- Η εφορία μπορεί να αγνοεί συναλλαγές που στερούνται οικονομικής ουσίας.
- Η αντικαταχρηστική ρήτρα στοχεύει στον αναπροσδιορισμό του φόρου.
- Δεν επιβάλλονται επιπλέον ποινές ή κυρώσεις μέσω αυτής της ρήτρας.
- Το βάρος της απόδειξης ανήκει στη φορολογική διοίκηση.
- Κρίσιμο κριτήριο αποτελεί η ύπαρξη πραγματικού επιχειρηματικού σκοπού.
Η φορολογική διοίκηση ενεργοποιεί τη γενική αντικαταχρηστική ρήτρα, επιτρέποντας τον επαναχαρακτηρισμό συναλλαγών που στερούνται οικονομικής ουσίας. Το μέτρο αυτό λειτουργεί ως εργαλείο αναπροσδιορισμού της φορολογικής υποχρέωσης, στοχεύοντας στον εντοπισμό τεχνητών διευθετήσεων που αποσκοπούν αποκλειστικά στην αποφυγή φορολόγησης και την απόκτηση αθέμιτου οφέλους.
| Χαρακτηριστικό | Περιγραφή / Λεπτομέρειες |
|---|---|
| Κύριο Εργαλείο | Γενική Αντικαταχρηστική Ρήτρα (GAAR) |
| Στόχος Ελέγχου | Τεχνητές διευθετήσεις για φοροαποφυγή |
| Βασικό Κριτήριο | Έλλειψη πραγματικού επιχειρηματικού σκοπού |
| Βάρος Απόδειξης | Φορολογική Διοίκηση (ΑΑΔΕ) |
| Συνέπεια Εφαρμογής | Αναπροσδιορισμός φόρου βάσει της ουσίας |
| Ποινές / Κυρώσεις | Καμία (λειτουργεί μόνο ως εργαλείο υπολογισμού) |
Η εφαρμογή της γενικής αντικαταχρηστικής ρήτρας αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διεθνούς τάσης για την καταπολέμηση της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μεταφοράς κερδών. Στην ελληνική έννομη τάξη, η ρήτρα αυτή λειτουργεί ως μια ασφαλιστική δικλείδα που επιτρέπει στις φορολογικές αρχές να υπερβαίνουν το νομικό τύπο μιας συναλλαγής και να εστιάζουν στην οικονομική της ουσία, ειδικά όταν οι δομές που χρησιμοποιούνται δεν έχουν άλλο σκοπό πέρα από τη μείωση του φόρου. Η αρχή της ουσίας έναντι του τύπου (Substance over Form) — η οποία επιτάσσει τη φορολόγηση βάσει της πραγματικής οικονομικής φύσης μιας πράξης και όχι της νομικής της περιβολής — αποτελεί το θεμέλιο αυτής της προσέγγισης.
Η έννοια της τεχνητής διευθέτησης και το βάρος της απόδειξης
Ως τεχνητή διευθέτηση ορίζεται κάθε σειρά πράξεων που δεν ανταποκρίνεται στην οικονομική πραγματικότητα και στερείται εμπορικού σκοπού. Παρά την ευρεία διατύπωση του νόμου, η οποία συχνά προκαλεί προβληματισμό για την ασφάλεια δικαίου, υπάρχει μια κρίσιμη δικλείδα προστασίας για τον πολίτη: το βάρος της απόδειξης. Η φορολογική διοίκηση είναι εκείνη που οφείλει να τεκμηριώσει πλήρως γιατί μια συναλλαγή θεωρείται τεχνητή, αποδεικνύοντας ότι ο μοναδικός ή ο κύριος σκοπός της ήταν το φορολογικό όφελος.
Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι η συγκεκριμένη ρήτρα δεν συνοδεύεται από ποινικές κυρώσεις ή πρόσθετα πρόστιμα. Λειτουργεί αποκλειστικά ως εργαλείο αναπροσδιορισμού. Αυτό σημαίνει ότι αν ένας έλεγχος κρίνει μια δομή ως τεχνητή, ο φόρος θα υπολογιστεί σαν να μην είχε μεσολαβήσει ποτέ η συγκεκριμένη διευθέτηση, αποκαθιστώντας τη φορολογική δικαιοσύνη.
Προτεινόμενο Ελλάδα: Στην πεντάδα του ΟΟΣΑ με την υψηλότερη έμμεση φορολογία
Χαρακτηριστικά παραδείγματα υπό τον φακό των ελεγκτών
Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί εστιάζουν σε συγκεκριμένα σχήματα που θεωρούνται ύποπτα για φοροαποφυγή. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η ίδρυση θυγατρικών σε χώρες με ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς (tax havens), οι οποίες δεν διαθέτουν ουσιαστική οικονομική δραστηριότητα (υποδομές, προσωπικό). Σε αυτές τις περιπτώσεις, η μεταφορά κερδών μέσω ενδοομιλικών χρεώσεων μπορεί να αγνοηθεί και τα κέρδη να φορολογηθούν στην Ελλάδα.
Αντίστοιχα, στο στόχαστρο μπαίνει η μεταβίβαση ακινήτου μέσω ενδιάμεσων εταιρειών ειδικού σκοπού (SPVs), όταν προκύπτει ότι η οντότητα αυτή δημιουργήθηκε μόνο για να μειωθεί ο φόρος υπεραξίας. Οι αρχές έχουν τη δυνατότητα να «προσπεράσουν» το ενδιάμεσο στάδιο και να επιβάλουν τον φόρο απευθείας στη βασική συναλλαγή.
Μετατροπή εισοδήματος και επιχειρηματικός σκοπός
Μια άλλη συχνή περίπτωση αφορά τη μετατροπή εισοδήματος. Συχνά, αμοιβές από παροχή εργασίας εμφανίζονται τεχνητά ως μερίσματα ή αμοιβές διοίκησης, προκειμένου να τύχουν χαμηλότερης φορολόγησης. Εφόσον αποδειχθεί ότι η εταιρική δομή δεν εξυπηρετεί πραγματικό επιχειρηματικό σκοπό, το εισόδημα αναγνωρίζεται με τον πραγματικό του χαρακτήρα.
Η χρήση της γενικής αντικαταχρηστικής ρήτρας πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην μετατραπεί από μέσο φορολογικής δικαιοσύνης σε εργαλείο αυθαιρεσίας.
Στους διαδρόμους των αρμόδιων υπηρεσιών, επισημαίνεται από φοροτεχνικούς συμβούλους ότι η ενίσχυση των ψηφιακών εργαλείων και ο εντοπισμός της φοροδιαφυγής μέσω τεχνητής νοημοσύνης θα καταστήσει τη χρήση αυτής της ρήτρας πιο συχνή στο μέλλον. Κοινή συνισταμένη των αναλύσεων αποτελεί η άποψη ότι οι επιχειρήσεις πρέπει πλέον να επενδύουν στην ουσιαστική τεκμηρίωση κάθε επιχειρηματικής τους κίνησης.
Η επόμενη μέρα για τον φορολογικό σχεδιασμό
Η ύπαρξη της γενικής αντικαταχρηστικής ρήτρας αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι φορολογούμενοι πρέπει να προσεγγίζουν τον φορολογικό σχεδιασμό. Η εποχή όπου η τυπική νομιμότητα αρκούσε για να θωρακίσει μια συναλλαγή έχει παρέλθει. Πλέον, η οικονομική ουσία και ο εμπορικός σκοπός αποτελούν τα απαραίτητα συστατικά για τη διασφάλιση από μελλοντικούς ελέγχους και τον αναπροσδιορισμό των υποχρεώσεων.
Πώς να θωρακίσετε τις συναλλαγές σας
- Διασφαλίστε ότι κάθε εταιρική κίνηση συνοδεύεται από σαφή επιχειρηματική λογική.
- Διατηρείτε πλήρη φάκελο τεκμηρίωσης για τον εμπορικό σκοπό των συναλλαγών σας.
- Αποφύγετε τη δημιουργία οντοτήτων σε φορολογικούς παραδείσους χωρίς πραγματική έδρα.
- Συμβουλευτείτε ειδικούς για τον επαναχαρακτηρισμό αμοιβών από εργασία σε μερίσματα.
- Ελέγξτε αν οι ενδοομιλικές σας χρεώσεις ανταποκρίνονται στις τιμές της ελεύθερης αγοράς.
