- Η ΕΕ επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με την Αφρική για κρίσιμα μέταλλα.
- Ο διάδρομος Lobito λαμβάνει επένδυση 116 εκατ. ευρώ, ως μέρος της στρατηγικής Global Gateway.
- Υπάρχει χάσμα μεταξύ των υποσχέσεων της ΕΕ για «ηθική» συνεργασία και της πραγματικής υλοποίησης.
- Η Κίνα παραμένει κυρίαρχη στην πρόσβαση και επεξεργασία αφρικανικών πόρων, εντείνοντας τον ανταγωνισμό.
- Η επιτυχία της ΕΕ εξαρτάται από την παροχή απτών οφελών στις τοπικές κοινότητες και την τήρηση προτύπων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με την Αφρική στην κούρσα για τους κρίσιμους ορυκτούς πόρους, υποσχόμενη μια «ηθική» προσέγγιση που θα ωφελεί τις τοπικές κοινωνίες. Ενώ επενδύει στη μοντέρνα υποδομή του διαδρόμου Lobito, οι Βρυξέλλες αντιμετωπίζουν την πρόκληση να μετατρέψουν τις δεσμεύσεις τους σε απτά αποτελέσματα, εν μέσω έντονου ανταγωνισμού από την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, θα τονίσει αυτό το μήνυμα στην επικείμενη σύνοδο κορυφής στην Λουάντα της Αγκόλα.
Αυτή η νέα προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εξασφαλίσει πρόσβαση στους πλούσιους ορυκτούς πόρους της Αφρικής έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς ιστορίας, όπου οι αποικιοκρατικές δυνάμεις εκμεταλλεύονταν συστηματικά την ήπειρο για την εξαγωγή πρώτων υλών, όπως καουτσούκ, ελεφαντόδοντο και μέταλλα.
Η σημερινή γεωπολιτική σκακιέρα, όμως, είναι διαφορετική, με την ανάγκη για κρίσιμα μέταλλα να καθιστά την Αφρική έναν στρατηγικό παίκτη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η νέα κούρσα για τους αφρικανικούς πόρους
Ο διάδρομος Lobito, μια σιδηροδρομική υποδομή που διασχίζει τη Ζάμπια, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και την Αγκόλα προς το λιμάνι του Lobito, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ιστορικής συνέχειας και της σύγχρονης αναγκαιότητας. Ενώ στο παρελθόν εξυπηρετούσε την αποικιοκρατική λεηλασία, σήμερα εκσυγχρονίζεται με χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ και την ΕΕ για τη μεταφορά πολύτιμων ορυκτών όπως το κοβάλτιο και ο χαλκός, απαραίτητα για την τεχνολογία και την άμυνα.
Μόλις αυτόν τον μήνα, ο επίτροπος της ΕΕ για τις διεθνείς συνεργασίες, Jozef Síkela, υπέγραψε ένα επενδυτικό πακέτο ύψους 116 εκατομμυρίων ευρώ για τον διάδρομο, στο πλαίσιο του προγράμματος Global Gateway.
Η κίνηση αυτή εντάσσεται στην ευρύτερη προσπάθεια των Βρυξελλών να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους σε λίθιο, σπάνιες γαίες και άλλες πρώτες ύλες, μακριά από την Κίνα, η οποία έχει επανειλημμένα επιδείξει την ικανότητά της να εργαλειοποιεί την κυριαρχία της στην αγορά.
Όπως μεταδίδει το POLITICO, η ΕΕ βρίσκεται υπό αυξανόμενη πίεση να βρει εναλλακτικές πηγές, με ένα νέο σχέδιο να αναμένεται στις 3 Δεκεμβρίου για την επιτάχυνση αυτών των προσπαθειών.
Οι δεσμεύσεις της ΕΕ και η πρόκληση της υλοποίησης
Σε αντίθεση με το παρελθόν, οι Βρυξέλλες δηλώνουν τώρα ότι δεσμεύονται να επαναπροσδιορίσουν την ιστορικά επιβαρυμένη σχέση τους με την περιοχή. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, αναμένεται να τονίσουν αυτό το μήνυμα στην σύνοδο κορυφής Αφρικής-ΕΕ που θα πραγματοποιηθεί στις 24-25 Νοεμβρίου στην Λουάντα της Αγκόλα.
Η φον ντερ Λάιεν δήλωσε τον Οκτώβριο ότι το πρόγραμμα Global Gateway αφορά τα «αμοιβαία οφέλη» και πρέπει να επικεντρωθεί στην «δημιουργία ανθεκτικών αλυσίδων αξίας», με τοπικές υποδομές, θέσεις εργασίας, δεξιότητες και βιομηχανίες.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Η Ευρώπη αγωνίζεται να εισέλθει σε μια περιοχή όπου η Κίνα έχει ήδη εδραιώσει την παρουσία της, εξασφαλίζοντας πρόσβαση στον ορυκτό πλούτο της Αφρικής χωρίς το «ιστορικό βάρος της αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης».
Η έμφαση της Ευρώπης στη διατήρηση της οικονομικής αξίας στις χώρες υποδοχής, αντί της απλής εξαγωγής πόρων, απαντά στις εκκλήσεις των Αφρικανών ηγετών για μια πιο δίκαιη και βιώσιμη προσέγγιση στην ανάπτυξη των φυσικών τους πόρων.
Ανταγωνισμός και η μάχη για την «ηθική» συνεργασία
Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διακηρύξει έντονα την επιθυμία της να είναι ο «ηθικός εταίρος» στην εξόρυξη πρώτων υλών τα τελευταία δύο χρόνια, υπάρχει ένα «μεγάλο χάσμα» μεταξύ των λόγων και των πράξεων, όπως επισημαίνει η Martina Matarazzo από την ΜΚΟ Resource Matters.
Η ΜΚΟ υπογραμμίζει ότι παραμένει ασαφές πώς ο διάδρομος Lobito μπορεί να αποτελέσει ένα «win-win» έργο, αντί να διευκολύνει απλώς την αποστολή ορυκτών στο εξωτερικό, χωρίς ουσιαστικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες.
Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές και τις ΜΚΟ είναι η αργή μετατροπή των υποσχέσεων σε απτό αντίκτυπο στο πεδίο. Ο Emmanuel Umpula Nkumba, εκτελεστικός διευθυντής της ΜΚΟ Afrewatch, δηλώνει χαρακτηριστικά ότι «δεν είναι αφελής» και ότι οι Ευρωπαίοι έρχονται «για να βγάλουν χρήματα, όχι για να βοηθήσουν».
Η κριτική εστιάζει στο ότι ο διάδρομος Lobito ενδέχεται να προτεραιοποιεί τα δυτικά συμφέροντα έναντι της αφρικανικής ανάπτυξης, οδηγώντας ενδεχομένως σε καταστροφή τοπικών δασών και εκτοπισμό κοινοτήτων.
Ο ανταγωνισμός για τους αφρικανικούς πόρους είναι έντονος. Η Κίνα, μέσω της πρωτοβουλίας της «Belt and Road», έχει εξασφαλίσει δικαιώματα εξόρυξης σε αντάλλαγμα για έργα υποδομής, ενώ οι ΗΠΑ, αν και υστερούν, αυξάνουν τις επενδύσεις τους. Ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, για παράδειγμα, έχει επεκτείνει την ομπρέλα ασφαλείας των ΗΠΑ σε εμπόλεμες περιοχές για πρόσβαση σε πόρους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα μια εύθραυστη ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Ρουάντα και ΛΔ Κονγκό.
Οι ευρωπαϊκές εταιρείες «προσπαθούν πραγματικά να καλύψουν το χαμένο έδαφος», όπως αναφέρει ο Christian Géraud Neema Byamungu, ειδικός στις σχέσεις Κίνας-Αφρικής.
Το μέλλον των αλυσίδων εφοδιασμού και η «προστιθέμενη αξία»
Η βασική ερώτηση για την ΕΕ είναι τι μπορεί να προσφέρει για να διαφοροποιηθεί από τους άλλους εταίρους. Στα χαρτιά, η απάντηση είναι σαφής: μια υπεύθυνη προσέγγιση στην εξόρυξη που δίνει προτεραιότητα στη δημιουργία τοπικής οικονομικής αξίας, μαζί με υψηλά περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα.
Ωστόσο, η έννοια της «προστιθέμενης αξίας» δεν είναι κοινά αποδεκτή. Οι Αφρικανοί εκπρόσωποι της βιομηχανίας οραματίζονται την οικοδόμηση μιας εγχώριας αλυσίδας εφοδιασμού μέχρι το τελικό προϊόν, ενώ οι αξιωματούχοι της ΕΕ τείνουν να οραματίζονται την επεξεργασία των ορυκτών στη χώρα προέλευσης και στη συνέχεια την εξαγωγή τους, σύμφωνα με έκθεση του European Council on Foreign Relations.
Επιπλέον, οι προτεινόμενοι κανόνες της ΕΕ που θα απαιτούσαν από τις εταιρείες να ελέγχουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους για περιβαλλοντικές βλάβες και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες. Παρά τις πιέσεις από τους Αφρικανούς ηγέτες, οι οποίοι έχουν ενσωματώσει «υψηλά πρότυπα ESG» στην εξορυκτική στρατηγική της Αφρικανικής Ένωσης για το 2024, η υλοποίηση παραμένει πρόκληση.
Ακόμη και οι Κινέζοι, όπως επισημαίνει η Sarah Logan, προσαρμόζονται γρήγορα στα πρότυπα ESG όταν απαιτείται.
Η επόμενη μέρα για την ευρωπαϊκή στρατηγική στην Αφρική
Για να ξεχωρίσει από την Κίνα, η ΕΕ και οι ευρωπαϊκές εταιρείες θα πρέπει να μετατρέψουν τις υποσχέσεις τους για αξιόπιστο και ηθικό εταίρο σε πραγματικότητα, και μάλιστα σύντομα. Η Ισπανίδα Πράσινη Ευρωβουλευτής Ana Miranda Paz τόνισε σε συζήτηση για τον διάδρομο Lobito ότι «ο μόνος τρόπος να διακριθούμε από τους Κινέζους είναι να εγγυηθούμε αυτά τα οφέλη για τις κοινότητες».
Η επιτυχία της ευρωπαϊκής στρατηγικής στην Αφρική θα κριθεί από την ικανότητά της να δημιουργήσει απτά οφέλη και να επανορθώσει για το ιστορικό παρελθόν, οικοδομώντας σχέσεις βασισμένες στην αμοιβαότητα και τον σεβασμό.
