Ψηφιακό διαβατήριο τροφίμων: Πώς η τεχνητή νοημοσύνη καταπολεμά την απάτη από το χωράφι στο ράφι

Ένα πρωτοποριακό «ψηφιακό διαβατήριο» για τα τρόφιμα, που αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη, αναπτύχθηκε από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του ΕΜΠ. Το νέο εργαλείο, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Theros, παρακολουθεί κάθε κρίκο της αγροτικής παραγωγής, φέρνοντας στο φως ασυνέπειες και απάτες, εξασφαλίζοντας διαφάνεια από το χωράφι στο ράφι.

Η ανάγκη για αδιάβλητη ιχνηλασιμότητα και διαφάνεια στην αγροτική παραγωγή είναι σήμερα πιο επιτακτική από ποτέ, καθώς οι απάτες με τις αγροτικές επιδοτήσεις και οι αμφιβολίες για τη γνησιότητα των προϊόντων μονοπωλούν συχνά το ενδιαφέρον. Σε αυτό το πλαίσιο, η δημιουργία ενός εργαλείου που μπορεί τεκμηριωμένα να κάνει ορατή την συχνά αόρατη διαδρομή του τροφίμου, από την καλλιέργεια μέχρι την κατανάλωση, αποτελεί ένα ισχυρό όπλο για την προστασία των καταναλωτών και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης.

Το ψηφιακό διαβατήριο τροφίμων αποτελεί μια ολοκληρωμένη εργαλειοθήκη που συνδυάζει σύνθετες πρωτοποριακές τεχνολογίες. Όπως εξηγεί ο δρ Άγγελος Αμδίτης, επιστημονικός συντονιστής του έργου και διευθυντής Έρευνας και Ανάπτυξης του ΕΠΙΣΕΥ στο ΕΜΠ, σε πρώτο στάδιο, ένας ειδικός φωτονικός αισθητήρας ακουμπά σε φρούτα, άλευρα και χυμούς, αποκαλύπτοντας τη σύσταση, την ποιότητα και την αυθεντικότητά τους μέσα σε δευτερόλεπτα. Με τη χρήση μιας βιβλιοθήκης μοντέλων AI, τα δεδομένα αναλύονται χωρίς καταστροφή του δείγματος, μετατρέποντας κάθε μέτρηση σε ένα κομμάτι του «ψηφιακού αποτυπώματος» του προϊόντος.

Ταυτόχρονα, δορυφορικές εικόνες από το Copernicus Sentinel-2 χαρτογραφούν το χωράφι, παρακολουθώντας τις καλλιέργειες, την υγεία της βλάστησης και τις βιολογικές πρακτικές, ακόμα και σε μικρά τεμάχια γης. Σε άλλες περιπτώσεις, μια φορητή εργαλειοθήκη DNA επιτρέπει επιτόπιες γενετικές αναλύσεις των προϊόντων, όπως συνέβη στην πιλοτική δοκιμή στη Γαλικία της Ισπανίας, όπου τα μύδια αποκάλυψαν την καταγωγή τους μέσω του γενετικού τους κώδικα.

Όλες αυτές οι πληροφορίες – δορυφορικές εικόνες, IoT δεδομένα, μετρήσεις DNA από ειδικούς αισθητήρες και χειροκίνητα δεδομένα – εισάγονται σε μια πλατφόρμα. Εκεί, μια έξυπνη μηχανή επαλήθευσης τις μεταφράζει σε ένα ενιαίο μοντέλο που χρησιμοποιείται παγκοσμίως για την αναγνώριση, σήμανση και ιχνηλασιμότητα των προϊόντων. Με βάση αυτό το μοντέλο, χτίζεται ένα παγκοσμίως αναγνωρίσιμο ψηφιακό διαβατήριο του προϊόντος, το οποίο λειτουργεί ως barcode. Η τεχνολογία Blockchain διασφαλίζει ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλοιωθεί ή να διαγραφεί, ενώ οι συσκευές IoT συλλέγουν συνεχώς δεδομένα για τη θερμοκρασία, υγρασία και θέση των προϊόντων κατά τη μεταφορά, αποκαλύπτοντας με ένα σύστημα φωτεινής σηματοδότησης εάν η διαδρομή του προϊόντος είναι «πράσινη», «κίτρινη» ή «κόκκινη».

Αποκαλύπτοντας τις απάτες: Τα πρώτα αποτελέσματα των δοκιμών

Το εργαλείο έχει ήδη παραδοθεί και δοκιμάστηκε με επιτυχία σε τέσσερις χώρες: Ελλάδα, Σερβία, Ισπανία και Τσεχία, φέρνοντας στο φως σημαντικές ασυνέπειες και απάτες. Όπως αναφέρει η Δήμητρα Τσιάκου, Project Manager του έργου και ερευνήτρια στο I-SENSE Group του ΕΠΙΣΕΥ, στην Ελλάδα και στη Σερβία οι δορυφορικές αναλύσεις και οι ειδικοί αισθητήρες αποκάλυψαν ασυμφωνίες ανάμεσα σε δηλωμένες και πραγματικές πρακτικές βιολογικής καλλιέργειας. Στην Ισπανία, το φορητό DNA kit πέτυχε άνω του 95% ακρίβεια στην ταυτοποίηση μυδιών Γαλικίας, ενώ στην Τσεχία, ο συνδυασμός διαφορετικών εργαλείων επέτρεψε την πλήρη διαφάνεια στη μεταφορά και την αυτόματη έκδοση ψηφιακών πιστοποιητικών.

Η επόμενη μέρα για την αγροτική παραγωγή

Η κοινοπραξία του Theros αποτελείται από 17 Ευρωπαίους εταίρους από επτά χώρες, μεταξύ των οποίων και το ΑΠΘ, το ΕΚΕΤΑ και φορείς πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Η αξιοποίηση αυτών των λύσεων – των αισθητήρων, των αναλύσεων DNA, των δεδομένων τηλεπισκόπησης και του ψηφιακού διαβατηρίου προϊόντος – αποτελεί μια αναγκαία στροφή προς μια πιο διαφανή, ανταγωνιστική και δίκαιη αγορά. Ο δρ Αμδίτης υπογραμμίζει ότι αυτή η μετάβαση μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη δημιουργία ενός ισχυρού οικοσυστήματος συνεργασίας, όπου παραγωγοί, τεχνολόγοι, ελεγκτικοί φορείς και θεσμοί συνδιαμορφώνουν κοινά πρότυπα και αξιόπιστες αλυσίδες αξίας. Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές είναι η ταχύτητα υιοθέτησης αυτών των τεχνολογιών από το σύνολο του πρωτογενούς τομέα, ώστε να επιτευχθεί ένα ομοιόμορφο επίπεδο διαφάνειας σε όλη την Ευρώπη.

Η εφαρμογή του ψηφιακού διαβατηρίου αναμένεται να ενισχύσει σημαντικά την εξαγωγική δύναμη των αγροτικών προϊόντων, προσδίδοντας προστιθέμενη αξία και εμπιστοσύνη στους διεθνείς καταναλωτές. Η συνεχής ανάπτυξη και βελτίωση αυτών των τεχνολογιών θα διασφαλίσει ότι η ποιότητα και η προέλευση των τροφίμων θα είναι πάντα επαληθεύσιμες, δημιουργώντας ένα πιο βιώσιμο και αξιόπιστο μέλλον για τον αγροδιατροφικό τομέα.