Γιατί οι συμπαθείς άνθρωποι γίνονται δύσκολοι: Οι 6 εσωτερικές μάχες που τους αλλάζουν σύμφωνα με την ψυχολογία

Όταν ένας αγαπητός και εξωστρεφής άνθρωπος μετατρέπεται ξαφνικά σε μια δύσκολη και εξαντλητική παρουσία, η αιτία σπάνια είναι η κακή πρόθεση. Η ψυχολογία αποκαλύπτει ότι πίσω από αυτή τη μεταμόρφωση κρύβονται έξι αόρατες εσωτερικές μάχες, όπως το ανεπεξέργαστο πένθος και η συναισθηματική εξάντληση, που εξαντλούν τα ψυχικά αποθέματα και αλλοιώνουν τη συμπεριφορά.

Η μεταβολή της προσωπικότητας ενός ατόμου από πηγή θετικής ενέργειας σε παράγοντα κοινωνικής κόπωσης δεν συμβαίνει ποτέ σε κενό αέρος. Στην πραγματικότητα, η συμπεριφορά λειτουργεί ως βιολογικός δείκτης της εσωτερικής κατάστασης του ατόμου, όπου η επιθετικότητα ή η απόσυρση αποτελούν συχνά μηχανισμούς άμυνας απέναντι σε ψυχικά φορτία που έχουν ξεπεράσει το όριο αντοχής του νευρικού συστήματος. Αυτή η διαδικασία, γνωστή στην ψυχολογία ως συναισθηματική απορρύθμιση, εξηγεί γιατί ακόμα και οι πιο χαρισματικοί άνθρωποι μπορούν να γίνουν δύσκολοι στη συναναστροφή όταν οι εσωτερικές τους πηγές στερέψουν.

Το ανεπεξέργαστο πένθος ως καταλύτης αλλαγής

Το πένθος δεν περιορίζεται μόνο στην απώλεια ενός προσώπου, αλλά μπορεί να αφορά την κατάρρευση ενός ονείρου ή το τέλος μιας σημαντικής φιλίας. Όταν αυτό το συναίσθημα δεν επεξεργάζεται, το άτομο εισέρχεται σε μια κατάσταση υπερεπαγρύπνησης, αναζητώντας συνεχώς πιθανές νέες απειλές απώλειας. Αυτή η εσωτερική ένταση εκδηλώνεται συχνά ως ξαφνική ευερεθιστότητα ή ως μια τάση να προδίδουν τη δυστυχία τους μέσα από συνεχή παράπονα, καθώς το συναισθηματικό τους εύρος έχει εξαντληθεί πλήρως.

Η εξάντληση από το προσωπείο της «κανονικότητας»

Πολλοί άνθρωποι, ειδικά όσοι έχουν την τάση να ευχαριστούν τους άλλους (people pleasers), επενδύουν τεράστια ποσά ενέργειας για να διατηρήσουν μια εικόνα ευτυχίας ενώ καταρρέουν εσωτερικά. Αυτή η κοινωνική μεταμφίεση (masking) οδηγεί αναπόφευκτα σε συναισθηματικό burnout. Όταν οι αντοχές τελειώνουν, το άτομο παύει να είναι υπομονετικό και η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια ξεσπά με τη μορφή παθητικής επιθετικότητας. Είναι μια κατάσταση που συναντάται συχνά σε άτομα που έχουν μάθει να υπομένουν στη σιωπή λόγω κοινωνικών προτύπων ή ανατροφής.

Η υπερφόρτωση του νευρικού συστήματος στους ιδιαίτερα ευαίσθητους

Σύμφωνα με την έρευνα της Dr. Elaine Aron, οι ιδιαίτερα ευαίσθητοι άνθρωποι (HSP) επεξεργάζονται τα ερεθίσματα πολύ βαθύτερα από τον μέσο όρο. Όταν το περιβάλλον γίνεται υπερβολικά θορυβώδες ή απαιτητικό, το νευρικό τους σύστημα εισέρχεται σε κατάσταση «μάχης ή φυγής». Αυτό που οι άλλοι εισπράττουν ως δυσκολία ή ακαμψία, είναι στην πραγματικότητα μια απεγνωσμένη προσπάθεια του ατόμου να ελέγξει το περιβάλλον του για να αποφύγει την πλήρη ψυχική κατάρρευση.

Ο θυμός και η κρίση ταυτότητας

Ο καταπιεσμένος θυμός, ειδικά όταν θεωρείται κοινωνικά μη αποδεκτός, δεν εξαφανίζεται αλλά «δηλητηριάζει» την προσωπικότητα. Η έρευνα στο Journal of Counseling Psychology συνδέει τον καταπιεσμένο θυμό με αυξημένα διαπροσωπικά προβλήματα και σαρκασμό. Παράλληλα, μια κρίση ταυτότητας —όπως η απώλεια μιας εργασίας ή η γήρανση— μπορεί να κλονίσει τα θεμέλια της αυτοπεποίθησης, οδηγώντας το άτομο σε επικριτική συμπεριφορά προς τους άλλους ως μέσο ανάκτησης μιας ψευδαίσθησης ανωτερότητας.

Η ντροπή ως αόρατο βαρίδι στις σχέσεις

Η ντροπή είναι ίσως το πιο τοξικό συναίσθημα, καθώς σε αντίθεση με την ενοχή, πλήττει τον πυρήνα του «είναι». Οι άνθρωποι που παλεύουν με κρυφή ντροπή —είτε για οικονομικά προβλήματα είτε για προσωπικές αποτυχίες— τείνουν να ερμηνεύουν ακόμα και τις ουδέτερες αλληλεπιδράσεις ως απόρριψη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις έμπειρων ψυχολόγων, η ντροπή οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο όπου το άτομο επιτίθεται προληπτικά στους άλλους για να προστατευτεί από την υποτιθέμενη κριτική τους.

Η επόμενη μέρα και η αποκατάσταση των ορίων

Η κατανόηση αυτών των εσωτερικών μαχών δεν αποτελεί δικαιολογία για τοξικές συμπεριφορές, αλλά προσφέρει έναν οδικό χάρτη για την ενσυναίσθηση. Η θέσπιση υγιών ορίων είναι απαραίτητη τόσο για την προστασία της δικής μας ψυχικής ηρεμίας όσο και για την υποστήριξη του ατόμου που υποφέρει. Η αναγνώριση αυτών των μοτίβων στον εαυτό μας ή στους οικείους μας είναι το πρώτο βήμα για την αναζήτηση βοήθειας και την επιστροφή σε μια ισορροπημένη κοινωνική ζωή.