Η γοητεία της ετυμολογίας έγκειται στην αποκάλυψη των κρυμμένων ιστοριών που φέρουν οι λέξεις, λειτουργώντας ως χρονοκάψουλες πολιτισμού και σκέψης. Κάθε λέξη είναι ένα ζωντανό ον που μεταλλάσσεται, ταξιδεύει και αποκτά νέα νοήματα μέσα στους αιώνες, αντανακλώντας τις κοινωνικές και θρησκευτικές αλλαγές. Η περίπτωση του «Διαβόλου» είναι ίσως μία από τις πιο εντυπωσιακές γλωσσικές μεταμορφώσεις, αποκαλύπτοντας πώς μια φαινομενικά αθώα έννοια μπορεί να μετατραπεί σε κάτι βαθιά τρομακτικό.
Το Ταξίδι στον Χρόνο
Η αρχική ρίζα της λέξης «Διάβολος» βρίσκεται στην αρχαία ελληνική γλώσμη, προερχόμενη από το ρήμα «δια-βάλλω». Αυτό το ρήμα σήμαινε αρχικά «ρίχνω κάτι διαμέσου», αλλά γρήγορα απέκτησε τη σημασία του «συκοφαντώ», «διαβάλλω», «κατηγορώ ψευδώς». Έτσι, ο «διάβολος» ήταν ο συκοφάντης, ο κατήγορος, αυτός που ρίχνει λάσπη στον άλλον. Δεν υπήρχε καμία μεταφυσική ή δαιμονική χροιά. Ήταν ένας κοινός όρος για κάποιον που διέδιδε ψέματα για να βλάψει τη φήμη κάποιου.
Πώς άλλαξε νόημα
Η κοσμογονική αλλαγή στο νόημα της λέξης συνέβη κατά την ελληνιστική περίοδο και, κυρίως, με τη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα Ελληνικά (των Εβδομήκοντα). Εκεί, η εβραϊκή λέξη «Σατάν» (που σημαίνει «αντίπαλος», «κατήγορος») αποδόθηκε συχνά ως «διάβολος». Αυτή η επιλογή ήταν καθοριστική. Στη συνέχεια, στην Καινή Διαθήκη, ο «Διάβολος» πλέον ταυτίζεται πλήρως με τον αρχέκακο πνευματικό αντίπαλο του Θεού και των ανθρώπων, τον «άρχοντα του σκότους». Από εκεί, η λέξη πέρασε στα λατινικά ως «diabolus» και διαδόθηκε σε όλο τον δυτικό κόσμο με τη νέα, θεολογική της σημασία.
Αυτό που ανησυχεί τους γλωσσολόγους και τους ιστορικούς της θρησκείας είναι το πόσο ριζική ήταν αυτή η μετατόπιση και πώς μια λέξη με τόσο γήινη, ανθρώπινη σημασία μετατράπηκε σε σύμβολο του απόλυτου κακού. Η εξέλιξη του νοήματος δεν ήταν τυχαία, αλλά συνδέεται άρρηκτα με την ανάπτυξη της μονοθεϊστικής σκέψης και την ανάγκη για την ύπαρξη ενός αντίπαλου πόλου στο θείο. Η λέξη «διάβολος» βρήκε έτσι τον ιδανικό φορέα για να εκφράσει αυτή την έννοια, χάνοντας την αρχική της αθωότητα.
Η Γλωσσική Παγίδα
Στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, η λέξη «διάβολος» χρησιμοποιείται πλέον σχεδόν αποκλειστικά με τη θεολογική της έννοια. Ωστόσο, η αρχική της σημασία παραμένει ζωντανή σε παράγωγες λέξεις και εκφράσεις, δημιουργώντας μια γλωσσική παγίδα. Για παράδειγμα, το ρήμα «διαβάλλω» διατηρεί την έννοια του «συκοφαντώ», ενώ η «διαβολή» είναι η συκοφαντία. Αυτή η διπλή υπόσταση της λέξης μπορεί να προκαλέσει σύγχυση, ειδικά σε όσους δεν γνωρίζουν την ετυμολογική της διαδρομή. Είναι ένα ζωντανό παράδειγμα του πώς το παρελθόν της γλώσσας μας επηρεάζει ακόμα το παρόν.
Ο Νίκος Καζαντζάκης, με την βαθιά του γνώση της ελληνικής γλώσσας, συχνά έπαιζε με τις πολλαπλές σημασίες των λέξεων, υπενθυμίζοντάς μας την πλούσια κληρονομιά που κρύβεται πίσω από κάθε όρο.
Η Ψυχή της Λέξης
Η οδύσσεια της λέξης «Διάβολος» είναι μια υπενθύμιση της δυναμικής φύσης της γλώσσας και της ικανότητάς της να μεταμορφώνεται ριζικά. Από έναν απλό κατήγορο της καθημερινότητας, η λέξη αναρριχήθηκε στην κορυφή του μεταφυσικού κακού, αποκτώντας μια δύναμη που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί στην αρχαιότητα. Η ιστορία της είναι η ιστορία της ανθρώπινης σκέψης, των φόβων και των πεποιθήσεων που διαμόρφωσαν τον κόσμο μας.
