Κοινός τραπεζικός λογαριασμός: Ποιος παίρνει τα χρήματα μετά τον θάνατο συνδικαιούχου

Το νομικό καθεστώς που διέπει τους κοινούς τραπεζικούς λογαριασμούς καθορίζει με σαφήνεια την τύχη των καταθέσεων σε περίπτωση θανάτου, με τη νομολογία του Αρείου Πάγου να επιβεβαιώνει την υπεροχή των επιζώντων συνδικαιούχων έναντι των κληρονόμων. Εφόσον υπάρχει η ρητή συμφωνία αυτοδίκαιης περιέλευσης, το υπόλοιπο του λογαριασμού δεν εντάσσεται στην κληρονομιαία περιουσία, επιτρέποντας στον επιζώντα να αναλάβει το σύνολο του ποσού χωρίς γραφειοκρατικές εμπλοκές.

Η χρήση των κοινών λογαριασμών αποτελεί μια από τις συχνότερες πρακτικές για τη διαχείριση των οικογενειακών οικονομικών, ωστόσο το παρασκήνιο της υπόθεσης περιπλέκεται όταν τίθεται το ζήτημα της κληρονομικής διαδοχής. Η νομική φύση της σύμβασης αυτής βασίζεται στον Νόμο 5638/1932, ο οποίος παρέχει τη δυνατότητα στους συνδικαιούχους να ορίσουν ότι με τον θάνατο ενός εξ αυτών, η κατάθεση περιέρχεται στους υπόλοιπους, δημιουργώντας μια ασπίδα προστασίας για τη ρευστότητα των επιζώντων.

Το νομικό πλαίσιο και η ρήτρα της επιβίωσης

Όταν σε έναν κοινό τραπεζικό λογαριασμό έχει συμφωνηθεί ρητά ότι, σε περίπτωση θανάτου οποιουδήποτε δικαιούχου, η κατάθεση περιέρχεται αυτοδικαίως στους επιζώντες, τότε το σύνολο του ποσού μεταβιβάζεται αυτόματα. Σύμφωνα με τις πρόσφατες αποφάσεις που έχει εκδώσει ο Άρειος Πάγος, υπό την ύπαρξη αυτού του όρου οι νόμιμοι κληρονόμοι του αποβιώσαντος δεν αποκτούν κανένα απολύτως δικαίωμα επί της κατάθεσης έναντι του πιστωτικού ιδρύματος. Το υπόλοιπο του λογαριασμού δεν αποτελεί μέρος της κληρονομιάς και δεν μπορεί να διατεθεί με διαθήκη, καθώς θεωρείται ότι η κυριότητα μεταφέρεται βάσει της αρχικής τραπεζικής σύμβασης.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η τράπεζα υποχρεούται να αποδώσει τα χρήματα στον επιζώντα συνδικαιούχο, ο οποίος μπορεί να προβεί σε ανάληψη ακόμη και του συνόλου των χρημάτων. Παράλληλα, οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να γνωρίζουν τις φορολογικές παγίδες που μπορεί να προκύψουν από τέτοιες κινήσεις, καθώς η ΑΑΔΕ ενδέχεται να εξετάσει αν η μεταφορά των ποσών υποκρύπτει άτυπη δωρεά, ειδικά αν ο επιζών δεν είχε συνεισφέρει κεφάλαια στον λογαριασμό.

Η διάκριση μεταξύ τράπεζας και εσωτερικών σχέσεων

Μια κρίσιμη λεπτομέρεια που συχνά διαφεύγει της προσοχής είναι η διάκριση ανάμεσα στη σχέση των συνδικαιούχων με την τράπεζα και στις εσωτερικές σχέσεις μεταξύ τους. Ενώ η τράπεζα νομιμοποιείται να πληρώσει τον επιζώντα, οι κληρονόμοι διατηρούν το δικαίωμα να εγείρουν αξιώσεις μόνο κατά του επιζώντος προσώπου και όχι κατά του τραπεζικού ιδρύματος. Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν μπορεί να αποδειχθεί ότι τα χρήματα ανήκαν αποκλειστικά στον θανόντα και η ένταξή του στον λογαριασμό έγινε για λόγους διευκόλυνσης.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις έμπειρων νομικών παραστατών που παρακολουθούν το κληρονομικό δίκαιο, η απουσία του ειδικού όρου περί επιβίωσης αλλάζει άρδην τα δεδομένα. Σε αυτή την περίπτωση, οι κληρονόμοι μπορούν να διεκδικήσουν το μερίδιο που αντιστοιχούσε στον θανόντα (συνήθως το 1/2 αν πρόκειται για δύο δικαιούχους), στρεφόμενοι δικαστικά κατά του συνδικαιούχου που τυχόν ανέλαβε τα χρήματα μετά τον θάνατο.

Πρακτικά παραδείγματα και διαφοροποιήσεις

Η εφαρμογή του νόμου γίνεται πιο κατανοητή μέσα από ρεαλιστικά σενάρια. Σε περίπτωση κοινού λογαριασμού συζύγων με 60.000 ευρώ και ενεργή τη ρήτρα επιβίωσης, ο επιζών σύζυγος παραμένει ο μοναδικός δικαιούχος. Τα τέκνα δεν μπορούν να εμποδίσουν την ανάληψη από την τράπεζα. Αντιθέτως, σε έναν λογαριασμό πατέρα και γιου χωρίς την ειδική πρόβλεψη, αν ο γιος αναλάβει το σύνολο των 30.000 ευρώ, οι υπόλοιποι κληρονόμοι (π.χ. αδέλφια) έχουν νόμιμη αξίωση να ζητήσουν το μέρος που αναλογούσε στον πατέρα τους.

Επιπλέον, οι πρόσφατες αλλαγές στο ελληνικό κληρονομικό δίκαιο ενισχύουν την ανάγκη για ξεκάθαρες συμφωνίες εν ζωή. Οι αρχές πλέον δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην αποφυγή εξ αδιαιρέτου σχέσεων, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στον τρόπο που η δικαιοσύνη αντιμετωπίζει τους κοινούς λογαριασμούς, επιδιώκοντας την άμεση εκκαθάριση των απαιτήσεων.

Η επόμενη μέρα για τους κληρονόμους

Εν αναμονή περαιτέρω διευκρινίσεων από τη φορολογική διοίκηση, οι νομικοί τονίζουν ότι ο έλεγχος τραπεζικών καταθέσεων μπορεί να επεκταθεί σε βάθος χρόνου αν υπάρξουν ενδείξεις καταδολίευσης κληρονόμων. Η απόφαση του ΣτΕ για τον έλεγχο καταθέσεων υπενθυμίζει ότι η εφορία έχει το δικαίωμα να ερευνήσει την προέλευση των χρημάτων ακόμη και 15 χρόνια μετά, εάν θεωρηθεί ότι η μεταβίβαση μέσω κοινού λογαριασμού αποτέλεσε μέσο αποφυγής του φόρου κληρονομιάς.

Συνεπώς, η επιλογή ενός κοινού λογαριασμού θα πρέπει να συνοδεύεται από πλήρη επίγνωση των νομικών συνεπειών. Η διασφάλιση της ρευστότητας είναι το κύριο πλεονέκτημα, όμως η διαφάνεια στις εσωτερικές σχέσεις των δικαιούχων παραμένει ο μοναδικός τρόπος για την αποφυγή μακροχρόνιων και κοστοβόρων δικαστικών αντιπαραθέσεων μεταξύ συγγενών.