Μέινελ Γουόλτερ: Γιατί το παιχνίδι των παιδιών πρέπει να είναι αυθόρμητο και ελεύθερο

Ο Βρετανός playworker και θεωρητικός του παιχνιδιού Μέινελ Γουόλτερ εξηγεί στην «Κ» την ουσία του ελεύθερου, μη κατευθυνόμενου παιχνιδιού, τονίζοντας ότι αποτελεί εσωτερική παρόρμηση και επιλογή του παιδιού. Υπογραμμίζει τις σημαντικές αλλαγές στη στάση των ενηλίκων τα τελευταία 55 χρόνια και την ανάγκη για ασφαλή, αυθόρμητα περιβάλλοντα, μακριά από την υπερπροστασία που στερεί την πολύτιμη ελευθερία.

Η συζήτηση γύρω από την παιδική ηλικία και την ανάπτυξη έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια, με τους ειδικούς να αναζητούν τρόπους να διασφαλίσουν την ψυχοκοινωνική ευημερία των παιδιών σε έναν ολοένα και πιο σύνθετο κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια του παιχνιδιού, ως θεμελιώδους δικαιώματος και αναγκαιότητας, επανέρχεται στο προσκήνιο, αναδεικνύοντας την ανάγκη για μια πιο συνειδητή προσέγγιση από τους ενήλικες.

Η ουσία του ελεύθερου παιχνιδιού και ο ρόλος του playworker

Ο Μέινελ Γουόλτερ, έμπειρος Βρετανός playworker και θεωρητικός του παιχνιδιού, ορίζει στην «Κ» το παιχνίδι ως μια δραστηριότητα που το παιδί επιλέγει ελεύθερα, το παίζει όπως θέλει και το κάνει από εσωτερική παρόρμηση. Αυτή η φιλοσοφία αποτελεί το «μαντρα» των playworkers, επαγγελματιών που εξειδικεύονται στο ελεύθερο, μη κατευθυνόμενο παιχνίδι των παιδιών. Ο ρόλος τους δεν είναι να διδάξουν ή να οργανώσουν δραστηριότητες, αλλά να δημιουργούν ασφαλή, πλούσια και ελκυστικά περιβάλλοντα, όπου τα παιδιά μπορούν να παίζουν με δική τους πρωτοβουλία. Ο Γουόλτερ, ο οποίος επισκέφθηκε πρόσφατα την Ελλάδα καλεσμένος του σχολείου Dorothy Snot, υπογραμμίζει ότι ο playworker παρατηρεί, υποστηρίζει όταν χρειάζεται και παρεμβαίνει όσο το δυνατόν λιγότερο, ώστε το παιδί να οδηγεί το ίδιο το παιχνίδι του.

Οι αλλαγές στη στάση των ενηλίκων και οι σύγχρονοι φόβοι

Με 55 χρόνια εμπειρίας στον χώρο, ο Μέινελ Γουόλτερ έχει παρατηρήσει ξεκάθαρες αλλαγές στον τρόπο που παίζουν τα παιδιά. Κάποτε, τα παιδιά έπαιζαν ελεύθερα στον δρόμο και απομακρύνονταν από το σπίτι τους για να βρουν φίλους, μια συνήθεια που άλλαξε με την κυριαρχία του αυτοκινήτου. Ωστόσο, η κύρια αλλαγή δεν ήταν αυτή, αλλά η στάση των ενηλίκων απέναντι στο παιχνίδι. Ενώ παλαιότερα κανείς δεν ανησυχούσε αν τα παιδιά έπαιζαν σε πάρκα ή στην εξοχή, σήμερα κυριαρχεί ο φόβος να τα αφήσουν έξω, λόγω της γρήγορης διάδοσης των ειδήσεων γύρω από εγκλήματα που αφορούν παιδιά. Ο Γουόλτερ επισημαίνει ότι τα στατιστικά δεν έχουν αλλάξει, αλλά η άμεση ενημέρωση μέσω των κινητών έχει εντείνει την ανησυχία, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει «ένας παιδόφιλος σε κάθε γωνία».

Αυτό που ανησυχεί τους ειδικούς και τους playworkers είναι η επικράτηση μιας κουλτούρας υπερπροστασίας, η οποία, αν και πηγάζει από αγάπη, εν τέλει περιορίζει την αυτονομία και την ανάπτυξη των παιδιών. Η τάση να βλέπουμε κινδύνους παντού, συχνά διογκωμένους από την άμεση διάδοση των ειδήσεων, οδηγεί σε παρεμβατικότητα που υπονομεύει την ίδια τη φύση του παιχνιδιού. Ο Γουόλτερ τονίζει ότι ένα παιδί χρειάζεται να είναι ασφαλές από τη βλάβη, όχι ασφαλές από το ρίσκο, και εκεί ακριβώς επεμβαίνουν οι playworkers, δημιουργώντας χώρους όπου τα παιδιά μπορούν να παίξουν ελεύθερα και με ασφάλεια.

Η επίδραση της τεχνολογίας και η πραγματική αξία του παιχνιδιού

Ο Μέινελ Γουόλτερ αναφέρει ότι η παρέμβαση των ενηλίκων στο παιχνίδι είναι συστηματική, είτε από ανασφάλεια («πρόσεχε μη χτυπήσεις») είτε από την πεποίθηση ότι μπορούν να το βελτιώσουν. Αυτή είναι η μεγαλύτερη παρανόηση γύρω από το παιχνίδι, καθώς «δεν γίνεται να βελτιώσεις το παιχνίδι. Είναι αυτό που κάνουν τα παιδιά. Είναι χτισμένο στο DNA τους», εξηγεί. Σχετικά με τα βιντεοπαιχνίδια, ο Γουόλτερ σημειώνει ότι η τεχνολογία δεν είναι κάτι καινούργιο που «καταστρέφει» την παιδική ηλικία, παραπέμποντας σε παρόμοιες αντιδράσεις με την εμφάνιση των καφενείων τον 17ο αιώνα ή του ραδιοφώνου. Η διαφορά σήμερα είναι η πρόσβαση των παιδιών σε πληροφορίες στις οποίες δεν θα έπρεπε να έχουν. Σε έρευνα στην Κωνσταντινούπολη, παιδιά απάντησαν ότι είναι συνέχεια σε υπολογιστή «γιατί δεν υπάρχει κάτι για το οποίο αξίζει να βγούμε έξω», καθώς οι γονείς τους δεν τα αφήνουν να παίξουν ελεύθερα.

Η σημασία της αυτονομίας και η επόμενη μέρα για το παιδικό παιχνίδι

Η δουλειά των playworkers, σύμφωνα με τον Μέινελ Γουόλτερ, είναι ίσως η δυσκολότερη που έχει σχέση με παιδιά, καθώς δεν έχουν ατζέντα. Δεν προσπαθούν να τους μάθουν κάτι, αλλά αναγνωρίζουν ότι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα για τα παιδιά είναι η ευκαιρία να παίξουν. Αν δώσουμε στο παιδί τα μέσα και τα υλικά, τότε θα παίξει, καθώς παιχνίδι είναι όταν ένα παιδί ελέγχει τι κάνει, γιατί το κάνει και για πόσο. Παρόλο που το παιχνίδι έχει ένα σωρό αναπτυξιακά, κοινωνικά και ψυχολογικά οφέλη, τα παιδιά δεν παίζουν για να μάθουν. Παίζουν γιατί το παιχνίδι τους χαρίζει ένα χαρούμενο, ευφορικό συναίσθημα και όταν παίζουν είναι ευτυχισμένα. Η επόμενη μέρα απαιτεί από τους ενήλικες να επανεξετάσουν τη στάση τους, επιτρέποντας στα παιδιά να ανακτήσουν την πολύτιμη αυτονομία και τον αυθορμητισμό στο παιχνίδι τους.