Η εξέλιξη της woke κουλτούρας από την αφύπνιση στην ακύρωση και η κοινωνική ελευθερία του σήμερα

Η μετάβαση από την ανεξέλεγκτη χυδαιότητα του 2005 στον σημερινό κοινωνικό εξευγενισμό αναδεικνύει τη βαθιά επίδραση της πολιτικής ορθότητας στην καθημερινότητά μας. Παρά τις σύγχρονες επικρίσεις για εκφυλισμό και «cancel culture», η ιστορική αναδρομή αποκαλύπτει πώς η αφύπνιση του καθημερινού ανθρωπισμού προσέφερε προστασία σε κοινωνικές ομάδες που κάποτε αντιμετωπίζονταν ως παράλογες ή ύποπτες.

Αυτή η εξέλιξη δεν υπήρξε γραμμική, αλλά αποτέλεσε μια αναγκαία αντίδραση σε ένα θεσμικά προστατευμένο παρελθόν, όπου ο χλευασμός και η «casual» κακοήθεια αποτελούσαν τον άγραφο κανόνα της κοινωνικής συνύπαρξης. Η αναδρομή σε σχολικές αίθουσες του Πειραιά πριν από δύο δεκαετίες, όπου ρατσιστικά στερεότυπα και ομοφοβικά σχόλια εκστομίζονταν από επίσημα χείλη εκπαιδευτικών, υπενθυμίζει το άγριο και ασυγκράτητο πρόσωπο μιας κοινωνίας που στερούνταν βασικών φίλτρων ενσυναίσθησης.

Η θεσμική νομιμοποίηση της χυδαιότητας στο παρελθόν

Πριν από 20 χρόνια, η ιδιότητα του χυδαίου δεν ήταν απλώς μια ατομική επιλογή, αλλά μια κατάσταση που προστατευόταν σχεδόν θεσμικά. Η μετάβαση από την παλιά τηλεόραση και τα παραδοσιακά ήθη στη σημερινή εποχή δείχνει ότι η αναίτια προσβολή θεωρείτο τότε φυσιολογική. Άνθρωποι εκπαιδεύονταν να ασχημονούν χωρίς φίλτρο εις βάρος όσων παρεξέκλιναν από τον κανόνα, ενώ όποιος αντιδρούσε σε αυτή την ηθικά νομιμοποιημένη βία θεωρείτο γραφικός.

Σήμερα, η κουλτούρα έχει μεταβληθεί ριζικά και το δίκαιο έχει επανακαθοριστεί τόσο νομικά όσο και κοινωνικά. Η δυνατότητα να απομονώνουμε και να αποδομούμε λογικά συμπεριφορές που πληγώνουν στο σχολείο ή στο γραφείο είναι μια κατάκτηση που συχνά θεωρούμε δεδομένη, ξεχνώντας το σκοτεινό υπόβαθρο από το οποίο προήλθε. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπως αυτή του Δημήτρη Παπανώτα, βλέπουμε πώς η νομική θωράκιση της προσωπικής ζωής αποτελεί πλέον ενεργό εργαλείο προστασίας.

Η «woke» τροπή ως εγγύηση πολυφωνίας

Παρά τις ενστάσεις, η woke κουλτούρα στη διαχρονία της έχει συμβάλει στην ευημερία ακόμη και των επικριτών της. Το γεγονός ότι σήμερα ένας πολίτης μπορεί να υποστηρίζει μια αντιδημοφιλή επιλογή ζωής ή ένα ασυνήθιστο γούστο χωρίς να αντιμετωπίζει τον αυτόματο χλευασμό στο οικογενειακό τραπέζι, οφείλεται σε αυτή την πολιτισμική μετατόπιση. Η ελευθερία του να διαμορφώνουμε πολυσυλλεκτικούς εαυτούς χωρίς απολογητική διάθεση είναι το άμεσο αποτέλεσμα της υποχώρησης της κακοήθειας από τον δημόσιο λόγο.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις κοινωνικών ερευνητών, η αλλαγή των πολιτισμικών ερεισμάτων της κακοήθειας αποτελεί τη σημαντικότερη δημοκρατική κατάκτηση των τελευταίων δύο δεκαετιών. Επισημαίνεται από παρατηρητές των κοινωνικών τάσεων ότι η «woke» προσέγγιση, παρά τις υπερβολές της, λειτούργησε ως καταλύτης για τον καθημερινό ανθρωπισμό, αναγκάζοντας τον δημόσιο λόγο να απομακρυνθεί από την τοξικότητα και τον στιγματισμό.

Οι παρεκτροπές και ο κίνδυνος του «cancel culture»

Φυσικά, κάθε ανθρωπιστικό ρεύμα εγκυμονεί τον κίνδυνο της υπερβολής. Η πολιτική εργαλειοποίηση των διώξεων και ο μηχανισμός του rage-bait στα κοινωνικά δίκτυα δείχνουν ότι η πρόοδος μπορεί να γίνει σαρωτική και εκδικητική. Όταν η πολιτική ορθότητα μετατρέπεται σε «σειρήνα περιπολικού» που καταστέλλει κάθε διάλογο, τότε κινδυνεύει να αναιρέσει τον ίδιο της τον σκοπό, επιστρέφοντας σε αυταρχικές πρακτικές που θυμίζουν το παρελθόν που προσπάθησε να αλλάξει.

Η επόμενη μέρα της κοινωνικής συνύπαρξης

Το ερώτημα που τίθεται πλέον δεν είναι αν η woke κουλτούρα είναι απαραίτητη, αλλά πώς θα διατηρηθεί η ισορροπία μεταξύ προόδου και ελευθερίας. Η κοινωνική συνύπαρξη του 2025 είναι ριζικά διαφορετική από εκείνη του 2005, έχοντας κατακτήσει στοιχειώδεις συναινέσεις για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η πρόκληση για το μέλλον έγκειται στην αποφυγή του δογματισμού, διατηρώντας ταυτόχρονα τον εξευγενισμό του κόσμου μας ως μια σταθερή και αδιαπραγμάτευτη αξία.