Οι αναρτήσεις των πολιτικών που εξοργίζουν τους Έλληνες: Τι αποκαλύπτει νέα έρευνα του ΑΠΘ

Μια εκτενής έρευνα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποκαλύπτει ότι η απονομή της δικαιοσύνης και το μεταναστευτικό αποτελούν τις «θρυαλλίδες» που πυροδοτούν τις περισσότερες αντιδράσεις θυμού στο ελληνικό Facebook. Τα ευρήματα του προγράμματος DATIS δείχνουν ότι οι πολίτες χρησιμοποιούν τις κοινοποιήσεις για να επιβάλουν τη δική τους ατζέντα, την ώρα που ο λαϊκισμός φαίνεται να διαπερνά οριζόντια το πολιτικό φάσμα.

Η ψηφιακή επικοινωνία έχει μετασχηματίσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες αλληλεπιδρούν με την εξουσία, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου η ταχύτητα της πληροφορίας συχνά συμβαδίζει με την ένταση των συναισθημάτων. Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς περιόδου πολιτικής πόλωσης, όπου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως «καθρέφτης» των κοινωνικών εντάσεων, αλλά και ως πεδίο διαμόρφωσης νέων πολιτικών ταυτοτήτων.

Τα θέματα που «πυροδοτούν» τον θυμό των χρηστών

Σύμφωνα με την έρευνα που παρουσίασε ο καθηγητής του ΑΠΘ, Ιωάννης Ανδρεάδης, η ανάλυση 400.000 δημοσιεύσεων πολιτικών στο Facebook δείχνει ότι η ατζέντα των πολιτών διαφέρει σημαντικά από εκείνη των κομμάτων. Ενώ οι πολιτικοί εστιάζουν σε διεθνή θέματα, οι χρήστες αντιδρούν με σφοδρότητα σε ζητήματα που αφορούν τη λειτουργία των δικαστηρίων, τις τράπεζες και τα εργασιακά. Το φαινόμενο της ψηφιακής οργής είναι ιδιαίτερα έντονο στη θεματική της δικαιοσύνης, η οποία συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο μέσο όρο κοινοποιήσεων ανά δημοσίευση.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στη θεματική «Δικαστήρια», η Ζωή Κωνσταντοπούλου κυριαρχεί με 1.703 δημοσιεύσεις, καταγράφοντας τεράστια διαφορά από τους υπόλοιπους πολιτικούς αρχηγούς. Η έρευνα υπογραμμίζει ότι οι πολίτες δεν είναι παθητικοί δέκτες, αλλά διαμορφωτές της ατζέντας, καθώς οι δικές τους αντιδράσεις και κοινοποιήσεις είναι αυτές που τελικά αναδεικνύουν την κοινωνική βαρύτητα ενός ζητήματος.

Η περίπτωση της Ελληνικής Λύσης και του μεταναστευτικού

Η έρευνα DATIS καταγράφει ότι η Ελληνική Λύση βρίσκεται στην κορυφή των αντιδράσεων θυμού (angry face) με μεγάλη διαφορά από τα υπόλοιπα κόμματα. Ιδιαίτερα όταν οι αναρτήσεις αφορούν το μεταναστευτικό, ο μέσος όρος των αρνητικών αντιδράσεων τριπλασιάζεται. Οι αναφορές σε «απροστάτευτα σύνορα» ή καταστροφές που αποδίδονται σε μετανάστες προκαλούν εκατοντάδες αντιδράσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα δημοσίευση που συγκέντρωσε πάνω από 800 «θυμωμένες» φατσούλες.

Αυτή η τάση συνδέεται άμεσα με την αγένεια των social media, όπου η τοξικότητα διαχέεται γρήγορα στους χρήστες, επηρεάζοντας το πολιτικό κλίμα. Η έρευνα δείχνει ότι οι αναρτήσεις που περιλαμβάνουν καταγγελτικό λόγο για τις τράπεζες και την εκπαίδευση (κυρίως για τις καταλήψεις) συμπληρώνουν την τριάδα των θεμάτων που προκαλούν τη μεγαλύτερη κοινωνική δυσαρέσκεια ψηφιακά.

Ο λαϊκισμός ως «πολλαπλασιαστής» του νατιβισμού

Στο δεύτερο σκέλος της έρευνας, σε δείγμα 1.500 ατόμων, διαπιστώθηκε ότι η πλειονότητα των Ελλήνων ρέπει προς τον λαϊκισμό, με βαθμολογία 3,7 στην κλίμακα του 5. Το πιο ανησυχητικό εύρημα αφορά τη σύνδεση του λαϊκισμού με τον νατιβισμό – την πεποίθηση δηλαδή ότι το κράτος πρέπει να κατοικείται αποκλειστικά από την «ιθαγενή» ομάδα. Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι όσοι αυτοτοποθετούνται στο Κέντρο ή την Αριστερά και διαθέτουν υψηλό επίπεδο εθνοτικής ταυτότητας, εμφανίζουν επίπεδα νατιβισμού εξίσου αυξημένα με τους δεξιούς ψηφοφόρους.

Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές είναι η διαπίστωση ότι ο νατιβισμός δεν αποτελεί πλέον αποκλειστικότητα της άκρας Δεξιάς. Νομικοί και πολιτικοί κύκλοι επισημαίνουν ότι η σύνδεση της εθνοτικής ταυτότητας με τον λαϊκισμό λειτουργεί ως «πολλαπλασιαστής ισχύος», μετατρέποντας την ανησυχία για το διαφορετικό σε πολιτική εχθρότητα. Η αφήγηση του «διπλού εχθρού» –των διεφθαρμένων ελίτ και των ξένων– φαίνεται να κερδίζει έδαφος, τροφοδοτώντας συνεχή μηνύματα μίσους στον ψηφιακό χώρο.

Οι προκλήσεις για τη συνοχή του δημόσιου διαλόγου

Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο θυμός που εκφράζεται στο Facebook δεν είναι απλώς μια στιγμιαία αντίδραση, αλλά αντικατοπτρίζει βαθύτερες κοινωνικές μετατοπίσεις. Η επιλογή των θεμάτων από τους πολιτικούς μπορεί να καθορίσει την ατζέντα μόνο μέχρι έναν βαθμό, καθώς οι πολίτες είναι αυτοί που, μέσω των ψηφιακών τους αλληλεπιδράσεων, επιλέγουν τι θα παραμείνει στην επικαιρότητα.

Η επόμενη μέρα για τον δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα απαιτεί μια προσεκτική προσέγγιση της ψηφιακής τοξικότητας. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο λαϊκισμός ενεργοποιεί αρνητικές στάσεις απέναντι στο «ξένο» είναι κρίσιμη για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, σε μια εποχή που τα social media έχουν καταστεί το κύριο πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης.