Σομαλιλάνδη: Ο ακρωτηριασμός των γυναικών ως αιτία ασύλου στην Ελλάδα

Η ελληνική Υπηρεσία Ασύλου έρχεται αντιμέτωπη με τις τραγικές ιστορίες γυναικών από τη Σομαλιλάνδη, οι οποίες αναζητούν διεθνή προστασία στην Ευρώπη για να γλιτώσουν από τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM). Παρά το γεγονός ότι η πρακτική αυτή αναγνωρίζεται πλέον επίσημα ως μορφή βασανιστηρίου, η καθολική επικράτησή της στις τοπικές κοινωνίες —με ποσοστά που αγγίζουν το 99%— καθιστά τον επαναπατρισμό των θυμάτων επικίνδυνο για τη ζωή τους.

Η συζήτηση για τη γεωπολιτική υπόσταση της Σομαλιλάνδης μπορεί να κυριαρχεί στις διεθνείς διπλωματικές ατζέντες μετά την πρόσφατη αναγνώριση από το Ισραήλ, ωστόσο για τους χειριστές των ανθρωπιστικών θεμάτων, η περιοχή αποτελεί το επίκεντρο μιας διαρκούς κρίσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς παράδοσης όπου οι πολιτιστικές πρακτικές συγκρούονται βίαια με τη σωματική ακεραιότητα, αναγκάζοντας χιλιάδες γυναίκες να αναζητήσουν διέξοδο μέσω των μεταναστευτικών ροών προς τη Μεσόγειο.

Η «άγνωστη» Σομαλιλάνδη και η ελληνική πραγματικότητα

Ενώ η διεθνής κοινότητα αναρωτιέται για το καθεστώς της αποσχισθείσας επαρχίας της Σομαλίας, η ελληνική Υπηρεσία Ασύλου διαθέτει ήδη πλήρεις φακέλους που περιγράφουν τη σκληρή πραγματικότητα. Τα τελευταία χρόνια, στην Αθήνα και τη Λέσβο έχουν εξεταστεί αιτήματα γυναικών που περιγράφουν τον ακρωτηριασμό ως μια αναπόδραστη μοίρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η πρακτική αυτή θεωρείται βασανιστήριο στους υπηρεσιακούς φακέλους, καθώς προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες στην ψυχική και σωματική υγεία.

Η πίεση για την αποδοχή αυτών των πρακτικών συνδέεται συχνά με το φαινόμενο των αναγκαστικών γάμων. Όπως προκύπτει από πρόσφατο ρεπορτάζ για τη βία κατά των γυναικών, οι δομικές ανισότητες σε περιοχές όπως η Σομαλία οδηγούν σε ανταλλαγή γυναικών μεταξύ φυλών για τη διασφάλιση συμμαχιών ή την πρόσβαση σε βοσκοτόπια, μετατρέποντας τις γυναίκες σε αντικείμενα συναλλαγής.

Το «τελετουργικό» του πόνου: Μια πρακτική που αρνείται να σβήσει

Η κλειτοριδεκτομή στη Σομαλιλάνδη δεν είναι απλώς μια μεμονωμένη πράξη, αλλά ένα κοινωνικό τελετουργικό που περνά από γενιά σε γενιά. Εκτελείται συνήθως από τοπικές γυναίκες με τη χρήση πρωτόγονων μέσων, όπως ξυραφάκια ή μαχαίρια, ενώ οι συγγενείς κρατούν το κορίτσι ακινητοποιημένο. Η πρακτική αυτή είναι τόσο βαθιά ριζωμένη που, παρά την απαγόρευσή της από το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα, η επικράτησή της φτάνει το 99,1% στη Σομαλιλάνδη.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις έμπειρων στελεχών που παρακολουθούν το μεταναστευτικό ζήτημα, η άρνηση υποβολής στο τελετουργικό ισοδυναμεί με κοινωνικό θάνατο. Οι γυναίκες που αντιδρούν αντιμετωπίζουν τον εξευτελισμό και την απομόνωση από την κοινότητά τους, γεγονός που καθιστά την εσωτερική μετεγκατάσταση εντός της χώρας τους πρακτικά αδύνατη, καθώς δεν υπάρχει ασφαλές καταφύγιο.

Η νομική διάσταση: Από την απόρριψη στη δικαίωση

Σε μια χαρακτηριστική περίπτωση, μια νεαρή γυναίκα που έφτασε στη Λέσβο από τις τουρκικές ακτές είδε αρχικά το αίτημά της να απορρίπτεται. Ωστόσο, η Αρχή Προσφυγών στην Αθήνα ανέτρεψε την απόφαση, αναγνωρίζοντας ότι ο ακρωτηριασμός δεν τιμωρείται ποινικά στη Σομαλία και η πρακτική παραμένει αμετάβλητη. Η χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγος σε αυτές τις περιπτώσεις βασίζεται στη διαπίστωση ότι η επιστροφή στη χώρα προέλευσης θα εξέθετε τη γυναίκα σε απάνθρωπη μεταχείριση.

Όπως επισημαίνουν οι εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών, οι πρόσφυγες αυτοί δεν αναζητούν απλώς επιδόματα, αλλά την ασφάλεια που τους στερεί η ίδια τους η πατρίδα. Η ελληνική δικαιοσύνη, εξετάζοντας τις ιατρικές βεβαιώσεις και τις μαρτυρίες, αναγνωρίζει πλέον ότι ο φόβος για τη ζωή και την αξιοπρέπεια αποτελεί επαρκή λόγο για την παροχή διεθνούς προστασίας.

Οι αντιδράσεις και τα επόμενα βήματα

Η αντιμετώπιση του FGM απαιτεί μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που υπερβαίνει τη χορήγηση ασύλου. Παρά τις προσπάθειες των υγειονομικών αρχών στη Σομαλιλάνδη να ενημερώσουν για τις θανατηφόρες επιπτώσεις της πρακτικής, η αλλαγή των κοινωνικών προτύπων παραμένει αργή. Για τις γυναίκες που καταφέρνουν να φτάσουν στην Ελλάδα, η αναγνώριση της τραυματικής τους εμπειρίας είναι το πρώτο βήμα προς την αποκατάσταση.

Κοινή συνισταμένη των αναλύσεων αποτελεί η άποψη ότι η διεθνής πίεση και η νομική θωράκιση των θυμάτων είναι τα μόνα εργαλεία που μπορούν να περιορίσουν το φαινόμενο. Η επόμενη μέρα για αυτές τις γυναίκες στην Ελλάδα περιλαμβάνει την ένταξη σε προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης και την προσπάθεια οικοδόμησης μιας ζωής μακριά από τον φόβο και την παράδοση που πληγώνει.