Ελλάδα: Εκτός σχεδιασμού ο φόρος σε ζάχαρη και λιπαρά έως το 2026

Η ελληνική κυβέρνηση αποκλείει οριστικά την επιβολή «health tax» στα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι (προϊόντα HFSS) για το 2026. Η απόφαση αυτή ελήφθη με γνώμονα την αποτροπή νέων πληθωριστικών πιέσεων, καθώς η χώρα καταγράφει ήδη από τα υψηλότερα ποσοστά έμμεσης φορολογίας στην Ευρωζώνη.

Η επιλογή της Αθήνας να μην προχωρήσει στην υιοθέτηση πρόσθετων φορολογικών επιβαρύνσεων στην κατανάλωση τροφίμων εδράζεται στην ήδη επιβαρυμένη δημοσιονομική εικόνα των νοικοκυριών. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στην πεντάδα του ΟΟΣΑ με την υψηλότερη έμμεση φορολογία, γεγονός που καθιστά οποιαδήποτε νέα παρέμβαση στα βασικά αγαθά κοινωνικά και οικονομικά επισφαλή. Η προσέγγιση αυτή έρχεται σε μια στιγμή που η αγοραστική δύναμη δοκιμάζεται από τις διαδοχικές κρίσεις, καθιστώντας την αποφυγή νέων έμμεσων φόρων στρατηγική προτεραιότητα για το οικονομικό επιτελείο.

Το σκεπτικό της απόρριψης του «sugar tax»

Παρά τις έντονες εισηγήσεις από διεθνείς οργανισμούς, η ελληνική πλευρά ξεκαθαρίζει ότι οι λεγόμενοι «φόροι υγείας» δεν εντάσσονται στον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό. Ο βασικός φόβος των αναλυτών είναι ότι ένας τέτοιος φόρος θα λειτουργούσε ως πολλαπλασιαστής ακρίβειας, τη στιγμή που ο πληθωρισμός στην Ελλάδα παρουσιάζει σημάδια επιμονής σε συγκεκριμένες κατηγορίες τροφίμων. Επιπλέον, εκτιμάται ότι η επιβάρυνση θα έπληττε δυσανάλογα τα χαμηλότερα εισοδήματα, τα οποία δαπανούν μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού τους σε είδη διατροφής, εντείνοντας το φαινόμενο της υποκειμενικής φτώχειας που ήδη καταγράφεται σε υψηλά επίπεδα.

Η διεθνής εμπειρία και τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που διαθέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, οι φόροι σε προϊόντα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι εφαρμόζονται ήδη σε 12 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, ο φόρος στα ζαχαρούχα ποτά αποτελεί πραγματικότητα σε 108 χώρες παγκοσμίως. Ωστόσο, η διεθνής εμπειρία παραμένει μικτή. Ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρήθηκε μείωση της κατανάλωσης ανθυγιεινών προϊόντων, σε άλλες χώρες τα αποτελέσματα ήταν η αύξηση των τιμών, η απώλεια θέσεων εργασίας στον κλάδο των τροφίμων και η ενίσχυση του διασυνοριακού λαθρεμπορίου.

Στο πλαίσιο αυτό, οικονομικοί αναλυτές που παρακολουθούν τη δημοσιονομική πορεία της χώρας επισημαίνουν ότι η επιβολή ενός τέτοιου φόρου στην Ελλάδα θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης για την παραοικονομία. Η εμπειρία από προηγούμενες αυξήσεις σε Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης έχει δείξει ότι οι καταναλωτές συχνά στρέφονται σε εναλλακτικές πηγές προμήθειας, γεγονός που ακυρώνει το όποιο δημοσιονομικό όφελος και θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία μέσω ανεξέλεγκτων προϊόντων.

Παχυσαρκία στην Ελλάδα και εναλλακτικές πολιτικές

Τα δεδομένα για την υγεία του πληθυσμού στην Ελλάδα παραμένουν ανησυχητικά, καθώς το 62,3% των πολιτών είναι υπέρβαρο και σχεδόν το 25% παχύσαρκο. Παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, η κυβερνητική κατεύθυνση μετατοπίζεται από την κατασταλτική φορολογία προς την ενημέρωση και την πρόληψη. Η λογική είναι ότι η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών πρέπει να επιτευχθεί μέσω της εκπαίδευσης των καταναλωτών και της προώθησης της μεσογειακής διατροφής, παρά μέσω της τεχνητής αύξησης του κόστους ζωής.

«Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί πολιτικές ενημέρωσης και όχι νέους έμμεσους φόρους που πλήττουν την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών.»

Η επόμενη μέρα για την αγορά τροφίμων

Με την «πόρτα» να κλείνει οριστικά για το 2026, η αγορά τροφίμων αναμένεται να κινηθεί σε ένα περιβάλλον σχετικής σταθερότητας όσον αφορά το φορολογικό πλαίσιο. Οι επιχειρήσεις του κλάδου καλούνται πλέον να εστιάσουν στην ανασύνθεση των προϊόντων τους (reformulation), μειώνοντας οικειοθελώς τα επίπεδα ζάχαρης και αλατιού, προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καταναλωτών για υγιεινότερες επιλογές. Η εξέλιξη αυτή θεωρείται κρίσιμη, καθώς η πίεση από την ΕΕ και τον ΟΟΣΑ για τη λήψη μέτρων θα παραμείνει ενεργή, έστω και αν η Ελλάδα επιλέγει, προς το παρόν, τον δρόμο της μη επιβολής νέων βαρών.