- Η κυκλοφορία του 'Όταν έκλαψε ο Νίτσε' το 2001 άλλαξε το παράδειγμα της ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα.
- Η εισαγωγή του όρου 'ενσυναίσθηση' αποτέλεσε το θεμέλιο για την ψυχολογικοποίηση της κοινωνίας.
- Η ψυχοθεραπεία μετατράπηκε από κοινωνικό ταμπού σε θετικό χαρακτηριστικό (green flag) για τους νέους.
- Οι άνδρες παραμένουν διστακτικοί, αποτελώντας μόνο το 30% των θεραπευόμενων στην Ελλάδα.
- Η Τεχνητή Νοημοσύνη και το life coaching αποτελούν τις νέες προκλήσεις για την ποιότητα της θεραπείας.
Η κυκλοφορία του έργου του Ιρβιν Γιάλομ στην Ελλάδα το 2001 αποτέλεσε τον καταλύτη για μια βαθιά κοινωνική μεταβολή, εισάγοντας για πρώτη φορά τον όρο «ενσυναίσθηση» στο εγχώριο λεξιλόγιο. Από τις κατάμεστες αίθουσες του 2005 μέχρι τη σημερινή πλήρη κανονικοποίηση του «ντιβανιού», η ελληνική κοινωνία διήνυσε μια απόσταση 25 ετών, μετατρέποντας την ψυχική υγεία από ταμπού σε «green flag» για τις νεότερες γενιές.
| Ορόσημο / Στοιχείο | Περιγραφή / Δεδομένα |
|---|---|
| 2001 | Κυκλοφορία 'Όταν έκλαψε ο Νίτσε' & καθιέρωση όρου 'ενσυναίσθηση' |
| 2005 | Ομιλία Γιάλομ στο Hilton (Αίθουσα Τερψιχόρη) – Πρώτο μαζικό κύμα |
| 2009 | Ιστορική ομιλία στο Μέγαρο Μουσικής (4.000 θεατές) |
| Αναλογία Φύλου | 70% Γυναίκες – 30% Άνδρες στην ψυχοθεραπεία |
| Κύριες Αιτίες Ζήτησης | Οικονομική κρίση (2010+) και Πανδημία (2020+) |
Η μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας προς την ψυχολογική ωριμότητα δεν υπήρξε μια γραμμική διαδικασία, αλλά μια πολιτισμική ρήξη που ξεκίνησε με την αλλαγή της χιλιετίας. Μέχρι τότε, η Ελλάδα παρέμενε εγκλωβισμένη σε μια στενά κοινωνικοπολιτική ανάγνωση της πραγματικότητας, όπου οι εσωτερικές συγκρούσεις ερμηνεύονταν κυρίως μέσα από το πρίσμα της συλλογικής μοίρας και όχι της ατομικής ψυχοσύνθεσης. Η έλλειψη βασικής ορολογίας, όπως η απουσία μιας λέξης για το «empathy», καταδείκνυε το κενό στην κατανόηση του ψυχικού κόσμου του «Άλλου», ένα κενό που ήρθε να καλύψει το έργο του Αμερικανού ψυχιάτρου.
Δεν ήξερα ότι ο θάνατος ήταν τόσο δημοφιλής
Ιρβιν Γιάλομ, Ψυχίατρος και Συγγραφέας
Το εκδοτικό φαινόμενο και η γέννηση της ενσυναίσθησης
Όλα ξεκίνησαν το 2001, όταν οι εκδόσεις Άγρα κυκλοφόρησαν το βιβλίο «Όταν έκλαψε ο Νίτσε». Η επιτυχία ήταν ακαριαία, καθώς ο Ιρβιν Γιάλομ κατάφερε να εκλαϊκεύσει τη θεραπευτική διαδικασία χωρίς να την ευτελίσει. Ο ψυχίατρος Γιάννης Ζέρβας και η Ευαγγελία Ανδριτσάνου, μεταφράζοντας το έργο του, βρέθηκαν μπροστά σε ένα γλωσσικό αδιέξοδο: τη λέξη empathy. Η επιλογή του όρου «ενσυναίσθηση» — η ικανότητα να κατανοεί κανείς και να μοιράζεται τα συναισθήματα ενός άλλου ατόμου — δεν εμπλούτισε απλώς το λεξιλόγιο, αλλά άλλαξε τον τρόπο που οι Έλληνες αντιλαμβάνονται τις σχέσεις.
Η κορύφωση αυτής της «γιαλομικής» επίδρασης ήρθε το 2005 και το 2009, με τις ιστορικές ομιλίες του συγγραφέα στην Αθήνα. Στο Μέγαρο Μουσικής, 4.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να ακούσουν έναν ειδικό να μιλά για τον υπαρξιακό τρόμο και τον θάνατο, αποδεικνύοντας ότι η ανάγκη για ψυχολογική εμβάθυνση είχε ωριμάσει. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί πλέον λύτρωση από τραύματα που παλαιότερα θάβονταν στη σιωπή, επιτρέποντας στο άτομο να αναλάβει την ευθύνη της ύπαρξής του.
Από το κοινωνικό στίγμα στο απόλυτο «green flag»
Η εξέλιξη ήταν ραγδαία. Αν το 2002 οι θεραπευόμενοι έκρυβαν τις αποδείξεις από τους λογιστές τους για να μην αποκαλυφθεί ότι επισκέπτονται ψυχίατρο, σήμερα η ψυχοθεραπεία αποτελεί στοιχείο κοινωνικού γοήτρου. Ειδικά για τις γενιές των Millennials και της Gen Z, η ενασχόληση με την ψυχική υγεία θεωρείται το απόλυτο «green flag» στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η σημασία της ψυχοθεραπείας αναγνωρίζεται πλέον ως εργαλείο αυτοβελτίωσης, εφάμιλλο της σωματικής άσκησης ή της διατροφής.
Ωστόσο, κοινωνικοί ερευνητές επισημαίνουν ότι αυτή η «κανονικοποίηση» ενέχει τον κίνδυνο της επιπολαιότητας. Επισημαίνεται από παράγοντες της αγοράς ότι η ψυχοθεραπεία τείνει κάποιες φορές να μετατραπεί σε lifestyle επιλογή, χάνοντας το βάθος της δεσμευτικής διαδικασίας που απαιτεί χρόνο και οικονομική επένδυση. Παρά την πρόοδο, παραμένει μια έντονη έμφυλη διαφορά, με τους άνδρες να αποτελούν μόλις το 30% των θεραπευόμενων, συχνά καταφεύγοντας στον ειδικό μόνο μετά από πίεση των συντρόφων τους, κάτι που παρατηρείται ακόμη και σε περιπτώσεις που αφορούν την ανεξαρτητοποίηση των παιδιών ή οικογενειακές κρίσεις.
Οι προκλήσεις της νέας εποχής: Life Coaching και AI
Η αύξηση της ζήτησης οδήγησε σε μια ανεξέλεγκτη προσφορά υπηρεσιών. Στην Ελλάδα, η απουσία ενός αυστηρού μητρώου πιστοποιημένων θεραπευτών έχει δημιουργήσει μια «γκρίζα ζώνη», όπου life coaches και σύμβουλοι με ελάχιστη εκπαίδευση αναλαμβάνουν κρίσιμα ψυχολογικά περιστατικά. Η σύγχυση αυτή επιτείνεται από την άνοδο της ψηφιακής θεραπείας, η οποία, αν και προσφέρει προσβασιμότητα, στερείται συχνά τη φυσική εγγύτητα που απαιτεί η θεραπευτική συμμαχία.
Η μεγαλύτερη όμως απειλή, σύμφωνα με τον Γιάννη Ζέρβα, προέρχεται από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Η τάση των ανθρώπων να αναζητούν άμεσες απαντήσεις από αλγορίθμους υπονομεύει τη θεραπεία, καθώς η Τ.Ν. είναι προγραμματισμένη να προσφέρει επιβεβαίωση και άμεση ικανοποίηση, στοιχεία που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την επώδυνη αλλά λυτρωτική αντιπαράθεση με τον εαυτό μας που προσφέρει η κλασική ψυχοθεραπεία.
Η επόμενη μέρα της ψυχικής υγείας
Η κληρονομιά του Γιάλομ στην Ελλάδα δεν είναι μόνο τα εκατομμύρια αντίτυπα των βιβλίων του, αλλά η αποδραματοποίηση της ευαλωτότητας. Η ελληνική κοινωνία, έχοντας περάσει μέσα από τις συμπληγάδες της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας, αναγνωρίζει πλέον ότι η αναζήτηση βοήθειας δεν είναι σημάδι αδυναμίας, αλλά πράξη γενναιότητας. Το στοίχημα για το μέλλον παραμένει η διαφύλαξη της ποιότητας της θεραπευτικής σχέσης απέναντι στην ταχύτητα της ψηφιακής εποχής και την εμπορευματοποίηση της ψυχικής οδύνης.
Πώς να επιλέξετε τον κατάλληλο ψυχοθεραπευτή
- Ελέγξτε αν ο θεραπευτής κατέχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου ή ψυχιάτρου.
- Ενημερωθείτε για την εξειδίκευσή του (π.χ. Γνωσιακή, Συστημική, Υπαρξιακή) και αν ταιριάζει στις ανάγκες σας.
- Ζητήστε πληροφορίες για την εποπτεία και τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση του επαγγελματία.
- Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας κατά την πρώτη συνεδρία σχετικά με τη θεραπευτική συμμαχία.
- Αποφύγετε 'ειδικούς' που υπόσχονται άμεσες λύσεις ή χρησιμοποιούν ασαφείς τίτλους όπως life coach για κλινικά θέματα.
