Gen Z και εργασία: Η απογοήτευση μιας γενιάς που ζητά αξιοπρέπεια και ελευθερία

Μια πρόσφατη ποιοτική έρευνα της εταιρείας QED social and market research, που διεξήχθη στα τέλη του 2024, αποτυπώνει τις βαθιές ανισότητες, τους φόβους και τις προσδοκίες της Gen Z (19-29 ετών) στην ελληνική αγορά εργασίας. Η γενιά αυτή, ενηλικιωμένη εν μέσω κρίσεων και τεχνολογικών κλυδωνισμών, εκφράζει έντονη απογοήτευση, με πολλούς να δηλώνουν χαρακτηριστικά: «Ας μη γίνω στέλεχος. Δεν με νοιάζει» προτάσσοντας την ψυχική υγεία και την προσωπική ζωή.

Η είσοδος στην ενήλικη ζωή και την αγορά εργασίας αποτελεί μια διαχρονικά δύσκολη διαδικασία, ωστόσο για τα μέλη της Gen Z, που περιλαμβάνει όσους γεννήθηκαν μεταξύ 1997 και 2012, οι προκλήσεις είναι πολύ διαφορετικές και εντονότερες από αυτές που αντιμετώπισαν οι προηγούμενες γενιές. Η εντεινόμενη αβεβαιότητα μετά την πανδημία της COVID-19, οι κλυδωνισμοί του οικονομικού συστήματος και η διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, δημιουργούν μια αίσθηση ότι η γενιά αυτή εισέρχεται σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε περίοδο πισωγυρίσματος και όχι ακμής.

Η νέα πραγματικότητα της Gen Z στην αγορά εργασίας

Στα τέλη του 2024, η εταιρεία ερευνών QED social and market research διεξήγαγε μια εκτενή ποιοτική έρευνα, στην οποία συμμετείχαν 96 νέοι και νέες ηλικίας 19 έως 29 ετών από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και άλλα αστικά κέντρα της Ελλάδας. Μέσα από 60 εις βάθος ατομικές συνεντεύξεις και 6 ομαδικές συζητήσεις, αναδύεται μια τρισδιάστατη εικόνα της στάσης αυτής της προβληματισμένης γενιάς απέναντι στον ραγδαία μεταβαλλόμενο εργασιακό κόσμο. Ο Νικόλας, 21 ετών, από την Κηφισιά, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «η εργασία έχει αντικαταστήσει την έννοια της σκλαβιάς», ενώ η Βασιλική, 18 ετών από τη Θεσσαλονίκη, υπογραμμίζει πως στη δική της γενιά «κυριαρχεί η ελευθερία και να κάνεις αυτό που θέλεις», σε αντίθεση με τις παλαιότερες γενιές που ενδιαφέρονταν για τους μισθούς και το Δημόσιο.

Οι νέοι αναζητούν πλέον την ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής. Όπως δηλώνει ο Παναγιώτης, 29 ετών, από τη Νέα Σμύρνη, «δουλεύουμε για να έχουμε καλύτερη ζωή, δεν δουλεύουμε για να είναι ζωή μας η δουλειά». Αυτή η προσέγγιση αντικατοπτρίζεται και στην εργασιακή εμπειρία της Ελένης, 20 ετών, από το Αιγάλεω, η οποία δεν έχει παραμείνει σε καμία δουλειά πάνω από ένα εξάμηνο, επιδιώκοντας την ευελιξία και την αναζήτηση.

Τα δεδομένα και οι ανισότητες: Μορφωμένοι, αλλά κακοπληρωμένοι

Παρά την κοινή αντίληψη, οι νέοι σήμερα εισέρχονται νωρίτερα στην αγορά εργασίας. Ενώ το 2013, από 1,4 εκατ. νέους 19-29 ετών, το 20,2% εργαζόταν (277.741), το 2023, από 1 εκατ. νέους, το 42,3% απασχολούνταν (445.208). Ωστόσο, αυτή η αύξηση της απασχόλησης συνοδεύεται από μειωμένες αποδοχές. Ο μέσος μισθός το 2009 ήταν 21.606 ευρώ, ενώ το 2021 είχε πέσει στα 16.235 ευρώ (σε τιμές 2021). Πρόκειται για την πιο μορφωμένη αλλά και την πιο κακοπληρωμένη γενιά των τελευταίων δεκαετιών.

Ένα μεγάλο μέρος των νέων έχει αρνητικές εμπειρίες από τα πρώτα τους εργασιακά βήματα, κυρίως στον χώρο της εστίασης, με κοινό χαρακτηριστικό τις κακές συμπεριφορές από αφεντικά και τις απλήρωτες υπερωρίες. Ο Χρήστος, 24 ετών, από τη Σάμο, περιγράφει εμπειρίες με «αγενείς» εργοδότες και «τα ένσημα μισά, τα μισά στο χέρι». Σύμφωνα με το ΙΝΕ ΓΣΕΕ, σχεδόν το 40% των εργαζομένων 17-34 ετών δηλώνει ότι εργάζεται επιπλέον ώρες από τη σύμβαση, με το 40% αυτών να μην πληρώνεται για τις υπερωρίες του. Η Χριστίνα Καράμπελα της QED social and market research επισημαίνει ότι «η εργασία, ειδικά όταν είναι ασαφής, κακοπληρωμένη, ή τοξική, επιβαρύνει την ψυχική ισορροπία», με πολλούς νέους να αναφέρουν έντονη κόπωση και συναισθηματική απόσυρση. Δεν θέλουν να πληρώνουν την ψυχική τους υγεία ως τίμημα για ένα μεροκάματο.

Η καθυστέρηση της αυτονόμησης και η ψυχική επιβάρυνση

Η οικονομική εξάρτηση από την οικογένεια παραμένει έντονη, με το 80,3% των νέων 16-29 ετών στην Ελλάδα να ζει στο πατρικό ή να εξαρτάται οικονομικά για τη στέγαση, έναντι μέσου όρου 67,8% στην Ε.Ε. Αυτό οδηγεί σε καθυστέρηση της ενηλικίωσης και της αυτονόμησης, ενισχύοντας την αίσθηση περιορισμού. «Ένα μεγάλο μέρος της Gen Z ζει ακόμα μέσα στην οικογενειακή κάψουλα», τονίζει η κ. Καράμπελα, υπογραμμίζοντας τη βαθιά συναισθηματική εξάρτηση αλλά και τη διαρκή προσπάθεια για αυτονομία.

Η ψυχική επιβάρυνση είναι σημαντική, καθώς το 53% της Gen Z δηλώνει ότι νιώθει άγχος ή στρες «τον περισσότερο καιρό» ή «συνέχεια», σύμφωνα με την Deloitte. Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με μια πολύ αρνητική εικόνα για την Ελλάδα – χειρότερη και από τη γενιά της οικονομικής κρίσης – οδηγεί σε δύο τάσεις: είτε σε υποχώρηση σε έναν ιδιωτικό μικρόκοσμο, είτε σε ενεργοποίηση και αναζήτηση. Η Αντιγόνη, 23 ετών, από το Αγρίνιο, δηλώνει ότι «η χώρα σε αναγκάζει να φύγεις από την πατρίδα σου», ενώ ο Μιχάλης, 24 ετών, από τη Θεσσαλονίκη, θεωρεί ότι η Ελλάδα απαιτεί να είναι «ένας πιστός στρατιώτης του συστήματος της αλλοτρίωσης, της διαφθοράς, της εξειδίκευσης και της δουλείας, με 800 ευρώ ενοίκιο».

Οι νέες τάσεις: Influencers, άμεση ικανοποίηση και η «στρατηγική ανθεκτικότητας»

Η Gen Z είναι έντονα προσανατολισμένη στην κατανάλωση, με τα πρότυπα να έχουν μετατοπιστεί από ηθοποιούς/μοντέλα σε influencers. Η ιδέα της μετανάστευσης ή των μεταπτυχιακών σπουδών εμφανίζεται λιγότερο έντονη σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές. Κυριαρχεί η υπόσχεση της «άμεσης εκπλήρωσης», καθώς είναι η πρώτη γενιά που έχει μάθει να περιμένει τα πάντα άμεσα και online, βομβαρδιζόμενη από εικόνες εύκολου πλουτισμού. Ενδεικτικά, το 35% της Gen Z δηλώνει εγγεγραμμένο σε ψηφιακή στοιχηματική πλατφόρμα, με το 19% να στοιχηματίζει εβδομαδιαίως σε αθλήματα και το 13% σε τυχερά παιχνίδια online.

«Η Gen Z δεν φεύγει», αναφέρει η κ. Καράμπελα. «Δεν κάνει μεταπτυχιακά, δεν μεταναστεύει μαζικά, δεν εγκαταλείπει τη χώρα όπως οι Millennials. Μένει. Αλλά δεν είναι ευτυχής». Ο Νικόλας, 21 ετών, επισημαίνει ότι το επάγγελμα του influencer «μπορεί να δελέασε τους νέους να θέλουν μια εργασία με λιγότερο κόπο». Παρόλα αυτά, οι νέοι εξετάζουν πλέον πολλούς παράγοντες στην επαγγελματικής πορείας τους, όπως το κλίμα, τις οικονομικές αποδοχές, την εξέλιξη, το brand της εταιρείας, ακόμα και την ύπαρξη φίλων στον χώρο εργασίας. Η κ. Καράμπελα χαρακτηρίζει τον πειραματισμό τους – από τον τουρισμό στο digital marketing, από freelance projects μέχρι βραχυχρόνια internships – όχι ως χάος, αλλά ως «στρατηγική ανθεκτικότητας». Είναι ο τρόπος τους να μάθουν και να αποκτήσουν προσαρμοστικότητα σε ασταθείς καιρούς.

Η επόμενη μέρα: Απογοήτευση και διαπραγμάτευση νέων όρων

Η συνολική εικόνα της Gen Z στην αγορά εργασίας συνοψίζεται στην «απογοήτευση»: από την εκπαίδευση, τις ευκαιρίες και τις πρώτες εργασιακές εμπειρίες. Κοινός παρονομαστής είναι οι ελάχιστες γνώσεις για την αγορά εργασίας και η μεγάλη ανάγκη για καθοδήγηση. Ο Νίκος Καλασκάνης, επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας, διερωτάται: «Πως θα ήταν δυνατόν η νέα γενιά να επιθυμεί να ενταχθεί στο δυστοπικό κόσμο που οι προηγούμενες γενιές έχτισαν;». Καταλήγει ότι αν ενταχθεί, «θα το κάνει διαπραγματευόμενη τους δικούς της όρους». Η κ. Καράμπελα προσθέτει ότι στους νέους και νέες δεν λείπει η αντοχή, αλλά η δομή, το πλάνο και η καθοδήγηση. Αν το σύστημα δεν τους προσφέρει την ευκαιρία, θα την κατασκευάσουν μόνοι τους, με λάθη και απώλειες, αλλά πιθανότατα θα τα καταφέρουν καλύτερα από ό,τι πιστεύουμε, αν και αργότερα από ό,τι θα επιθυμούσαμε. Η δήλωση του Μιχάλη, 24 ετών, ότι «ας μη γίνω στέλεχος. Δεν με νοιάζει», συνοψίζει την προτεραιότητα αυτής της γενιάς στην προσωπική υγεία και την οικογένεια έναντι της επαγγελματικής ανέλιξης.