- Οι ελληνικές θάλασσες δέχονται αυξανόμενες πιέσεις από τη «γαλάζια οικονομία» και τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
- Μόλις το 3,4% των ελληνικών υδάτων προστατεύεται ουσιαστικά, παρά τις δεσμεύσεις για 30% έως το 2030.
- Η ποσειδωνία απειλείται από ιχθυοκαλλιέργειες, μελέτη της Οξφόρδης δείχνει μη αναστρέψιμες βλάβες.
- Νέα θαλάσσια πάρκα δημιουργούνται, αλλά η εφαρμογή των μέτρων παραμένει πρόκληση.
- Απαιτείται διαφάνεια και μια εθνική πλατφόρμα δεδομένων για αποτελεσματική προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Οι ελληνικές θάλασσες, με ακτογραμμή άνω των 13.000 χιλιομέτρων, αποτελούν τη βάση για τον τουρισμό, την αλιεία και τις ιχθυοκαλλιέργειες, ωστόσο δέχονται ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις από την ανάπτυξη της «γαλάζιας οικονομίας». Παρά τις νομικές δεσμεύσεις της Ελλάδας για ουσιαστική προστασία του 30% του θαλάσσιου χώρου της έως το 2030, μόλις το 3,4% των χωρικών υδάτων είναι πραγματικά προστατευμένο, αναδεικνύοντας ένα σημαντικό χάσμα μεταξύ θεωρίας και πράξης.
Η αναζήτηση της «χρυσής τομής» μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της ουσιαστικής προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος αποτελεί μια διαρκή πρόκληση για την Ελλάδα, καθώς οι θάλασσές της, ζωτικής σημασίας για την οικονομία, βρίσκονται αντιμέτωπες με εντεινόμενες πιέσεις. Η Ευρώπη, επιταχύνοντας την ανάπτυξη της «γαλάζιας οικονομίας», θέτει παράλληλα αυστηρά πλαίσια προστασίας, δημιουργώντας ένα σύνθετο τοπίο διαχείρισης.
Η πίεση στις ελληνικές θάλασσες και το ευρωπαϊκό πλαίσιο
Οι ελληνικές θάλασσες, με την τεράστια ακτογραμμή τους, αποτελούν τον πυλώνα του τουρισμού, της αλιείας και των ιχθυοκαλλιεργειών, δραστηριότητες που συνεισφέρουν σημαντικά στο ΑΕΠ της χώρας. Ωστόσο, αυτή η οικονομική ανάπτυξη συνοδεύεται από ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Το ευρωπαϊκό πλαίσιο, όπως ο κανονισμός (E.E.) του 2024 για την αποκατάσταση της φύσης, υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να αποκαταστήσουν το 20% των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων έως το 2030, συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων και θαλάσσιων περιοχών.
Παράλληλα, η ευρωπαϊκή οδηγία για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ) απαιτεί τον συντονισμό όλων των θαλάσσιων δραστηριοτήτων, από την αλιεία και τη ναυτιλία έως την ενέργεια, με στόχο την προστασία της βιοποικιλότητας. Στο πλαίσιο αυτό, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε τον Απρίλιο του 2025 τον δικό της Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, ένα ολιστικό πλαίσιο που αποσκοπεί στον καθορισμό των επιτρεπόμενων ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε όλες τις θαλάσσιες ζώνες της χώρας, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή ανάπτυξη της γαλάζιας και κυκλικής οικονομίας.
Η απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης στην προστασία
Παρά τις φιλόδοξες δεσμεύσεις και τα νομοθετικά πλαίσια, η εμπειρία από άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. δείχνει ότι πολλά σχέδια παραμένουν στα χαρτιά, ειδικά όσον αφορά την πραγματική προστασία ή αποκατάσταση περιοχών. Στην Ελλάδα, μόνο 12 από τις συνολικά 174 θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 διέπονται από κάποιο καθεστώς προστασίας, το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζεται σε αποσπασματικά μέτρα. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι μόλις το 3,4% των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι προστατευμένο, παρόλο που η χώρα έχει δεσμευτεί νομικά για ουσιαστική προστασία τουλάχιστον του 30% του θαλάσσιου χώρου της έως το 2030.
Η στατιστική κάλυψη των περιοχών Natura 2000, οι οποίες κατατάσσονται αυτόματα ως περιοχές «υψηλής προστασίας» βάσει των οδηγιών της Ε.Ε., δημιουργεί μια ψευδή εικόνα επάρκειας. Στην πράξη, οι περισσότερες από αυτές τις περιοχές επιτρέπουν δραστηριότητες όπως οι ιχθυοκαλλιέργειες ή οι μηχανότρατες, οι οποίες έχουν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές και τους περιβαλλοντολόγους είναι η αναποτελεσματικότητα των υφιστάμενων πλαισίων προστασίας, καθώς η στατιστική κάλυψη δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική κατάσταση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Ανεξάρτητη μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, που δημοσιεύτηκε το 2025, αναφέρει ότι η κάλυψη του θαλάσσιου φυτού ποσειδωνία κοντά σε ιχθυοκαλλιέργειες είναι 46% λιγότερη σε σχέση με γειτονικά λιβάδια. Ακόμη και 14 χρόνια μετά την απομάκρυνση μονάδων, το οικοσύστημα δείχνει να μην μπορεί να ανακάμψει. Τα λιβάδια της ποσειδωνίας είναι κρίσιμα, καθώς φιλτράρουν το νερό, σταθεροποιούν τα ιζήματα και αποθηκεύουν άνθρακα έως και δέκα φορές ταχύτερα από τα δάση. Μια βιώσιμη εναλλακτική είναι τα συστήματα ολοκληρωμένης πολυτροφικής υδατοκαλλιέργειας (IMTA), τα οποία μιμούνται τα φυσικά οικοσυστήματα, συνδυάζοντας ψάρια, οστρακοειδή και φύκη, μειώνοντας τα απόβλητα.
Τα νέα θαλάσσια πάρκα και οι τοπικές πρωτοβουλίες
Τα δύο νέα εθνικά θαλάσσια πάρκα που προβλέπονται σε Ιόνιο και Αιγαίο περιλαμβάνουν «πυρήνες» όπου απαγορεύεται η βιομηχανική αλιεία, οι εξορύξεις και η εκτεταμένη ιχθυοκαλλιέργεια, περιβάλλοντας αυτές τις ζώνες με περιοχές ρυθμιζόμενης δραστηριότητας. Ωστόσο, το κύριο πρόβλημα, όπως επισημαίνεται, παραμένει στην αποτελεσματική εφαρμογή αυτών των μέτρων.
Παρά τις προκλήσεις, υπάρχουν τοπικές πρωτοβουλίες που δείχνουν έναν αξιόπιστο δρόμο προς την προστασία. Στον Θερμαϊκό Κόλπο, εθελοντές και επιστήμονες των οργανισμών iSea και Aegean Rebreath έχουν απομακρύνει τόνους απορριμμάτων και παρακολουθούν συστηματικά την ποιότητα των υδάτων, ενσωματώνοντας τα δεδομένα τους σε εθνικές και ευρωπαϊκές βάσεις. Αντίστοιχα, διεθνή μοντέλα συμμετοχικής διαχείρισης αποδεικνύουν ότι η διαφάνεια και η συνεργασία ενισχύουν τη συμμόρφωση και τη βιωσιμότητα των προσπαθειών προστασίας. Το δίκτυο Aktaia, για παράδειγμα, δημιούργησε έναν χάρτη που οπτικοποιεί τις επικαλύψεις μεταξύ ιχθυοκαλλιεργειών και προστατευόμενων περιοχών, ενώ σε νησιά όπως η Λήμνος και η Αμοργός δοκιμάζονται «αποκαταστατικές» μορφές καλλιέργειας και χαρτογράφηση του μπλε άνθρακα.
Η επόμενη μέρα: Διαφάνεια και εθνική πλατφόρμα δεδομένων
Για να μετατραπούν οι επιτυχημένες τοπικές πρωτοβουλίες σε κανόνα και όχι σε εξαίρεση, η Ελλάδα χρειάζεται ενισχυμένη διαφάνεια. Ειδικοί υποστηρίζουν ότι η δημιουργία μιας εθνικής θαλάσσιας πλατφόρμας δεδομένων θα μπορούσε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο. Μια τέτοια πλατφόρμα θα συνδύαζε πληροφορίες για την αλιεία, τις ιχθυοκαλλιέργειες και τις προστατευόμενες ζώνες, παρέχοντας μια ολοκληρωμένη εικόνα που είναι απαραίτητη για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων και την αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Πώς μπορούμε να συμβάλλουμε στην προστασία των θαλασσών
- Ενημερωθείτε για τις τοπικές πρωτοβουλίες προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και συμμετέχετε ενεργά.
- Υποστηρίξτε βιώσιμες πρακτικές αλιείας και ιχθυοκαλλιέργειας, επιλέγοντας προϊόντα από υπεύθυνες πηγές.
- Συμμετέχετε σε δράσεις καθαρισμού ακτών και βυθού, συμβάλλοντας στη μείωση των θαλάσσιων απορριμμάτων.
- Μειώστε το πλαστικό μιας χρήσης στην καθημερινότητά σας για την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
- Ενθαρρύνετε τη διαφάνεια και την εφαρμογή των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων στην περιοχή σας.
