Η Αττική στα όρια: Γιατί τα αντιπλημμυρικά έργα δεν επαρκούν και ο ρόλος της άναρχης δόμησης

Παρά τα εκτεταμένα αντιπλημμυρικά έργα που έχουν κατασκευαστεί, η Μάνδρα Αττικής κινδύνεψε ξανά από πλημμύρες κατά την πρόσφατη σφοδρή βροχόπτωση της 5ης Δεκεμβρίου 2025. Ειδικοί επισημαίνουν στην «Κ» ότι τα έργα έχουν όρια, ενώ η άναρχη δόμηση και η κάλυψη των ρεμάτων αποτελούν τους κύριους παράγοντες κινδύνου, με ολόκληρα εργοστάσια να βρίσκονται ακόμα εντός ρεμάτων.

Η Ελλάδα, όπως και πολλές χώρες της Μεσογείου, βρίσκεται αντιμέτωπη με τις αυξανόμενες συνέπειες της κλιματικής κρίσης, η οποία εκδηλώνεται συχνότερα με ακραία καιρικά φαινόμενα όπως οι σφοδρές βροχοπτώσεις. Αυτή η πραγματικότητα, σε συνδυασμό με τις χρόνιες παθογένειες της άναρχης δόμησης και την ανεπαρκή διαχείριση των υδάτινων πόρων, καθιστά την αντιπλημμυρική θωράκιση των αστικών κέντρων, και ειδικά της Αττικής, μια διαρκή και κρίσιμη πρόκληση.

Τα όρια των αντιπλημμυρικών έργων

Παρότι η βροχή που έπεσε την 5η Δεκεμβρίου 2025 στην Αττική ήταν λιγότερη σε σχέση με εκείνη του 2017, η Μάνδρα βρέθηκε ξανά σε κίνδυνο πλημμύρας, παρά την ύπαρξη ενός μεγάλου αντιπλημμυρικού έργου που δεν υπήρχε τότε. Ο Μιχάλης Διακάκης, επίκουρος καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εξηγεί ότι «τα αντιπλημμυρικά έχουν θετική συμβολή, αλλά στις μεσαίες και ισχυρές καταιγίδες δεν μπορούν να ανταποκριθούν». Αυτό το γεγονός υπογραμμίζει ότι, παρά τις επαναλαμβανόμενες πλημμύρες στη Μάνδρα, η λύση δεν είναι αποκλειστικά τα τεχνικά έργα, καθώς έχουν συγκεκριμένα όρια αντοχής σε ακραία καιρικά φαινόμενα.

Η άναρχη δόμηση και η ιστορία της Μάνδρας

Το πρόβλημα της Μάνδρας δεν είναι η πλημμύρα, αλλά η ίδια η Μάνδρα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Νίκος Μπελαβίλας, καθηγητής Πολεοδομίας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Ιστορικά, η παλιά κωμόπολη ήταν κτισμένη σε λόφο, μακριά από τις κοίτες των ρεμάτων. Ωστόσο, η μεταπολεμική οικιστική εξάπλωση κάλυψε τις φυσικές πλημμυρικές κοίτες των ρεμάτων Αγίας Αικατερίνης και Σουρών, στραγγαλίζοντάς τα. Ακόμη και σήμερα, «ολόκληρο εργοστάσιο εξακολουθεί να υπάρχει μέσα στο ρέμα», γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για ριζικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένων κατεδαφίσεων, για την απελευθέρωση των φυσικών διαδρομών του νερού.

Επιστημονική γνώση και επικοινωνία κινδύνου

Πλέον, τουλάχιστον για την Αττική, δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι δεν γνώριζε. Από τον Μάρτιο του 2021, η Περιφέρεια Αττικής σε συνεργασία με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκπόνησε έρευνα για την εκτίμηση κινδύνου σεισμού, πυρκαγιάς και πλημμυρών. Η επιχειρησιακή μονάδα «Beyond» του ΕΑΑ, σε συνεργασία με πολυτεχνικές σχολές, εκτίμησε τον κίνδυνο πλημμυρών σε πέντε λεκάνες, μεταξύ των οποίων και της Μάνδρας. Ο διευθυντής της μονάδας, Χάρης Κοντοές, δήλωσε ότι «περιμέναμε αυτό που συνέβη, με βάση τα μοντέλα μας για την περιοχή», τονίζοντας την ανάγκη η επιστημονική πληροφορία να μεταδίδεται εγκαίρως στον κόσμο για έγκαιρη αντίδραση.

Ο παραλογισμός των ημιτελών έργων και οι ευθύνες

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του παραλογισμού στην εκτέλεση αντιπλημμυρικών έργων είναι ο αγωγός ομβρίων υδάτων στην Καλλιθέα, ο οποίος κατασκευάστηκε το 1980 και παραμένει «τυφλός» για πάνω από 40 χρόνια, καθώς δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ τα τελευταία 800 μέτρα σύνδεσής του με τον Κηφισό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σε μεγάλες βροχοπτώσεις να δημιουργείται ένα «σιντριβάνι» στη μέση της οδού Σκρα, όπως συνέβη και την 4η Δεκεμβρίου 2025. Ο περιφερειάρχης Αττικής, Νίκος Χαρδαλιάς, αναφέρει ότι υπήρξαν αντιδράσεις από δημοτικές αρχές και πολίτες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση. Το παράδειγμα αυτό αναδεικνύει τις πολύπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτούνται για την ολοκλήρωση αναγκαίων έργων, απαιτώντας τη συμφωνία διαφορετικών δήμων.

Η αποκατάσταση των ζημιών από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία στις αρχές του 2024, οδήγησε στην απένταξη τεσσάρων αντιπλημμυρικών έργων από το Ταμείο Ανάκαμψης, σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών. Εκτός από την προτεραιότητα για τη Θεσσαλία, συνηγόρησε και η έλλειψη μελετητικής ωριμότητας των έργων. Το ΠΑΣΟΚ έφερε το θέμα στη Βουλή, με τον υφυπουργό παρά τω Πρωθυπουργώ Αθανάσιο Κοντογεώργη να δηλώνει στις 9 Απριλίου 2024 ότι υπάρχουν προβλήματα ωρίμανσης, τα οποία είναι και ευθύνη της αυτοδιοίκησης. Το ΠΑΣΟΚ σημείωσε ότι η κυβέρνηση δεν προσκόμισε στοιχεία για τις ευθύνες της αυτοδιοίκησης.

Νομικοί και περιβαλλοντικοί κύκλοι επισημαίνουν με έμφαση ότι η αποκλειστική εξάρτηση από τεχνικά έργα, χωρίς παράλληλες παρεμβάσεις στον πολεοδομικό σχεδιασμό, είναι μια ανεπαρκής και συχνά επικίνδυνη στρατηγική. Η κοινή συνισταμένη των ειδικών είναι η άμεση ανάγκη για απελευθέρωση των ρεμάτων από κατασκευές και η αυστηρή τήρηση των ζωνών πλημμύρας, ακόμα και αν αυτό συνεπάγεται πολιτικά δύσκολες αποφάσεις όπως οι κατεδαφίσεις.

Η επόμενη μέρα και οι προκλήσεις για την Αττική

Σύμφωνα με τον περιφερειάρχη Αττικής Νίκο Χαρδαλιά, τα αντιπλημμυρικά έργα της Περιφέρειας Αττικής προχωρούν με πιο γρήγορους ρυθμούς, καθώς η εκτέλεσή τους έχει ενταχθεί σε ειδικές διατάξεις. Συνολικά, υπάρχουν 54 αντιπλημμυρικά έργα, εκ των οποίων τρία έχουν ολοκληρωθεί, δέκα εκτελούνται, τρία είναι δημοπρατημένα και άλλα 38 αναμένεται να δημοπρατηθούν τους επόμενους έξι μήνες. Ωστόσο, ο κ. Χαρδαλιάς παραδέχεται ότι ακόμα και με την ολοκλήρωση των έργων στη Μάνδρα, η περιοχή θα είναι προετοιμασμένη για βροχοπτώσεις έως 200-250 χιλιοστά, αλλά «αν όμως ρίξει 400, δεν μπορούμε να ξέρουμε», τονίζοντας ότι κανένα έργο δεν μπορεί να σχεδιαστεί για ακραία φαινόμενα που συμβαίνουν μία φορά στα 100 χρόνια.

Επιπλέον, ο περιφερειάρχης υπογραμμίζει ότι η αντιπλημμυρική θωράκιση της Αττικής απαιτεί και καθαρισμούς ρεμάτων, για τους οποίους όμως δεν έχουν δοθεί χρήματα από το 2018, όταν η διαχείρισή τους πέρασε στις περιφέρειες. Με 448 ρέματα συνολικού μήκους 881 χιλιομέτρων στην Αττική, οι καθαρισμοί και οι συντηρήσεις είναι αδύνατες χωρίς την απαραίτητη χρηματοδότηση, δημιουργώντας ένα κρίσιμο κενό στην προστασία του λεκανοπεδίου.