Ελεγκτικό Συνέδριο: «Καμπανάκι» για αναξιοποίητα κληροδοτήματα των ΑΕΙ

Το Ελεγκτικό Συνέδριο εξέδωσε πρόσφατα μια εμπεριστατωμένη έκθεση, η οποία αποκαλύπτει την εντυπωσιακή απουσία ελέγχου και εποπτείας στη διαχείριση των κληροδοτημάτων που έχουν αφεθεί σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ), την Ακαδημία Αθηνών και το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ). Η έκθεση υπογραμμίζει πως η πραγματική εικόνα της διαχείρισης είναι «θολή», με σοβαρές ελλείψεις στην καταγραφή και αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων μεγάλης αξίας.

Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας μακροχρόνιας συζήτησης για την αποτελεσματική διαχείριση της δημόσιας και κοινωφελούς περιουσίας στην Ελλάδα, αναδεικνύοντας τις διαχρονικές αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού στην εποπτεία και αξιοποίηση πόρων που προορίζονται για την ενίσχυση της παιδείας και της κοινωνίας. Η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, που δημοσιεύθηκε χθες, ρίχνει φως σε ένα κρίσιμο ζήτημα διαφάνειας και χρηστής διοίκησης, το οποίο επηρεάζει άμεσα την εκπλήρωση των επιθυμιών των δωρητών και την ενίσχυση του εκπαιδευτικού συστήματος.

Οι σοβαρές ελλείψεις στη διαχείριση και τους ελέγχους

Η 36σέλιδη έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία συντάχθηκε μετά από έλεγχο που πραγματοποιήθηκε το 2024 και αφορά κυρίως τα έτη 2022-2023, διαπιστώνει ότι η πλειονότητα των κληροδοτημάτων δεν έχει υποβληθεί σε κανέναν απολύτως έλεγχο επί σειρά πολλών ετών. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα η πραγματική εικόνα της διαχείρισης και της αξιοποίησής τους να είναι «θολή». Παρά το ότι ένα σημαντικό μέρος των περιουσιών αξιοποιείται, οι σοβαρές ελλείψεις στην καταγραφή και παρακολούθησή τους δημιουργούν ένα περιβάλλον αδιαφάνειας. Εντυπωσιακό είναι επίσης ότι μία δεκαετία μετά την ψήφιση του ν. 4182/2013, η σχετική νομοθετική μεταρρύθμιση δεν έχει ολοκληρωθεί, καθώς απουσιάζουν κρίσιμες κανονιστικές αποφάσεις για την ενεργοποίηση καίριων ρυθμίσεων.

Το Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών και οι αδρανείς μηχανισμοί

Βασικό εργαλείο διαφάνειας και εποπτείας, το Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών, διαπιστώθηκε ότι είναι «ελλιπώς ενημερωμένο» ως προς το περιεχόμενο και την αξία των περιουσιακών στοιχείων. Το Ελεγκτικό Συνέδριο υπογραμμίζει την έλλειψη ουσιαστικής αντιμετώπισης των δυσκολιών οργάνωσης και τήρησής του, καθιστώντας αναγκαία τη βελτίωση και τον εξορθολογισμό του. Μεταξύ των προβλημάτων που εντοπίστηκαν είναι η μη καταχώριση ή μη επικαιροποίηση τραπεζικών καταθέσεων, μετοχών, ομολόγων και τιμαλφών. Στα ακίνητα, παρατηρήθηκαν εσφαλμένες καταχωρίσεις για την αντικειμενική και εμπορική αξία, την έκταση και τα ποσοστά συνιδιοκτησίας.

Παράλληλα, το νέο πλαίσιο ελεγκτικών μηχανισμών που προέβλεπε ο νόμος δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ. Οι διαχειριστικοί έλεγχοι από το Υπουργείο Οικονομικών ήταν αποσπασματικοί και εξαιρετικά σπάνιοι, με αποτέλεσμα περιουσίες μεγάλης αξίας να παραμένουν χωρίς έλεγχο για χρόνια. Νομικοί κύκλοι επισημαίνουν ότι η αδυναμία εφαρμογής του νόμου 4182/2013 και η πλήρης αδρανοποίηση των διαχειριστικών ελέγχων είναι αδικαιολόγητη, ακόμη και χωρίς υπόνοια ατασθαλιών, δεδομένης της θεσπιζόμενης τετραετούς περιοδικότητας των ελέγχων και της μη κατάρτισης οικονομικών καταστάσεων που αποτελούν κύρια ασφαλιστική δικλίδα.

Η αναξιοποίητη περιουσία και οι κοινωφελείς σκοποί

Προβλήματα εντοπίστηκαν και στον σχεδιασμό αξιοποίησης των κληροδοτημάτων, καθώς οι περισσότεροι φορείς δεν εκπόνησαν σχέδια διαχείρισης, με αποτέλεσμα μέρος των κοινωφελών περιουσιών να παραμένει αναξιοποίητο. Η κύρια μορφή αξιοποίησης των ακινήτων, που αποτελούν την επικρατέστερη κατηγορία περιουσιακών στοιχείων, είναι η εκμίσθωση. Ενδεικτικά, το ΕΚΠΑ εκμισθώνει το 73% των ακινήτων του, η Ακαδημία Αθηνών το 55% και το ΑΠΘ το 80%. Ωστόσο, ένα σημαντικό ποσοστό ακινήτων παραμένει αναξιοποίητο λόγω σύνθετου ιδιοκτησιακού καθεστώτος, παλαιότητας, εκτεταμένων φθορών και έλλειψης ρευστότητας για επισκευές, καθώς και μειωμένης εμπορικότητας σε υποβαθμισμένες περιοχές.

Αδυναμίες παρουσιάζει και η εκτέλεση των κοινωφελών σκοπών των κληροδοτημάτων. Κατά τη διετία του ελέγχου, δεν εκτελέσθηκαν οι κοινωφελείς σκοποί σε 41 από τα 78 κληροδοτήματα, δηλαδή στο 53% των ελεγχόμενων περιπτώσεων. Οι συνηθέστερες δράσεις που προβλέπουν τα κληροδοτήματα αφορούν υποτροφίες, βραβεύσεις και επιχορηγήσεις φορέων, αλλά η έλλειψη μηχανισμού τακτικής αποτίμησης των αποτελεσμάτων καθιστά δύσκολη την αξιολόγηση της πραγματικής τους συμβολής.

Η επόμενη μέρα για τα κληροδοτήματα των ΑΕΙ

Η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου θέτει επιτακτικά την ανάγκη για άμεση και ολοκληρωμένη παρέμβαση από την Πολιτεία. Η ολοκλήρωση του νομοθετικού πλαισίου του ν. 4182/2013, η βελτίωση του Μητρώου Κοινωφελών Περιουσιών και η ενεργοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών είναι κρίσιμες για τη διασφάλιση της διαφάνειας και της ορθής διαχείρισης. Η αξιοποίηση των αναξιοποίητων περιουσιών θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικούς πόρους για την εκπλήρωση των κοινωφελών σκοπών, ενισχύοντας την εκπαίδευση και την κοινωνική προσφορά των ΑΕΙ, τιμώντας παράλληλα τη μνήμη και την πρόθεση των δωρητών.