- Ελληνικά λεξικά ανανεώνονται ριζικά, αφαιρώντας παρωχημένες λέξεις και προσθέτοντας νέους όρους.
- Ο «αυριανισμός» θα αφαιρεθεί, ενώ λέξεις όπως «χίπστερ» και «κρυπτονόμισμα» εντάσσονται.
- Διαφορετικές προσεγγίσεις: το Λεξικό Τριανταφυλλίδη αφαιρεί λέξεις, των Πατάκη τις διατηρεί ως γλωσσικό αποθετήριο.
- Οι λεξικογράφοι λειτουργούν ως κριτές και προβλέπουν τη διάρκεια των λέξεων, πέρα από την απλή καταγραφή.
- Η λεξικογραφία αντανακλά την κοινωνική πραγματικότητα, εντάσσοντας όρους όπως «γυάλινη οροφή» και «μπούλινγκ».
Οι Έλληνες λεξικογράφοι βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία ριζικής ανανέωσης των ηλεκτρονικών λεξικών της ελληνικής γλώσσας, αποφασίζοντας ποιες λέξεις θα διατηρηθούν και ποιες θα αφαιρεθούν. Η διαδικασία αυτή, που απαιτεί επιστημονική κρίση και πρόβλεψη, έχει ως στόχο να αντανακλά την πραγματική εικόνα της σύγχρονης ελληνικής, ενσωματώνοντας νέους όρους και αποσύροντας παρωχημένους.
Η ασταμάτητη ροή νέων λέξεων και η ταχύτητα με την οποία η γλώσσα εξελίσσεται, ιδίως στην ψηφιακή εποχή, θέτουν διαρκώς νέες προκλήσεις στους λεξικογράφους. Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς παράδοσης γλωσσικής καταγραφής, όμως πλέον απαιτείται μια πιο δυναμική και προσαρμοστική προσέγγιση για να παραμείνουν τα λεξικά σχετικά και χρήσιμα.
Τα κριτήρια ένταξης και αφαίρεσης λέξεων
Οι Έλληνες λεξικογράφοι παρακολουθούν στενά τη χρήση των λέξεων για να αποφασίσουν την ένταξη ή την αφαίρεσή τους. Ο Γιώργος Παπαναστασίου, καθηγητής Ιστορικής Γλωσσολογίας στο ΑΠΘ και διευθυντής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), επισημαίνει στην «Κ» ότι λέξεις όπως ο «αυριανισμός», που περιέγραφε την επιθετική, λαϊκιστική δημοσιογραφία των ’80s, θα σβηστούν από την ανανεωμένη ηλεκτρονική έκδοση του Λεξικού Τριανταφυλλίδη, καθώς «ο όρος έχει ξεθωριάσει». Αντίθετα, όροι όπως «χίπστερ» και «ντελούλου» έχουν ήδη αποκτήσει λήμμα στα ηλεκτρονικά λεξικά της Ακαδημίας Αθηνών και των Εκδόσεων Πατάκη, αντίστοιχα, λόγω της ευρείας χρήσης τους στα σόσιαλ μίντια και την καθημερινή επικοινωνία.
Η διαδικασία δεν είναι απλή καταγραφή, αλλά «προϊόν επιστημονικής κρίσης και επιλογής», όπως τονίζει ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, επιστημονικός υπεύθυνος του Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών. Στο εν λόγω λεξικό, υπάρχει ειδική κατηγορία νεολογισμών, όπου οι νέες λέξεις μελετώνται προσεκτικά πριν την ένταξή τους. Οι λεξικογράφοι πρέπει να προβλέψουν τη διάρκεια ζωής μιας λέξης, αν θα «ριζώσει» στη χρήση ή αν θα εξαφανιστεί σύντομα. Ο κ. Παπαναστασίου προσθέτει ότι στη νέα έκδοση του Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής, που αναμένεται σε περίπου τρία χρόνια, θα ενταχθούν λέξεις όπως «κρυπτονόμισμα», «τηλεργασία», «πρωινάδικο» και «κακοποιητικός».
Οι διαφορετικές προσεγγίσεις των λεξικών
Η ελληνική λεξικογραφία παρουσιάζει διαφορετικές στρατηγικές ως προς την ανανέωση. Το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, υπό την ευθύνη του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών, προχωρά όχι μόνο στην προσθήκη νέων λέξεων, αλλά και στην αφαίρεση όρων που έχουν ξεπεραστεί, όπως ο «αυριανισμός» ή το ρήμα «καραμελιάζω» (πλέον «καραμελώνω»). Αυτή η διαδικασία είναι «πολύ πιο απαιτητική από την εισαγωγή νεολογισμών», καθώς προϋποθέτει την κρίση για την οριστική απόσυρση ενός όρου από τη χρήση, σύμφωνα με τον κ. Παπαναστασίου.
Προτεινόμενο Το Αιώνιο Δίλημμα: «Εν τέλει» ή «εντέλει»; Ποια είναι η σωστή γραφή και χρήση;
Από την άλλη πλευρά, το Μεγάλο Ηλεκτρονικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας των Εκδόσεων Πατάκη ακολουθεί μια διαφορετική προσέγγιση: δεν αφαιρεί ποτέ καμία λέξη. Ο Στέφανος Πατάκης τονίζει ότι όλες οι καταγεγραμμένες λέξεις παραμένουν στο λημματολόγιο, λειτουργώντας ως ένα «γλωσσικό αποθετήριο» που διασώζει τόσο το παρόν όσο και το παρελθόν της ελληνικής γλώσσας. Αυτό κρίνεται σημαντικό για την κατανόηση παλαιότερων λογοτεχνικών ή πολιτικών κειμένων. Η αγορά φαίνεται να προεξοφλεί ότι η συνεχής ροή πληροφοριών και η παγκοσμιοποίηση επιβάλλουν την ενσωμάτωση νέων όρων, με τους αγγλισμούς να παίζουν πλέον καθοριστικό ρόλο, κάτι που οι λεξικογράφοι θεωρούν όχι μόνο αναπόφευκτο αλλά και αναγκαίο.
Η κοινωνική διάσταση της λεξικογραφίας
Οι λεξικογράφοι συμφωνούν ότι η γλώσσα είναι ένα «αχανές πεδίο» που εμπλουτίζεται συνεχώς, κυρίως από τα πεδία των θετικών επιστημών, της πληροφορικής και των αμερικανικών αγγλικών της καθομιλουμένης. Ο κ. Χαραλαμπάκης υπογραμμίζει ότι ένα λεξικό οφείλει να «ευαισθητοποιεί το κοινό μέσα από τις λέξεις και τα παραδείγματα που περιλαμβάνει, ώστε να αναδεικνύει πλευρές της γλώσσας, οι οποίες συνδέονται με την κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα». Παραδείγματα όπως η «γυάλινη οροφή» (glass ceiling) και το «μπούλινγκ» δείχνουν πώς οι λέξεις γίνονται «εργαλεία κατανόησης της κοινωνίας και των προβλημάτων της», λειτουργώντας ως καθρέφτης της εποχής μας.
Η επόμενη μέρα για την ελληνική γλώσσα
Η διαδικασία αναμόρφωσης των λεξικών, όπως αυτή που ξεκίνησε πριν από δυόμισι χρόνια για το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, είναι μια ριζική αναδιάρθρωση που απαιτεί συνεχή επιστημονική κρίση και αξιολόγηση. Η ενσωμάτωση νέων όρων όπως «κορωνοϊός» και «ινφλουένσερ», που καθιερώθηκαν λόγω της πανδημίας και της ψηφιακής επικοινωνίας αντίστοιχα, αποδεικνύει την ικανότητα της ελληνικής γλώσσας να περιγράφει νέα φαινόμενα. Η λεξικογραφία, λοιπόν, δεν είναι μια στατική αποτύπωση, αλλά μια ζωντανή διαδικασία που ισορροπεί ανάμεσα στη ροή της γλώσσας και τη διάρκεια των λέξεων στον χρόνο, εξασφαλίζοντας ότι τα λεξικά θα συνεχίσουν να είναι πολύτιμοι οδηγοί στην κατανόηση του κόσμου μας.
