Νέο κληρονομικό δίκαιο: Ασπίδα για τα χρέη, διαθήκες και νόμιμη μοίρα

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης παρουσίασε σήμερα, 2 Δεκεμβρίου 2025, το νέο Κληρονομικό Δίκαιο, ένα πλέγμα διατάξεων που αναμορφώνει ριζικά το ισχύον πλαίσιο μετά από 80 χρόνια. Το νομοσχέδιο, που συντάχθηκε υπό την προεδρία του καθηγητή Απόστολου Γεωργιάδη, θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση για έναν μήνα και αναμένεται να γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026, εισάγοντας σημαντικές αλλαγές στην ευθύνη για τα χρέη, τις διαθήκες και τα δικαιώματα των κληρονόμων.

Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας επιτακτικής ανάγκης εκσυγχρονισμού, καθώς το ισχύον Κληρονομικό Δίκαιο, που τέθηκε σε ισχύ το 1946, αντανακλά αντιλήψεις μιας άλλης εποχής και δεν ανταποκρίνεται πλέον στις σύγχρονες κοινωνικές και οικογενειακές ανάγκες. Η αναμόρφωση κρίνεται επιβεβλημένη λόγω παραγόντων όπως η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, οι αλλαγές στον θεσμό της οικογένειας (π.χ. σύμφωνο συμβίωσης) και η μεταλλαγή των κόκκινων τραπεζικών δανείων που οδηγούν σε κατάχρεες κληρονομιές, όπως τόνισε ο πρόεδρος της επιτροπής, Απόστολος Γεωργιάδης. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης παρουσίασε σήμερα το νομοσχέδιο, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας νέας εποχής για το κληρονομικό δίκαιο στην Ελλάδα.

Οι τέσσερις βασικοί άξονες της μεταρρύθμισης

Ο υφυπουργός Δικαιοσύνης, Ιωάννης Μπούγας, ανέλυσε τους τέσσερις βασικούς άξονες στους οποίους στηρίζεται το νέο πλέγμα διατάξεων. Πρώτος άξονας είναι η προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στην οικογένεια, διευρύνοντας την προστασία σε περισσότερα πρόσωπα. Ο δεύτερος αφορά τον εξορθολογισμό του θεσμού της νόμιμης μοίρας, ενώ ο τρίτος εισάγει την κάμψη της απόλυτης απαγόρευσης των κληρονομικών συμβάσεων, προσφέροντας μεγαλύτερη ευελιξία. Ο τέταρτος και πλέον σημαντικός άξονας είναι ο διαχωρισμός της κληρονομικής περιουσίας από την ατομική του κληρονόμου, ρύθμιση που αναμένεται να έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στην οικονομία, προστατεύοντας τους κληρονόμους από τα χρέη του αποθανόντος.

Σημαντικές αλλαγές στις διαθήκες και τις κληρονομικές συμβάσεις

Το νομοσχέδιο εισάγει πολλαπλές αλλαγές στο κεφάλαιο των διαθηκών. Συγκεκριμένα, η έλλειψη ημερομηνίας σε ιδιόγραφη διαθήκη θα επιφέρει πλέον μόνο δυνητική ακυρότητα, εφόσον συντρέχει και κάποιος άλλος λόγος. Εντάσσεται επίσης στον Αστικό Κώδικα η απαγόρευση κατάλειψης περιουσίας με ιδιόγραφη διαθήκη σε πρόσωπα που συνδέονται με θεραπευτήριο, υπέρ εργαζομένων του. Οι δημόσιες και μυστικές διαθήκες θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου με τη σύμπραξη μόνο δύο μαρτύρων, ενώ πρόσωπα με σοβαρή αναπηρία λόγου θα μπορούν να χρησιμοποιούν μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα για τη σύνταξη δημόσιας διαθήκης. Επιπλέον, συγχωνεύονται όλοι οι τύποι έκτακτων διαθηκών σε έναν γενικό τύπο, αυτόν της διαθήκης σε έκτακτες περιστάσεις.

Για τον περιορισμό του φαινομένου των πλαστών ιδιόγραφων διαθηκών, προτείνεται ότι δεν θα αναπτύσσουν έννομα αποτελέσματα πριν την κήρυξή τους ως κυρίων, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Διευκρινίζεται επίσης ότι η διάταξη διαθήκης υπέρ συζύγου ή συντρόφου είναι ακυρώσιμη σε περίπτωση συναινετικού διαζυγίου ή λύσης συμφώνου συμβίωσης. Μια σημαντική καινοτομία είναι η εισαγωγή των κληρονομικών συμβάσεων αιτίας θανάτου, οι οποίες θα είναι δεσμευτικές και δεν θα μπορούν να ανακληθούν μονομερώς από τον κληρονομούμενο, με τυχόν μεταγενέστερη διαθήκη που αντιτίθεται σε αυτές να είναι άκυρη. Οι κληρονομικές συμβάσεις αποτελούν μια ριζική αλλαγή στις κληρονομιές, προσφέροντας νέα εργαλεία στους πολίτες.

Αναβάθμιση δικαιωμάτων συζύγων, συντρόφων και νόμιμης μοίρας

Το νέο δίκαιο αναβαθμίζει ουσιαστικά το εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα του συζύγου. Εάν συντρέχει με τέκνα, θα λαμβάνει το 1/3 αν υπάρχει ένα τέκνο και το 1/4 αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα. Ο σύζυγος θα καλείται ως μόνος εξ αδιαθέτου κληρονόμος στην τρίτη τάξη, πριν από τους παππούδες και τους θείους. Για πρώτη φορά, θα μπορεί να κληρονομήσει και ο σύντροφος σε ελεύθερη ένωση στην πέμπτη τάξη, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, ενώ καταργείται το κληρονομικό δικαίωμα των προπαππούδων και προγιαγιάδων. Επίσης, καθιερώνεται δικαίωμα υπέρ του ανιόντος κληρονόμου για αναζήτηση δωρεών και συνιστάται κληροδοσία εκ του νόμου υπέρ του φροντιστή του κληρονομουμένου, με το ύψος να καθορίζεται δικαστικά.

Ο θεσμός της νόμιμης μοίρας αναμορφώνεται, καθιστώντας την πλέον ενοχική και καταρχήν χρηματική αξίωση του μεριδούχου. Αυτή η αξίωση θα είναι κληρονομητή και μεταβιβαστή, εξασφαλιζόμενη με την εισαγωγή νέου γενικού προνομίου στην αναγκαστική εκτέλεση και με την παροχή νομίμου τίτλου για εγγραφή υποθήκης επί ακινήτων της κληρονομίας. Οι αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο επηρεάζουν σημαντικά τις διαθήκες και τη νόμιμη μοίρα. Εκσυγχρονίζονται επίσης οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας, με σημαντικότερο αυτόν της αχαριστίας του μεριδούχου έναντι του διαθέτη. Τέλος, θεσμοθετούνται οι συμβάσεις παραίτησης από μελλοντικά δικαιώματα στην κληρονομία, οι οποίες θα καταρτίζονται ενώπιον συμβολαιογράφου.

Προστασία κληρονόμων από χρέη και εκκαθάριση

Μία από τις πιο ριζικές αλλαγές αφορά την ευθύνη του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας. Θα προβλέπεται ότι ο κληρονόμος δεν θα ευθύνεται καταρχήν με την ατομική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας. Αυτό αποτελεί μια σημαντική «ασπίδα» προστασίας, εκτός εάν ο κληρονόμος δηλώσει στο δικαστήριο ότι θα τη διαχειρίζεται ελεύθερα ή αν διαθέσει αντικείμενα της κληρονομίας για σκοπό άλλον πλην της ικανοποίησης των κληρονομικών δανειστών. Η επίταση της ευθύνης θα επέλθει και με τη μείωση της αξίας των κληρονομιαίων από υπαιτιότητα του κληρονόμου. Ο προτεινόμενος περιορισμός της ευθύνης μόνο με την κληρονομιαία περιουσία επιβάλλει την κατάργηση του κεφαλαίου για τον κληρονόμο με το ευεργέτημα της απογραφής.

Παράλληλα, αναμορφώνονται όλες οι διατάξεις που ρυθμίζουν τη δικαστική εκκαθάριση. Θεσπίζονται κωλύματα για τον διορισμό εκκαθαριστή (ο οποίος θα είναι δικηγόρος εγγεγραμμένος σε ειδικό κατάλογο), εκσυγχρονίζεται ο τρόπος πρόσκλησης των κληρονομικών δανειστών και η διαδικασία αναγγελίας απαιτήσεων. Προβλέπεται η υποχρέωση του εκκαθαριστή να συντάσσει πίνακα κατάταξης των δανειστών και ότι δεν ρευστοποιείται ολόκληρη η κληρονομία αν δεν είναι αναγκαίο. Στο καταπίστευμα εισάγεται περιορισμός στον χρόνο επαγωγής του στα τριάντα έτη από τον θάνατο του διαθέτη, ενώ καταργείται η εμπράγματη κληροδοσία, διατηρώντας μόνο την ενοχική. Τέλος, αναγνωρίζεται η δυνατότητα στον διαθέτη να διορίσει εκτελεστή διαθήκης με αμιγώς διαχειριστικές εξουσίες.

Η επόμενη μέρα και η εφαρμογή του νέου νόμου

Οι αλλαγές αυτές, όπως δήλωσε ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, αποτελούν ένα «άρτιο επιστημονικό επίτευγμα που θα υπηρετήσει την ελληνική κοινωνία και οικονομία για τις επόμενες δεκαετίες». Η σημασία του νομοσχεδίου οδήγησε το Υπουργείο στην απόφαση να παραμείνει σε δημόσια διαβούλευση για έναν μήνα, αντί των συνηθισμένων 15 ημερών, ώστε να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος για την επεξεργασία και την υποβολή σχολίων. Μετά το πέρας της διαβούλευσης, το νομοσχέδιο θα προωθηθεί για ψήφιση, με στόχο να γίνει νόμος του κράτους το πρώτο τρίμηνο του 2026, φέρνοντας μια νέα εποχή διαφάνειας και ασφάλειας δικαίου στον τομέα των κληρονομιών.