Ιράκ: Η κρίση νερού απειλεί την επισιτιστική ανεξαρτησία και την παραγωγή σιτηρών

Το Ιράκ βρίσκεται αντιμέτωπο με μια σοβαρή κρίση νερού, καθώς οι ποταμοί Τίγρης και Ευφράτης στερεύουν, απειλώντας την παραγωγή σιτηρών και τους στόχους του για επισιτιστική ανεξαρτησία. Η ξηρασία, η πιο σφοδρή των τελευταίων δεκαετιών, αναμένεται να μειώσει τη συγκομιδή σιταριού έως και 50% αυτή τη σεζόν, αναγκάζοντας τη χώρα να στραφεί ξανά στις εισαγωγές.

Η τρέχουσα κρίση νερού στο Ιράκ αποτελεί μια δραματική εξέλιξη, λαμβάνοντας υπόψη τις προσπάθειες της χώρας τα τελευταία χρόνια να ενισχύσει την επισιτιστική της ασφάλεια. Μια χώρα που ιστορικά ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς σιταριού στη Μέση Ανατολή, είχε καταφέρει να επιτύχει τρία διαδοχικά ετήσια πλεονάσματα στην παραγωγή, χάρη σε μια στρατηγική που περιλάμβανε την επιδότηση σπόρων υψηλής απόδοσης, την προώθηση σύγχρονων αρδευτικών μεθόδων και την επέκταση της καλλιέργειας σε ερημικές περιοχές.

Η σοβαρότητα της κρίσης και οι επιπτώσεις

Η ξηρότερη χρονιά στη σύγχρονη ιστορία του Ιράκ, σε συνδυασμό με τα ιστορικά χαμηλά επίπεδα νερού στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη, έχει οδηγήσει σε δραστική μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Ο Ma’an al-Fatlawi, αγρότης κοντά στην πόλη Νατζάφ, βλέπει τα χωράφια του να στερεύουν, καθώς το νερό του Ευφράτη, που επί 10.000 χρόνια τροφοδοτούσε την εύφορη ημισέληνο, έχει μειωθεί σημαντικά. Η κατάσταση είναι τόσο κρίσιμη που η παραγωγή σιταριού αυτή τη σεζόν αναμένεται να μειωθεί κατά 30% έως 50%, σύμφωνα με τον Salah El Hajj Hassan, εκπρόσωπο του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO) στο Ιράκ.

Η κρίση αναδεικνύει την ευάλωτη θέση του Ιράκ, το οποίο κατατάσσεται πέμπτο παγκοσμίως σε κίνδυνο λόγω κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με το Global Environment Outlook του ΟΗΕ. Οι μέσες θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί σχεδόν μισό βαθμό Κελσίου ανά δεκαετία από το 2000, ενώ οι βροχοπτώσεις προβλέπεται να μειωθούν περαιτέρω. Επιπλέον, το Ιράκ εξαρτάται από τους γείτονές του για το 70% της υδάτινης τροφοδοσίας του, με την Τουρκία και το Ιράν να χρησιμοποιούν φράγματα ανάντη, μειώνοντας τη ροή προς το Ιράκ.

Αριθμοί και δεδομένα: Μια επισκόπηση

Τα αποθέματα νερού του Ιράκ έχουν καταγράψει δραματική πτώση, από 60 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2020 σε λιγότερα από 4 δισεκατομμύρια σήμερα, όπως δήλωσε ο El Hajj Hassan της FAO. Αυτή η μείωση είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας πίσω από την τρέχουσα κρίση, η οποία έχει αναγκάσει τη Βαγδάτη να εισαγάγει δελτίο νερού. Η ξηρασία επηρεάζει άμεσα τη βροχοτροφική και αρδευόμενη γεωργία σε εθνικό επίπεδο, με τον αγρότη Ma’an al-Fatlawi να έχει ήδη μειώσει την καλλιεργούμενη έκταση σιταριού στο ένα πέμπτο του κανονικού επιπέδου και να έχει απολύσει τους περισσότερους εργάτες του.

Νομικοί κύκλοι και αναλυτές επισημαίνουν ότι η κρίση νερού και επισιτιστικής ασφάλειας δεν είναι πλέον μόνο ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα, αλλά έχει άμεσες οικονομικές και ασφαλείς επιπτώσεις. Ο Harry Istepanian, ειδικός σε θέματα νερού και ιδρυτής του Iraq Climate Change Center, αναμένει ότι οι εισαγωγές θα αυξηθούν ξανά, εκθέτοντας τη χώρα σε μεγαλύτερο κίνδυνο υψηλότερων τιμών τροφίμων, με επιπτώσεις στο εμπόριο και τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Μια προκαταρκτική πρόβλεψη του FAO αναμένει ότι οι ανάγκες εισαγωγών σιταριού για την εμπορική περίοδο 2025/26 θα αυξηθούν σε περίπου 2,4 εκατομμύρια τόνους.

Οι λύσεις και οι προκλήσεις

Σε απάντηση στην κρίση, το Υπουργείο Γεωργίας του Ιράκ έχει επιβάλει όριο 1 εκατομμυρίου ντουνάμ (περίπου 250.000 στρέμματα) για την άρδευση σιταριού από ποτάμια την περίοδο 2025/26, το οποίο είναι το μισό του περσινού επιπέδου. Παράλληλα, έχει καταστήσει υποχρεωτική τη χρήση σύγχρονων αρδευτικών τεχνικών, όπως συστήματα στάγδην άρδευσης και εκτοξευτήρων, αντικαθιστώντας την άρδευση με πλημμύρα μέσω ανοιχτών καναλιών, η οποία οδηγεί σε απώλειες νερού λόγω εξάτμισης και διαρροής.

Το υπουργείο διαθέτει επίσης 3,5 εκατομμύρια ντουνάμ σε ερημικές περιοχές, με την προϋπόθεση χρήσης υπόγειων υδάτων και σύγχρονων αρδευτικών μεθόδων. Ωστόσο, η στροφή στην εξάρτηση από φρεάτια είναι επικίνδυνη, καθώς η υπερεξάντληση των υπόγειων υδάτων χωρίς επιστημονική μελέτη μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των αποθεμάτων, όπως ήδη παρατηρείται στους υδροφόρους ορίζοντες της Βασόρας. Επιπλέον, τα συστήματα άρδευσης υπόγειων υδάτων είναι δαπανηρά, δημιουργώντας οικονομικές προκλήσεις για τους αγρότες, οι οποίοι αποτελούν περίπου το 30% του πληθυσμού. Η καλλιέργεια ρυζιού, η οποία απαιτεί πολύ περισσότερο νερό από το σιτάρι, έχει απαγορευτεί πανεθνικά.

Η επόμενη μέρα για την επισιτιστική ασφάλεια

Η κρίση νερού στο Ιράκ δεν είναι απλώς ένα ζήτημα επισιτιστικής ασφάλειας, αλλά έχει βαθύτερες κοινωνικές επιπτώσεις. Περίπου 170.000 άνθρωποι έχουν ήδη εκτοπιστεί από αγροτικές περιοχές λόγω της λειψυδρίας, επηρεάζοντας άμεσα τα μέσα διαβίωσής τους. Ενώ οι παγκόσμιες αγορές σιταριού είναι επί του παρόντος υπερπροσφερόμενες, προσφέροντας φθηνότερες επιλογές, το Ιράκ θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ξανά αστάθεια τιμών στο μέλλον. Η αποτελεσματική εφαρμογή των νέων μέτρων και η διεθνής συνεργασία είναι κρίσιμες για την αντιμετώπιση αυτής της πολυδιάστατης πρόκλησης και τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των αγροτικών κοινοτήτων.