Η σκιώδης αγορά διάλυσης πλοίων: Ένας νέος, επικίνδυνος κλάδος αναδύεται

Μια νέα, άκρως επικίνδυνη σκιώδης αγορά διάλυσης πλοίων αναδύεται, προσφέροντας λύση για τα γερασμένα σκάφη του ρωσικού «σκιώδους στόλου» που μεταφέρουν κυρωμένο πετρέλαιο. Αυτή η πρακτική, όπως επισημαίνει η Elisabeth Braw, ανώτερη συνεργάτιδα του Atlantic Council και αρθρογράφος στο POLITICO, είναι πολύ πιο επικίνδυνη για τους ανθρώπους και το περιβάλλον από τις ήδη αμφιλεγόμενες επίσημες μεθόδους.

Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια της δραματικής αύξησης του «σκιώδους στόλου» τα τελευταία χρόνια, καθώς η Ρωσία τον αξιοποιεί για τις εξαγωγές πετρελαίου της. Τα πλοία αυτά, συχνά περασμένης ηλικίας συνταξιοδότησης και με ελάχιστη συντήρηση, φτάνουν γρήγορα στο τέλος της ζωής τους, δημιουργώντας την ανάγκη για έναν μηχανισμό διάλυσης που να παρακάμπτει τις δυτικές κυρώσεις και τους επίσημους κανονισμούς.

Η ανάδυση μιας επικίνδυνης σκιώδους αγοράς

Ο σκιώδης στόλος, ο οποίος περιλαμβάνει σήμερα την πλειονότητα των πετρελαιοφόρων σε ηλικία συνταξιοδότησης, έχει αναπτύξει το δικό του σύστημα για τη διάλυση πλοίων. Ενώ ο επίσημος κλάδος διάλυσης πλοίων κατέγραψε 409 διαλύσεις το 2024, με τα δύο τρίτα να γίνονται σε επικίνδυνες συνθήκες στη Νοτιοανατολική Ασία, η σκιώδης αγορά λειτουργεί με ακόμη μεγαλύτερη αδιαφάνεια. Οι ιδιοκτήτες σκιώδων πλοίων, τα οποία συχνά βρίσκονται υπό δυτικές κυρώσεις, τα πωλούν σε εταιρείες «τελευταίου ταξιδιού» ή μεσάζοντες. Αυτή η διαδικασία αντικατοπτρίζει την επίσημη, αλλά οι αγοραστές λαμβάνουν έκπτωση λόγω των κυρώσεων, ενώ οι πληρωμές πιθανότατα γίνονται σε κρυπτονομίσματα ή σε νόμισμα εκτός δολαρίου ΗΠΑ.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το δεξαμενόπλοιο Eagle S, το οποίο διαλύθηκε νωρίτερα αυτόν τον μήνα στο τουρκικό λιμάνι Aliağa. Το πλοίο, ηλικίας 19 ετών και με σημαία Νήσων Κουκ, μετέφερε κυρωμένο ρωσικό πετρέλαιο από τις αρχές του 2023 και είχε προκαλέσει ζημιές σε πέντε υποθαλάσσια καλώδια στον Κόλπο της Φινλανδίας την περασμένη χρονιά, πριν κατασχεθεί από τις φινλανδικές αρχές.

Περιβαλλοντικές και ανθρώπινες επιπτώσεις

Οι μέθοδοι διάλυσης πλοίων, ιδίως σε χώρες όπως η Ινδία, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές, όπου τα πλοία διαλύονται σε παραλίες αντί σε σφραγισμένες εγκαταστάσεις, είναι εξαιρετικά επικίνδυνες. Οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούν ελάχιστα εργαλεία, εκθέτοντας τους εαυτούς τους σε σοβαρούς κινδύνους. Σύμφωνα με την NGO Shipbreaking Platform, το 2024, 15 εργάτες έχασαν τη ζωή τους και 45 τραυματίστηκαν σε ναυπηγεία της Νότιας Ασίας. Ένα μόνο ατύχημα με πετρελαιοφόρο κόστισε τη ζωή σε έξι εργάτες και τραυμάτισε άλλους έξι.

Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές είναι ότι η εμφάνιση της σκιώδους αγοράς διάλυσης πλοίων αντιστρέφει τις θετικές τάσεις που είχαν παρατηρηθεί στη ναυτιλία. Όπως εξήγησε ο Mats Saether, δικηγόρος στη νομική ένωση Nordisk στο Όσλο, «χάρη σε μια σειρά νέων κανόνων και κανονισμών τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, η ναυτιλία έχει γίνει πολύ πιο ασφαλής, και αυτό έχει μειώσει σημαντικά τον αριθμό των ατυχημάτων τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι λυπηρό που ο σκιώδης στόλος αντιστρέφει αυτή την τάση».

Προκλήσεις και πιθανές λύσεις

Η διάλυση των σκιώδων πλοίων απαιτεί σοβαρή διερεύνηση. Οργανώσεις όπως η Greenpeace και η Human Rights Watch θα μπορούσαν να συμβάλουν σημαντικά στην προστασία του περιβάλλοντος και των εργαζομένων μέσω ερευνών. Παράλληλα, οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν την ευκαιρία να προσφέρουν νομική επιείκεια στους ιδιοκτήτες σκιώδων πλοίων, επιτρέποντάς τους να πουλήσουν τα πλοία τους πίσω στον επίσημο στόλο, με αντάλλαγμα πληροφορίες για τις εσωτερικές λειτουργίες του σκιώδους στόλου και τη δέσμευση να εγκαταλείψουν την επιχείρηση. Αν και μπορεί να ακούγεται απίθανο, παρόμοιες προσεγγίσεις, όπως το σύστημα pentiti της Ιταλίας, έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές.

Η επόμενη μέρα για τον σκιώδη στόλο

Ο σκιώδης στόλος αποτελεί έναν «όγκο» για τη ναυτιλιακή βιομηχανία και τις παγκόσμιες θαλάσσιες οδούς, καθιστώντας σχεδόν κάθε μέτρο άξιο δοκιμής. Η ανάγκη για διεθνή συνεργασία και αυστηρότερους ελέγχους είναι επιτακτική για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών και ανθρώπινων κινδύνων που προκύπτουν από αυτή τη νέα, αδιαφανή αγορά διάλυσης πλοίων.