Το φράγμα Μεσοχώρας «ξαναζωντανεύει»: Αγωνία για τους κατοίκους εν μέσω μετεγκατάστασης

Το υδροηλεκτρικό έργο του φράγματος Μεσοχώρας, μετά από δεκαετίες δικαστικών ακυρώσεων και αναβολών, επανενεργοποιείται με αποφάσεις του Υπουργείου Περιβάλλοντος και της ΔΕΗ. Οι εξελίξεις, που περιλαμβάνουν νέες απαλλοτριώσεις και την εκπόνηση μελέτης για την μετεγκατάσταση των κατοίκων, προκαλούν έντονη αγωνία στην τοπική κοινωνία της Μεσοχώρας Τρικάλων. Παράλληλα, αναμένεται η συζήτηση στο Συμβούλιο της Επικρατείας νέας προσφυγής κατά του σχεδίου διαχείρισης υδάτων, η οποία συνδέει άμεσα τη λειτουργία του φράγματος με την εκτροπή του Αχελώου.

Η επανενεργοποίηση του φράγματος της Μεσοχώρας αποτελεί την τελευταία πράξη ενός πολυετούς δράματος που ξεκίνησε πριν από δεκαετίες, με το έργο να βρίσκεται στο επίκεντρο έντονων περιβαλλοντικών και νομικών αντιπαραθέσεων. Το ιστορικό του είναι συνυφασμένο με το φιλόδοξο, αλλά αμφιλεγόμενο, σχέδιο εκτροπής του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία, μια υπόθεση που έχει απασχολήσει επανειλημμένα το Συμβούλιο της Επικρατείας και έχει διχάσει την κοινή γνώμη.

Η πολύπαθη ιστορία του φράγματος της Μεσοχώρας

Η περιπέτεια του φράγματος της Μεσοχώρας ξεκίνησε το 1991-92, όταν εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή ταμιευτήρων στη Μεσοχώρα Τρικάλων και τη Συκιά Καρδίτσας. Τα δύο έργα εντάσσονταν στο συνολικό εγχείρημα εκτροπής υδάτων του Αχελώου προς τη Θεσσαλία, με την υπόσχεση άφθονου νερού για τον κάμπο και τους αγρότες. Η κατασκευή του φράγματος κόστισε 286 εκατομμύρια ευρώ, ωστόσο η λειτουργία του δεν ξεκίνησε ποτέ λόγω διαδοχικών ακυρώσεων από το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ).

Η πρώτη ακύρωση ήρθε το 1994. Το 2000, η Ολομέλεια του ΣτΕ ακύρωσε ξανά το σχέδιο, καθώς δεν είχαν εξεταστεί οι εναλλακτικές για τη σωτηρία των πολιτιστικών στοιχείων της περιοχής. Ακολούθησαν νέοι περιβαλλοντικοί όροι το 2003, οι οποίοι ακυρώθηκαν το 2005, επειδή τα έργα δεν είχαν ενταχθεί σε πρόγραμμα διαχείρισης υδάτων κατά την κοινοτική νομοθεσία. Το 2014, μετά από ερωτήματα του ΣτΕ στο Ευρωδικαστήριο, το έργο ακυρώθηκε εκ νέου, καθώς κρίθηκε ασύμβατο με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Οι δικαστικές αποφάσεις και η «αποσύνδεση» από τον Αχελώο

Παρά τις συνεχείς ακυρώσεις, το φράγμα της Μεσοχώρας είχε ήδη κατασκευαστεί. Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, τέθηκε το ερώτημα της αυτόνομης αδειοδότησής του ως υδροηλεκτρικό έργο, ανεξάρτητα από την εκτροπή του Αχελώου. Αυτή η στρατηγική υιοθετήθηκε το 2017, όταν το Υπουργείο Περιβάλλοντος ενέκρινε περιβαλλοντικούς όρους μόνο για το φράγμα της Μεσοχώρας. Ωστόσο, και αυτή η άδεια ακυρώθηκε το 2020 από το ΣτΕ, ως ασύμβατη με τα αναθεωρημένα σχέδια διαχείρισης λεκανών απορροής της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας.

Η τελευταία απόπειρα της πολιτείας ήταν η πιο επιτυχημένη μέχρι στιγμής: το 2021, το Υπουργείο Περιβάλλοντος ενέκρινε νέους περιβαλλοντικούς όρους. Μάλιστα, προσφυγή φορέα των κατοίκων απορρίφθηκε το 2024 από το ΣτΕ, με το δικαστήριο να αποστασιοποιείται σε μεγάλο βαθμό από την προηγούμενη νομολογία του και να συντάσσεται με τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου. Ωστόσο, μια νέα προσφυγή έχει κατατεθεί από περιβαλλοντικές οργανώσεις (WWF, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία) κατά της πρόσφατης αναθεώρησης του σχεδίου διαχείρισης της λεκάνης απορροής της Θεσσαλίας, το οποίο θεωρεί την εκτροπή απαραίτητη.

«Για εμάς, το φράγμα της Μεσοχώρας παραμένει ένα έργο άμεσα συνδεδεμένο με την εκτροπή του Αχελώου», δηλώνει η Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη περιβαλλοντικής πολιτικής στο WWF, επισημαίνοντας ότι το ίδιο το φράγμα κατασκευαζόταν ενώ οι περιβαλλοντικοί όροι είχαν ακυρωθεί. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, από την πλευρά του, υποστηρίζει ότι το φράγμα είναι πλέον πλήρως αποσυνδεδεμένο από την εκτροπή, χαρακτηρίζοντάς το «εμβληματικό» και «γενικότερης σημασίας για την οικονομία της χώρας», καθώς αναμένεται να παράγει 360 GWh ανανεώσιμης ενέργειας ετησίως. Οι αναλυτές ανησυχούν για την επανεμφάνιση της εκτροπής, ειδικά σε μια περίοδο που το υδατικό έλλειμμα στη χώρα είναι έντονο, με το σχέδιο διαχείρισης της λεκάνης της Θεσσαλίας το 2017 να προέβλεπε πλήθος έργων εξοικονόμησης νερού που δεν υλοποιήθηκαν, πριν επανέλθει η εκτροπή.

Η νέα μελέτη και οι ανησυχίες των κατοίκων

Στο πλαίσιο της επανενεργοποίησης, το Υπουργείο Περιβάλλοντος ανέθεσε στη ΔΕΗ την εκπόνηση μελέτης για την τροποποίηση του ισχύοντος πολεοδομικού σχεδίου στον Δήμο Πύλης, με σκοπό τη μετεγκατάσταση του χωριού. Η ΔΕΗ ανέθεσε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Αιμίλιο Κωμοδρόμο, την επικαιροποίηση της μελέτης για τη μετεγκατάσταση και τον έλεγχο της στατικότητας του φράγματος.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η μελέτη του κ. Κωμοδρόμου καταλήγει ότι σε περίπτωση σεισμού, οι μετακινήσεις του εδάφους (30 ή 40 εκατοστά) θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στα κτίρια της Μεσοχώρας, τα οποία έχουν χτιστεί χωρίς αντισεισμικές προδιαγραφές. Για την ασφάλεια των κατοίκων, η μελέτη προτείνει τη μετεγκατάσταση ολόκληρου του οικισμού, έναντι των δύο ζωνών που θα κατακλυστούν. Αντίθετα, το φράγμα κρίνεται ασφαλές και δεν διατρέχει κίνδυνο. Ωστόσο, η ΔΕΗ αρνήθηκε να παράσχει πληροφορίες για τις μελέτες της, ενισχύοντας την αδιαφάνεια που καταγγέλλουν οι κάτοικοι.

Οι ντόπιοι εκλαμβάνουν την έλλειψη ενημέρωσης ως στρατηγική επιλογή για την αποφυγή αντιδράσεων. «Δεν μας ενημερώνουν για τίποτα, για να μην υπάρξουν αντιδράσεις. Τα τρία τέταρτα του χωριού μας θα κατακλυστούν και δεν ξέρει κανείς τι θα απογίνουμε», τονίζει η Νίκη Οικονόμου-Ευαγγελίδη, πρόεδρος του συλλόγου Κατακλυζομένων Μεσοχώρας. Ο σύλλογος έχει ήδη καταθέσει προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο, η οποία έγινε καταρχήν δεκτή, αλλά δεν έχει ακόμη εκδικαστεί, ενώ εκκρεμεί και απόφαση του ΣτΕ για τις απαλλοτριώσεις. Από την άλλη πλευρά, ο δήμαρχος Πύλης Τρικάλων, Κώστας Μαράβας, υποστηρίζει ότι οι αντιδρώντες αποτελούν μειοψηφία και το κύριο ενδιαφέρον είναι η πλήρωση του φράγματος και οι δίκαιες απαλλοτριώσεις.

Τι αναμένεται στη συνέχεια

Παρά τις πρόσφατες εξελίξεις, βασικά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Δεν είναι σαφές αν θα μετεγκατασταθεί ολόκληρη η Μεσοχώρα ή μόνο τμήμα της, ούτε ποια είναι τα έργα που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των εγκαταστάσεων. Επίσης, η πρακτική αποσύνδεση του έργου από την εκτροπή παραμένει ασαφής, δεδομένου ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος δεν έχει αποφασίσει την αποκατάσταση του σημείου όπου ξεκίνησε η κατασκευή του φράγματος της Συκιάς και συντηρεί τη σήραγγα εκτροπής. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και η ΔΕΗ δεν παρείχαν σχετικές πληροφορίες στην «Κ», με τη μόνη απάντηση να είναι ότι το θέμα της συνέχισης των έργων της εκτροπής δεν εξετάζεται άμεσα.

Οι κάτοικοι της Μεσοχώρας, με πληθυσμό 179 ατόμων σύμφωνα με την απογραφή του 2021, δηλώνουν αποφασισμένοι να μην παραδοθούν. «Το Δημόσιο προσπαθεί χρόνια να μας διώξει. Πήρε όλες τις υπηρεσίες από τη Μεσοχώρα, ούτε το σχολείο δεν έμεινε. Νόμιζαν ότι θα λακίσουμε σαν τα πρόβατα», τονίζει η Νίκη Οικονόμου-Ευαγγελίδη. Ο δήμαρχος Κώστας Μαράβας υπογραμμίζει: «Μη βιάζεστε, έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας», υποδηλώνοντας ότι το μέλλον του φράγματος και των κατοίκων της Μεσοχώρας παραμένει αβέβαιο και πολύπλοκο.