Μαρία Ρέσα: Ο διαχωρισμός της αλήθειας από το ψέμα είναι η μητέρα όλων των μαχών

Η κάτοχος του Νόμπελ Ειρήνης Μαρία Ρέσα και ο κορυφαίος ερευνητής Γκουστάβο Γκορίτι έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της παγκόσμιας δημοκρατίας. Στο 14ο Συνέδριο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας, υπογράμμισαν ότι η στρατηγική παραπληροφόρηση και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης απειλούν τις θεμελιώδεις ελευθερίες, καθιστώντας τη ριζοσπαστική συνεργασία επιτακτική ανάγκη.

Αυτή η διεθνής κινητοποίηση των ερευνητών δημοσιογράφων έρχεται σε μια κρίσιμη καμπή, όπου η ελευθερία του τύπου υποχωρεί παγκοσμίως και η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς βρίσκεται στο ναδίρ. Η ανάγκη για αξιόπιστη πληροφορία δεν είναι πλέον μόνο επαγγελματικό ζητούμενο, αλλά υπαρξιακή προϋπόθεση για τη λειτουργία των σύγχρονων δημοκρατιών, καθώς ο διαχωρισμός της αλήθειας από το ψέμα καθορίζει την ορθότητα της ψήφου.

Η Μαρία Ρέσα για την κρίση της δημοκρατίας

Η Μαρία Ρέσα, συνιδρύτρια του οργανισμού Rappler και στόχος πολυετών διώξεων στις Φιλιππίνες, τόνισε ότι χωρίς δεδομένα δεν υπάρχει αλήθεια και χωρίς αλήθεια δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. Η ίδια, έχοντας βιώσει τη φυλάκιση και την αμαύρωση της προσωπικότητάς της, υπενθύμισε στους 1.000 συνέδρους ότι η δημοσιογραφία λειτουργεί ως κοινότητα. Όπως συνέβη και με θρυλικούς ανταποκριτές του παρελθόντος, η αλληλεγγύη μεταξύ των συναδέλφων είναι το μοναδικό όπλο απέναντι στον αυταρχισμό. Η Ρέσα προειδοποίησε μάλιστα ότι πολλές ελευθερίες που θεωρούμε δεδομένες μπορεί να έχουν λιγότερο από ένα έτος ζωής.

Η στρατηγική της κανονικοποίησης του ψεύδους

Η ανάλυση της Ρέσα επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο οι εκστρατείες πληροφόρησης κανονικοποιούν τα ψεύδη. Η διαδικασία ξεκινά με το «φύτεμα» ενός αφηγήματος, συνεχίζεται με την επανάληψη σε ακραίες κοινότητες και κορυφώνεται κατά τη διάρκεια κρίσιμων γεγονότων, όπως οι εκλογές. Η χρήση ινφλουένσερ και ψεύτικων λογαριασμών απογειώνει την εξάπλωση του μηνύματος, δημιουργώντας μια τοξικότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που συχνά θολώνει τη δημοσιογραφική δεοντολογία και την κρίση του κοινού.

Γκουστάβο Γκορίτι: Η τεχνολογία στην υπηρεσία του αυταρχισμού

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Περουβιανός δημοσιογράφος Γκουστάβο Γκορίτι επισήμανε ότι οι τακτικές των ναζιστών και των σταλινιστών έχουν πλέον ψηφιακή ισχύ. Η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει τη δημιουργία στρατηγικών καμπανιών που το κοινό απορροφά χωρίς δυσκολία, ειδικά σε περιόδους κρίσεων όπως η πανδημία. Ο Γκορίτι υποστήριξε ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να ερευνούν τον ίδιο τον μηχανισμό της παραπληροφόρησης ως στρατηγική, οπλισμένοι με μεθοδολογία και πειστήρια, διατηρώντας πάντα την υψηλή δημοσιογραφική τους ιδιότητα.

Αναλυτές του κλάδου των Μέσων Ενημέρωσης επισημαίνουν ότι η στρατηγική της «ριζοσπαστικής συνεργασίας» αποτελεί τη μοναδική άμυνα απέναντι σε κρατικά χρηματοδοτούμενες εκστρατείες ψεύδους. Η αγορά της πληροφορίας φαίνεται να στρέφεται πλέον σε μοντέλα συλλογικής έρευνας, καθώς το μέγεθος των δεδομένων και η πολυπλοκότητα των ψηφιακών επιθέσεων υπερβαίνει τις δυνατότητες μεμονωμένων οργανισμών ή δημοσιογράφων.

Η επόμενη μέρα και η δύναμη της συνεργασίας

Το συνέδριο του GIJN στην Κουάλα Λουμπούρ, με τη συμμετοχή και του ελληνικού iMEdD, ανέδειξε ότι η δημοσιογραφία στην εποχή μας είναι μορφή ακτιβισμού. Η μάχη για την αλήθεια απαιτεί δημιουργικότητα και εγκατάλειψη των «ασφαλών νερών». Ο Γκορίτι προέτρεψε τους νέους συναδέλφους του να επιστρέψουν στη λογοτεχνία και τη γλώσσα, αποφεύγοντας την αναλώσιμη πληροφορία των social media. Η τελική ερώτηση που τέθηκε στους πολίτες είναι σαφής: τι είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν για την προάσπιση της αλήθειας σε έναν κόσμο που κατακλύζεται από κατασκευασμένα αφηγήματα;