Κληρονομιές: Το νέο πλαίσιο περιορίζει τις αποποιήσεις και φέρνει περισσότερα έσοδα στο Δημόσιο

Το οικονομικό επιτελείο αναμένει αισθητά υψηλότερα έσοδα από φόρους κληρονομιών το 2026, καθώς προωθούνται σημαντικές αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο. Οι μεταρρυθμίσεις στοχεύουν στον περιορισμό των μαζικών αποποιήσεων περιουσιών, οι οποίες άφηναν επί χρόνια περιουσιακά στοιχεία αδρανή, και στην επανένταξή τους στο φορολογικό σύστημα, ενισχύοντας τόσο τα δημόσια έσοδα όσο και τα ιδιωτικά εισοδήματα.

Η δρομολόγηση ενός νέου θεσμικού πλαισίου για τις κληρονομιές έρχεται ως απάντηση σε ένα χρόνιο πρόβλημα που ταλάνιζε το ελληνικό φορολογικό σύστημα και την αγορά ακινήτων: τις μαζικές αποποιήσεις περιουσιών. Επί σειρά ετών, χιλιάδες κληρονόμοι επέλεγαν να μην αποδεχτούν τις κληρονομιές τους, κυρίως λόγω των συσσωρευμένων χρεών των αποβιωσάντων ή εξαιτίας του κατακερματισμού των ακινήτων σε ποσοστά «εξ αδιαιρέτου», καθιστώντας τη διαχείριση ασύμφορη και αφήνοντας σημαντικά περιουσιακά στοιχεία αδρανή.

Γιατί αλλάζει το κληρονομικό δίκαιο;

Οι προηγούμενες πρακτικές των αποποιήσεων είχαν ως αποτέλεσμα μεγάλες περιουσίες να παραμένουν «παγωμένες», χωρίς να αποδίδουν εισόδημα στους ιδιώτες ή να προσφέρουν φορολογικά έσοδα στο Δημόσιο. Η πολυπλοκότητα και το κόστος που συνεπαγόταν η αποδοχή κληρονομιών με βάρη, σε συνδυασμό με την έλλειψη λειτουργικών λύσεων για την κοινή ιδιοκτησία, οδηγούσαν σε φαινόμενα πλήρους εγκατάλειψης. Το νέο πλαίσιο, μέρος του ευρύτερου νέου κληρονομικού δικαίου, στοχεύει να άρει αυτά τα εμπόδια και να ενεργοποιήσει τον ιδιωτικό πλούτο, φέρνοντάς τον πίσω στην οικονομική δραστηριότητα.

Ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την ανάγκη ήταν ο κατακερματισμός των ακινήτων σε ποσοστά «εξ αδιαιρέτου», μια κατάσταση που συχνά προκαλούσε διαφωνίες και αδυναμία αξιοποίησης. Με τις αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο, η κυβέρνηση προσδοκά ότι οι κληρονομιές θα διανέμονται πιο λειτουργικά, αποφεύγοντας τέτοια φαινόμενα. Όπως επισημαίνουν αρμόδιες πηγές, ένα «παγωμένο» ακίνητο δεν δημιουργεί καμία προστιθέμενη αξία, ενώ η ενεργοποίησή του μπορεί να συμβάλει τόσο στην ενίσχυση των εισοδημάτων των ιδιωτών όσο και στα δημόσια έσοδα.

Ο οικονομικός αντίκτυπος των αλλαγών

Το οικονομικό επιτελείο εκτιμά ότι το νέο θεσμικό πλαίσιο θα οδηγήσει στην επανένταξη σημαντικών περιουσιακών στοιχείων στο φορολογικό σύστημα και την οικονομική δραστηριότητα. Τα έσοδα από φόρους κληρονομιών το 2024 ανήλθαν σε 184,4 εκατ. ευρώ, ωστόσο αναμένονται αισθητά υψηλότερα έσοδα το 2026 ως άμεσο αποτέλεσμα των προωθούμενων αλλαγών. Συνολικά, τα έσοδα από φόρους κεφαλαίου το 2024 διαμορφώθηκαν σε 235,15 εκατ. ευρώ, σημειώνοντας μείωση κατά 5,52 εκατ. ευρώ ή 2,3% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Αυτή η εξέλιξη ενισχύει τις προσδοκίες για βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών τα επόμενα χρόνια.

Παράλληλα, οι μεταρρυθμίσεις στο κληρονομικό δίκαιο εκτιμάται ότι θα αυξήσουν την κινητικότητα στην αγορά ακινήτων και στις μεταβιβάσεις άλλων περιουσιακών στοιχείων. Το οικονομικό επιτελείο κάνει λόγο για πολλαπλό όφελος, καθώς η καλύτερη αξιοποίηση του ιδιωτικού πλούτου αναμένεται να συνοδευτεί από αυξημένες εισπράξεις φόρων. Η ενεργοποίηση των αδρανών περιουσιών θα δημιουργήσει νέα έσοδα τόσο για το κράτος όσο και για τους ιδιώτες, συμβάλλοντας στην ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη.

Αυτό που επισημαίνουν παράγοντες της αγοράς είναι ότι, παρά τις βελτιώσεις στο φορολογικό καθεστώς για κληρονομιές, δωρεές και γονικές παροχές τα τελευταία χρόνια, ιδίως για συγγενείς πρώτου βαθμού, για μεγάλες περιουσίες παραμένει συχνά πιο συμφέρουσα η μεταβίβαση εν ζωή. Αυτό οφείλεται στις διαφορές στα αφορολόγητα όρια και τους φορολογικούς συντελεστές μεταξύ των δύο τύπων μεταβίβασης, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για προσεκτικό φορολογικό σχεδιασμό.

Η επόμενη μέρα για κληρονόμους και Δημόσιο

Οι αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο φιλοδοξούν να δημιουργήσουν ένα πιο ευέλικτο και αποδοτικό σύστημα, το οποίο θα ενθαρρύνει τους κληρονόμους να αποδέχονται τις περιουσίες, ακόμη και αν αυτές φέρουν κάποια βάρη ή ιδιαιτερότητες. Η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να αποφευχθούν φαινόμενα πλήρους εγκατάλειψης περιουσιακών στοιχείων, διασφαλίζοντας ότι ο ιδιωτικός πλούτος δεν θα παραμένει ανεκμετάλλευτος. Η επίδραση αυτών των μέτρων αναμένεται να είναι διπλή: αφενός η ενίσχυση των δημοσίων εσόδων μέσω της αύξησης των φόρων κληρονομιών και αφετέρου η τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας μέσω της κινητοποίησης των αδρανών περιουσιών.