Νέο κληρονομικό δίκαιο: Όλες οι ριζικές αλλαγές σε διαθήκες, χρέη και νόμιμη μοίρα

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης παρουσίασε χθες, 2 Δεκεμβρίου 2025, το νέο Κληρονομικό Δίκαιο, το οποίο φέρνει ριζικές αλλαγές μετά από 80 χρόνια. Το νομοσχέδιο, που αναμένεται να γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026, αναμορφώνει τη φιλοσοφία των κληρονομιών, τις ιδιόγραφες διαθήκες και την ευθύνη για τα χρέη, με στόχο την προσαρμογή στις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες.

Αυτή η εκτεταμένη αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου έρχεται ογδόντα χρόνια μετά την αρχική ψήφιση του Αστικού Κώδικα το 1946, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη προσαρμογής στις σύγχρονες κοινωνικές και δημογραφικές μεταβολές, όπως η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, οι αλλαγές στον θεσμό της οικογένειας και η εκτόξευση των «κόκκινων» τραπεζικών δανείων που δημιουργούν κατάχρεες κληρονομιές.

Η φιλοσοφία πίσω από τις ριζικές αλλαγές

Την παρουσίαση του έργου της αναμόρφωσης του Κληρονομικού Δικαίου πραγματοποίησε χθες, 2 Δεκεμβρίου 2025, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, χαρακτηρίζοντάς το ως ένα «άρτιο επιστημονικό επίτευγμα». Η ειδική επιτροπή, υπό τον ομότιμο καθηγητή Αστικού Δικαίου Απόστολο Γεωργιάδη, χρειάστηκε 28 συνεδριάσεις για να καταλήξει στο σχέδιο, το οποίο θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση για ένα μήνα αντί των 15 ημερών, λόγω της πολυδιάστατης φύσης των αλλαγών. Ο κ. Φλωρίδης τόνισε ότι «ογδόντα χρόνια μετά προχωράμε στην αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου», με στόχο να γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026.

Ο Υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας αναφέρθηκε σε μια «ώριμη και αναγκαία αναμόρφωση», επισημαίνοντας τέσσερις βασικούς άξονες: την προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στην οικογένεια, τον εξορθολογισμό του θεσμού νόμιμης μοίρας, την κάμψη της απόλυτης απαγόρευσης των κληρονομικών συμβάσεων και τον διαχωρισμό της κληρονομικής περιουσίας από την ατομική του κληρονόμου, ρύθμιση με σημαντική επίδραση στην οικονομία.

Οι δέκα βασικές καινοτομίες του νομοσχεδίου

Το νέο Κληρονομικό Δίκαιο εισάγει σημαντικές αλλαγές, μερικές από τις οποίες είναι οι εξής:

• Κληρονομική Σύμβαση: Εισάγεται ο θεσμός της κληρονομικής σύμβασης, μια συμφωνία δεσμευτική για όλα τα μέρη, χωρίς δυνατότητα μονομερούς ανάκλησης, εκτός από συγκεκριμένες περιπτώσεις. Επιτρέπει τη ρύθμιση της περιουσίας μετά θάνατον, παρέχοντας αντάλλαγμα στον κληρονομούμενο.
• Συνδιαθήκη: Δύο ή περισσότερα πρόσωπα θα μπορούν να καταρτίσουν μια «συνδιαθήκη», εφόσον προκύπτει κοινή βούληση δέσμευσης.
• Εξ Αδιαθέτου Διαδοχή: Ο επιζών σύζυγος θα λαμβάνει το 1/3 της κληρονομιάς αν υπάρχει ένα παιδί και το 1/4 αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα. Καταργείται το κληρονομικό δικαίωμα των προπαππούδων και προγιαγιάδων.
• Σύντροφοι σε Ελεύθερη Ένωση: Για πρώτη φορά, ο σύντροφος σε ελεύθερη ένωση μπορεί να κληρονομήσει υπό αυστηρές προϋποθέσεις, όπως το να συζούσε μόνιμα για τουλάχιστον τρία χρόνια και να μην υπάρχουν άλλοι συγγενείς μέχρι τετάρτου βαθμού. Δικαιούται επίσης την αποκλειστική χρήση του ακινήτου που χρησίμευε ως κύρια κατοικία και την οικοσκευή για ένα έτος.
• Νόμιμη Μοίρα: Η νόμιμη μοίρα παύει να έχει εμπράγματο χαρακτήρα και μετατρέπεται σε ενοχική – δηλαδή σε χρηματική αξίωση. Αυτό ισχυροποιεί την πραγματική βούληση του διαθέτη και εκσυγχρονίζονται οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας, όπως η αχαριστία του μεριδούχου.
• Ιδιόγραφες Διαθήκες: Κάθε ιδιόγραφη διαθήκη θα πρέπει υποχρεωτικά να παραδίδεται σε συμβολαιογράφο. Για να αποκτήσει νομική ισχύ όταν εγκαθιστά κληρονόμους πέραν των στενών συγγενών, απαιτείται γραφολόγική πραγματογνωμοσύνη για να κηρυχθεί «κυρία».
• Διαχωρισμός Χρεών: Οριστικό τέλος δίνεται στη συνένωση χρεών. Ο κληρονόμος δεν θα ευθύνεται πλέον με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς, καθώς η κληρονομιά αποσπάται αυτομάτως από την ατομική περιουσία και λειτουργεί ως ξεχωριστή οικονομική «ενότητα».
• Διαθήκες σε Νοσοκομεία: Ιδιόγραφη διαθήκη που συντάσσεται κατά τη νοσηλεία ή εντός τριών μηνών από τη λήξη της είναι άκυρη, αν αφήνονται περιουσιακά στοιχεία σε γιατρούς, νοσηλευτές ή σε πρόσωπα που εργάζονται στον χώρο περίθαλψης, εκτός αν είναι συγγενείς εξ αδιαθέτου.
• Ακυρωσία Διατάξεων: Διευκρινίζεται ότι η διάταξη διαθήκης υπέρ του συζύγου είναι ακυρώσιμη και στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου, καθώς και υπέρ του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης αν είχε υπογραφεί πράξη λύσης του συμφώνου συμβίωσης.
• Κατάργηση Αίρεσης Χηρείας: Καταργείται ως αναχρονιστική η διάταξη που προέβλεπε την κληρονομιά στον σύζυγο με την προϋπόθεση να μην ξαναπαντρευτεί.

Νομικοί κύκλοι και αναλυτές της αγοράς χαιρετίζουν την πρωτοβουλία, τονίζοντας ότι η αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου είναι απαραίτητη για την άρση αβεβαιοτήτων και την προσαρμογή στις σύγχρονες οικονομικές πραγματικότητες, ιδίως όσον αφορά τη διαχείριση των χρεών και την προστασία των κληρονόμων. Η μακρά περίοδος δημόσιας διαβούλευσης αναμένεται να επιτρέψει την ενσωμάτωση περαιτέρω βελτιώσεων πριν την τελική ψήφιση.

Η επόμενη μέρα για κληρονόμους και διαθέτες

Η αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου σηματοδοτεί μια νέα εποχή για τις κληρονομικές σχέσεις στην Ελλάδα, με την ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου και την προστασία της πραγματικής βούλησης των διαθετών. Οι αλλαγές αναμένεται να συμβάλουν στην αποφυγή ανεπιθύμητων συνιδιοκτησιών και στην απλοποίηση των διαδικασιών, προσαρμόζοντας το νομικό πλαίσιο στις ανάγκες μιας σύγχρονης και ψηφιακής εποχής.