ΟΟΣΑ: Η Ελλάδα αντιμετωπίζει καταιγιστικές πιέσεις στο συνταξιοδοτικό σύστημα

Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με καταιγιστικές πιέσεις στο συνταξιοδοτικό της σύστημα, σύμφωνα με τη νέα έκθεση «Pensions at a Glance 2025» του ΟΟΣΑ. Η δημογραφική γήρανση, η συρρίκνωση του εργατικού πληθυσμού και οι χαμηλοί δείκτες γονιμότητας δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα, απειλώντας τη βιωσιμότητα των μελλοντικών συντάξεων και εντείνοντας τις ανισότητες.

Η νέα έκθεση «Pensions at a Glance 2025» του ΟΟΣΑ έρχεται να επιβεβαιώσει και να αναδείξει με αριθμούς τις διαχρονικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα. Η δημογραφική κρίση, με τη ραγδαία γήρανση του πληθυσμού και τη μείωση των γεννήσεων, αποτελεί πλέον μια υπαρξιακή απειλή για την οικονομική και κοινωνική συνοχή της χώρας, απαιτώντας άμεσες και τολμηρές μεταρρυθμίσεις.

Οι προειδοποιήσεις του ΟΟΣΑ για το ελληνικό συνταξιοδοτικό

Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες που θα βιώσουν τις εντονότερες πιέσεις στα συνταξιοδοτικά τους συστήματα τις επόμενες δεκαετίες. Το πρόβλημα πηγάζει από τον συνδυασμό της δημογραφικής γήρανσης, της συνεχούς συρρίκνωσης του εργατικού πληθυσμού και των επίμονα χαμηλών δεικτών γονιμότητας, ένα «εκρηκτικό μείγμα» που απειλεί ευθέως τη βιωσιμότητα των μελλοντικών συντάξεων. Παράλληλα, οι ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών εξακολουθούν να επιβαρύνουν το σύστημα, δημιουργώντας πρόσθετες προκλήσεις.

Αυτό που ανησυχεί ιδιαίτερα τους αναλυτές είναι η ταχύτητα και η ένταση της δημογραφικής μεταβολής. Η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες του Νότου, βρίσκεται σε μια πορεία όπου ο αριθμός των ατόμων που εισφέρουν στο σύστημα μειώνεται δραματικά, ενώ ο αριθμός των δικαιούχων συντάξεων αυξάνεται. Αυτή η δυσαναλογία, αν δεν αντιμετωπιστεί, θα οδηγήσει σε αδυναμία χρηματοδότησης των συντάξεων με τους σημερινούς όρους, καθιστώντας αναγκαία την αναπροσαρμογή των προσδοκιών και των δομών.

Δραματική αύξηση του δείκτη εξάρτησης και συρρίκνωση εργατικού δυναμικού

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει μία από τις μεγαλύτερες αυξήσεις στον δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων —δηλαδή τον αριθμό των ατόμων άνω των 65 ετών σε σχέση με τον πληθυσμό εργασιακής ηλικίας— την περίοδο 2025-2050. Ο δείκτης αυτός αναμένεται να αυξηθεί κατά πάνω από 25 μονάδες, τοποθετώντας τη χώρα στην κορυφή της λίστας των χωρών με τη μεγαλύτερη προβολή γήρανσης του πληθυσμού μέσα στην επόμενη γενιά. Ήδη, από το 2000 έως σήμερα, ο σχετικός δείκτης έχει εκτοξευθεί, με το επόμενο κύμα γήρανσης να προβλέπεται ακόμη ισχυρότερο.

Το πρόβλημα εντείνεται από τη δραματική μείωση του εργατικού δυναμικού. Ο ΟΟΣΑ προειδοποιεί ότι η Ελλάδα αναμένεται να χάσει πάνω από 30% του πληθυσμού ηλικίας 20-64 μέσα στα επόμενα 40 χρόνια. Αυτή η εξέλιξη θα περιορίσει σοβαρά τη δυνατότητα χρηματοδότησης των συντάξεων μέσα από το παραδοσιακό διανεμητικό σύστημα. Η συρρίκνωση αυτή είναι από τις πιο έντονες στον ΟΟΣΑ και συγκρίσιμη μόνο με εκείνες χωρών όπως η Ιαπωνία, η Ισπανία και η Σλοβακία. Η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί «ωρολογιακή βόμβα» και για άλλους διεθνείς οργανισμούς.

Οι επιπτώσεις της χαμηλής γονιμότητας και οι ανισότητες

Κεντρικό ρόλο στη δημογραφική κρίση παίζει η κατάρρευση της γονιμότητας. Η έκθεση παρουσιάζει στοιχεία που δείχνουν ότι οι προβλέψεις για την εξέλιξη του δείκτη γονιμότητας στην Ελλάδα, αλλά και στον ΟΟΣΑ συνολικά, ήταν διαχρονικά υπεραισιόδοξες. Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι οι διαδοχικές εκτιμήσεις συστηματικά υπερεκτιμούσαν τη μελλοντική ανάκαμψη των γεννήσεων, η οποία δεν ήρθε ποτέ. Αντίθετα, η πτωτική πορεία συνεχίστηκε, με αποτέλεσμα οι νέες γενιές να είναι πολύ μικρότερες από τις προηγούμενες, γεγονός που ενισχύει τον κίνδυνο οικονομικής ασφυξίας των συνταξιοδοτικών ταμείων. Το δημογραφικό απειλεί την ανάπτυξη και την οικονομία, όπως έχει τονίσει και ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών.

Στη χώρα μας, οι επιπτώσεις του δημογραφικού και των χαμηλών γεννήσεων είναι άμεσες: λιγότεροι εργαζόμενοι θα κληθούν να στηρίξουν περισσότερους συνταξιούχους. Ο ΟΟΣΑ υπογραμμίζει ότι οι πολιτικές για την ενίσχυση της γονιμότητας αποδίδουν αργά και δεν μπορούν να καλύψουν με βεβαιότητα τις μελλοντικές ανάγκες. Για τον λόγο αυτό, ο οργανισμός προκρίνει την ανάγκη η Ελλάδα να προετοιμαστεί για ένα «μέλλον χαμηλής γονιμότητας» μέσα από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που συνδέουν τις συντάξεις με το μέγεθος των πραγματικών εισφορών και την εξέλιξη του μισθολογικού κόστους, αλλά και μέσα από αυτόματους μηχανισμούς προσαρμογής στις δημογραφικές αλλαγές.

Οι προκλήσεις της απασχόλησης μεγαλύτερων ηλικιών και η φτώχεια

Η έκθεση δίνει ιδιαίτερη έμφαση και στο ζήτημα των ανισοτήτων μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αν και η Ελλάδα δεν βρίσκεται στις χώρες με τις ακραίες διαφορές, η διαχρονική υστέρηση των γυναικών στην αγορά εργασίας, οι χαμηλότεροι μισθοί και οι διακοπές καριέρας λόγω φροντίδας παιδιών ή ηλικιωμένων δημιουργούν σημαντικές επιπτώσεις στο ύψος των μελλοντικών συντάξεων. Αυτή η τάση καταγράφεται σε όλο τον ΟΟΣΑ, όπου οι γυναίκες λαμβάνουν κατά μέσο όρο 23% χαμηλότερες συντάξεις από τους άνδρες το 2024, παρά τη σταδιακή μείωση της ανισότητας την τελευταία δεκαετία.

Στο πεδίο της απασχόλησης μεγαλύτερων ηλικιών, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες όπου τα ποσοστά εργασίας ατόμων 55-64 ετών παραμένουν χαμηλά σε σύγκριση με τους μέσους όρους του ΟΟΣΑ. Αυτό, σύμφωνα με την έκθεση, υπονομεύει τις δυνατότητες ενίσχυσης του συνταξιοδοτικού συστήματος μέσω παράτασης του εργασιακού βίου και βελτίωσης της αναλογίας εργαζομένων-συνταξιούχων. Παράλληλα, η κατάσταση επιβαρύνεται από τα υψηλά ποσοστά φτώχειας των ηλικιωμένων στην Ελλάδα, τα οποία καταγράφονται σταθερά πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, ιδίως για όσους έχουν ασθενείς δεσμούς με την αγορά εργασίας. Το δημογραφικό είναι ένα από τα διαχρονικά προβλήματα της Ελλάδας.

Η επόμενη μέρα: Ολοκληρωμένη στρατηγική για τη βιωσιμότητα

Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι η αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών απαιτεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική, η οποία να συνδυάζει μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό, αλλαγές στην αγορά εργασίας, βελτιώσεις στις πολιτικές ισότητας των φύλων και μέτρα στήριξης της οικογένειας. Η ενίσχυση της γονιμότητας και η αύξηση της απασχόλησης, ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες, κρίνονται απαραίτητες για τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας του συστήματος και την προστασία των μελλοντικών συνταξιούχων από τον κίνδυνο της φτώχειας.