Συντάξεις: Οι χαμηλοί μισθοί και η γήρανση του πληθυσμού απειλούν το σύστημα

Η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος στην Ελλάδα βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση, κυρίως λόγω των χαμηλών μισθών και της ραγδαίας γήρανσης του πληθυσμού. Η δημόσια συζήτηση για την αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης έχει αναζωπυρωθεί, με την κυβέρνηση να αναμένεται να επανεξετάσει τα όρια έως το τέλος του 2026, βάσει του προσδόκιμου ζωής.

Η συζήτηση γύρω από το μέλλον του ασφαλιστικού συστήματος στην Ελλάδα επανέρχεται στο προσκήνιο, καθώς οι πιέσεις που δέχεται είναι πλέον ορατές και πολλαπλές. Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια των προειδοποιήσεων διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΟΣΑ, ο οποίος έχει επισημάνει τις καταιγιστικές πιέσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας λόγω δημογραφικών και οικονομικών παραγόντων. Η απαξίωση της εργασίας, με τους χαμηλούς μισθούς και την υψηλή ανεργία, σε συνδυασμό με τη γήρανση του πληθυσμού, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που υπονομεύει την αρχή της αλληλεγγύης στην οποία βασίζεται το αναδιανεμητικό σύστημα.

Οι πιέσεις στο ασφαλιστικό σύστημα

Η δημόσια συζήτηση για την αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης αναζωπυρώθηκε πρόσφατα, με αφορμή την έκθεση του ΟΟΣΑ για τα συνταξιοδοτικά συστήματα. Σύμφωνα με τον Οργανισμό, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών που θα βιώσουν τη μεγαλύτερη γήρανση του πληθυσμού και τη σημαντικότερη μείωση του εργατικού δυναμικού τα επόμενα 25 χρόνια. Αυτή η δημογραφική τάση, σε συνδυασμό με την απαξίωση της εργασίας, αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα για τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος.

Όπως επισημαίνει ο Βαγγέλης Κουμαριανός, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, «η απαξίωση της εργασίας αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα για ένα αναδιανεμητικό ασφαλιστικό σύστημα όπως το δικό μας, στο οποίο οι συντάξεις εξαρτώνται από τις εισφορές που καταβάλλουν οι νυν εργαζόμενοι». Η απαξίωση αυτή έχει δύο όψεις: τους χαμηλούς μισθούς και τον σταθερά υψηλό δείκτη ανεργίας. Παρόλο που η ανεργία έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, οι νέες θέσεις εργασίας είναι συχνά χαμηλά αμειβόμενες, γεγονός που δεν επαρκεί για την ουσιαστική στήριξη του ασφαλιστικού συστήματος. Επιπλέον, οι μειώσεις των ασφαλιστικών εισφορών και η ανασφάλιστη εργασία, ειδικά μεταξύ των μεταναστών, επιδεινώνουν την κατάσταση.

Τα δεδομένα και ο κίνδυνος φτώχειας

Η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους στη χώρα μας είναι ήδη ανησυχητική, με 1,65 εργαζόμενους για κάθε 1 συνταξιούχο. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι αυτή η αναλογία θα μειωθεί περαιτέρω, φτάνοντας το 1 προς 1,46 έως το 2030 και το 1 προς 1,23 έως το 2050. Αυτά τα στοιχεία υπογραμμίζουν την ανάγκη για άμεσες παρεμβάσεις.

Παράλληλα, η οικονομική κατάσταση των συνταξιούχων επιδεινώνεται. Στην Ελλάδα, 6 στους 10 συνταξιούχους, δηλαδή 1,14 εκατομμύριο άτομα, λαμβάνουν σύνταξη κάτω από 1.000 ευρώ. Σύμφωνα με τη Eurostat, ο κίνδυνος φτώχειας για τους συνταξιούχους έχει διπλασιαστεί, από 9,5% το 2017 σε 21,4% το 2024. Αυτή η αύξηση αναδεικνύει την επείγουσα ανάγκη για μέτρα που θα διασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης.

Η συζήτηση για τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης

Με βάση τη φθίνουσα αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους, η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης θεωρείται πλέον πολύ πιθανή. Όπως μεταδίδει το Dnews, η κυβέρνηση θα επανεξετάσει έως το τέλος του 2026 το όριο των 67 ετών για συνταξιοδότηση με 15 χρόνια ασφάλισης και το όριο των 62 ετών με 40 χρόνια ασφάλισης. Η απόφαση αυτή θα βασιστεί στην επικαιροποιημένη μελέτη της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής για το προσδόκιμο ζωής. Ωστόσο, η πιθανή αύξηση των ορίων ηλικίας από το 2027 δημιουργεί ανησυχίες.

Ο Βαγγέλης Κουμαριανός τονίζει ότι «οι επίσημες μελέτες απέχουν από την πραγματικότητα γιατί στηρίζονται σε πολύ αισιόδοξες εκτιμήσεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας», προσθέτοντας μια κρίσιμη διάσταση στην αξιοπιστία των προβλέψεων. Αναφορικά με την αύξηση των ορίων ηλικίας, ο ίδιος θεωρεί ότι είναι λογική για εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης και αυξημένων αμοιβών. Ωστόσο, για την ελληνική αγορά εργασίας, που χαρακτηρίζεται από θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης και περιορισμένων αμοιβών, μια τέτοια αύξηση θα λειτουργήσει τιμωρητικά για τους εργαζόμενους, καθώς η αγορά συχνά τους απομακρύνει πριν καν συμπληρώσουν τα σημερινά όρια.

Το δημογραφικό πρόβλημα και η επόμενη μέρα

Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα που απειλεί το ασφαλιστικό σύστημα είναι η μείωση του εργατικού δυναμικού. Ο Βαγγέλης Κουμαριανός επισημαίνει ότι αυτή οφείλεται τόσο στη δημογραφική συρρίκνωση όσο και στη μετανάστευση προς τις χώρες του κέντρου της ΕΕ. Το φαινόμενο αυτό, αν και αφορά όλες τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, εμφανίζεται πιο οξυμένο στην Ελλάδα. Η συνεχιζόμενη διαρροή εργαζομένων αποτελεί μείζον πρόβλημα όχι μόνο για το Ασφαλιστικό, αλλά και συνολικά για την οικονομία. Η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί μια «ωρολογιακή βόμβα» για το ΑΕΠ και τις συντάξεις, όπως έχει τονιστεί και από την EBRD.

Η πολιτική για το δημογραφικό χαρακτηρίζεται ως αποσπασματική και επικοινωνιακή, χωρίς να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος. Ενώ η επίσημη θέση της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής είναι ότι δεν υπάρχει πρόβλημα βιωσιμότητας για τα επόμενα χρόνια, η πραγματικότητα των χαμηλών μισθών και της δημογραφικής συρρίκνωσης δημιουργεί ένα διαφορετικό τοπίο. Η επόμενη μέρα απαιτεί ολοκληρωμένες λύσεις που θα ενισχύσουν την εργασία, θα αντιμετωπίσουν το δημογραφικό και θα διασφαλίσουν την κοινωνική δικαιοσύνη για όλους τους πολίτες.