Η δημογραφική κρίση ερημώνει τα ελληνικά χωριά: Οι προσπάθειες των δήμων και τα κίνητρα

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια βαθιά δημογραφική κρίση, με την πλειονότητα των περιφερειών να καταγράφουν σημαντική μείωση του πληθυσμού τους και πολλά χωριά να ερημώνουν. Το 2024, το ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων παρέμεινε αρνητικό, με σχεδόν διπλάσιους θανάτους από γεννήσεις, εντείνοντας την ανησυχία για το μέλλον της ελληνικής περιφέρειας. Ενώ αρκετοί δήμοι προσπαθούν να αντιστρέψουν την κατάσταση με οικονομικά κίνητρα για κάθε νέα γέννηση, αναδεικνύεται η επιτακτική ανάγκη για ένα κεντρικό, αναπτυξιακό σχέδιο.

Η εικόνα των ερημωμένων χωριών και των πόλεων που συρρικνώνονται αποτελεί μια σκληρή πραγματικότητα για μεγάλο μέρος της Ελλάδας, με το δημογραφικό πρόβλημα να εξελίσσεται σε μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της χώρας. Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς περιόδου οικονομικής κρίσης και έλλειψης επενδύσεων, που οδήγησε σε μαζική φυγή του νέου πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα ή το εξωτερικό, αφήνοντας πίσω της έναν γηράσκοντα και μειούμενο πληθυσμό.

Η ανησυχητική εικόνα της Ελλάδας και οι εξαιρέσεις

Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Η «Κ», η δημογραφική συρρίκνωση είναι ένα πρόβλημα που αγγίζει σχεδόν κάθε γωνιά της Ελλάδας. Με βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2021, ο πληθυσμός μειώθηκε σημαντικά σε 11 από τις 13 περιφέρειες της χώρας σε σύγκριση με το 2011. Οι μόνες εξαιρέσεις σε αυτή την αρνητική τάση ήταν οι Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου, που κατέγραψε αύξηση 6,1%, και Κρήτης με αύξηση 0,2%. Ειδικότερα, για το 2024, το εθνικό ισοζύγιο γεννήσεων – θανάτων παραμένει βαθιά αρνητικό, με 68.467 γεννήσεις (μείωση κατά 4,2% από το 2023) έναντι 126.916 θανάτων, δηλαδή περίπου 100 γεννήσεις ανά 185 θανάτους. Μια αξιοσημείωτη εξαίρεση σε επίπεδο νομών, αποτελεί το Ρέθυμνο, ο μοναδικός νομός με περισσότερες γεννήσεις από θανάτους το 2024.

Οι πληγείσες περιοχές και οι αιτίες της ερήμωσης

Μία από τις περιοχές που αντιμετωπίζουν σφοδρό δημογραφικό πρόβλημα είναι η Δυτική Μακεδονία, η οποία μέσα σε μία δεκαετία έχασε το 10% του πληθυσμού της, με τα Γρεβενά να αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ο δήμαρχος Κυριάκος Ταταρίδης τονίζει ότι η περιοχή είναι «πρωταθλήτρια» στη μείωση του μόνιμου πληθυσμού, καθώς η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας δεν επέτρεψε την αντίσταση στην ερήμωση. Αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζουν και άλλες περιοχές, όπως η Δράμα, στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, όπου ο συγγραφέας Βασίλης Τσιαμπούσης επισημαίνει την έλλειψη θέσεων εργασίας και την απουσία σύνδεσης με την Εγνατία Οδό ως βασικούς λόγους φυγής. Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζει και η Ορεστιάδα, όπου η κατάρρευση του αγροτικού τομέα και το κλείσιμο του εργοστασίου ζάχαρης έχουν οδηγήσει σε μείωση του πληθυσμού, σε αντίθεση με τη γειτονική Αδριανούπολη που αναπτύσσεται συνεχώς. Οι νέοι, όπως και η Gen Z στην αγορά εργασίας, αναζητούν χειροπιαστές ευκαιρίες και όχι απλώς αναγνώριση του ακριτικού τους ρόλου. Στις Σέρρες, η δήμαρχος Βαρβάρα Μητλιάγκα αναφέρει ότι η ερήμωση της υπαίθρου και η δυσκολία της αγροτικής παραγωγής οδηγούν τους νέους στην έξοδο, με την Κεντρική Μακεδονία να καταγράφει τη μεγαλύτερη απώλεια πληθυσμού στη χώρα.

Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές και τους τοπικούς φορείς είναι η συστημική φύση του προβλήματος, το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με αποσπασματικές λύσεις. Η έλλειψη επενδύσεων, η απουσία υποδομών και η δυσκολία στον αγροτικό τομέα, όπως υπογραμμίζουν και οι κινητοποιήσεις των αγροτών, δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο που αποθαρρύνει την παραμονή και την επιστροφή του πληθυσμού στις περιφέρειες.

Τοπικές πρωτοβουλίες και η ανάγκη για κεντρικό σχέδιο

Παρά τη ζοφερή εικόνα, γίνονται κινήσεις για την ανατροπή της κατάστασης. Στα Γρεβενά, προσπαθούν να καταστήσουν την περιοχή πιο ελκυστική με το Αστρονομικό Πάρκο του Ορλιάκα, τη δημιουργία κέντρου παλαιοντολογίας και τον νέο αυτοκινητόδρομο. Ο δήμαρχος Κ. Ταταρίδης τονίζει την ανάγκη για κρατική επένδυση και την κατανόηση από τους εργαζόμενους του δήμου ότι πρέπει να «φτιάξουμε τον τόπο μας». Στην Ορεστιάδα, γίνεται προσπάθεια για την ίδρυση Τμήματος Κτηνιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, μια κίνηση που χαρακτηρίζεται «καλή, αλλά όχι αρκετή» από τον Διαμαντή Παπαδόπουλο, ο οποίος ζητά αναπτυξιακή λογική που να μην αφορά μόνο την Αθήνα.

Αρκετοί δήμοι, όπως τα Άγραφα, το Σούλι και η Κάσος, εφαρμόζουν ή σχεδιάζουν να εφαρμόσουν οικονομική ενίσχυση για κάθε παιδί που γεννιέται. Στα Άγραφα, ο δήμαρχος Αλέξης Καρδαμπίκης αναφέρει ότι δίνουν 1.500 ευρώ ανά γέννηση, με σχέδια να αυξήσουν το ποσό στις 3.000 ευρώ το επόμενο έτος, βλέποντας ήδη μια μικρή βελτίωση στις γεννήσεις. Στο Σούλι, από τις αρχές του 2026, θα δίνεται επίδομα 1.000 ευρώ για κάθε παιδί μόνιμων κατοίκων. Η Κάσος, αν και σημείωσε πληθυσμιακή αύξηση στην απογραφή του 2021 (κυρίως λόγω της πανδημίας), έχει δει τις γεννήσεις να αυξάνονται και έχει δημιουργήσει τον πρώτο παιδικό σταθμό, ενώ από το 2026 θα παρέχει και αυτή οικονομική ενίσχυση, καθώς και κίνητρα για υγειονομικό προσωπικό. Ωστόσο, η δήμαρχος Σερρών, Βαρβάρα Μητλιάγκα, εκφράζει σκεπτικισμό, τονίζοντας ότι η επιδοματική πολιτική δεν αρκεί για να σώσει μια οικογένεια και απαιτούνται λύσεις που θα ενισχύσουν το βασικό εισόδημα.

Η επόμενη μέρα για την ελληνική περιφέρεια

Η κοινή συνισταμένη από όλους τους τοπικούς παράγοντες είναι η επιτακτική ανάγκη για ένα κεντρικό, αναπτυξιακό σχέδιο που θα αντιμετωπίσει τη δημογραφική κρίση σε εθνικό επίπεδο. Οι μεμονωμένες προσπάθειες των δήμων, αν και αξιέπαινες, δεν μπορούν να λύσουν μόνες τους ένα τόσο πολυσύνθετο και βαθιά ριζωμένο πρόβλημα. Η διασύνδεση των περιοχών με σύγχρονες υποδομές, η δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας και η στήριξη του πρωτογενούς τομέα αποτελούν προτεραιότητες για την αναζωογόνηση της ελληνικής περιφέρειας. Η επιβίωση των ακριτικών περιοχών και η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής καθιστούν το δημογραφικό ζήτημα εθνικής σημασίας, απαιτώντας άμεσες και ολοκληρωμένες λύσεις για να συνεχίσουν να υπάρχουν οι «ακρίτες» της χώρας.