- Αυξάνονται οι άδειες για προσθήκες ορόφων σε διατηρητέα της Αθήνας.
- Η τουριστική αξιοποίηση αποτελεί το κύριο κίνητρο για τις ανακατασκευές.
- Η ΕΛΛΕΤ προσφεύγει στο ΣτΕ κατά των παρεμβάσεων στου Μακρυγιάννη.
- Η αποτυχία της μεταφοράς συντελεστή δόμησης οδηγεί σε αδιέξοδο τους ιδιοκτήτες.
Στο επίκεντρο μιας έντονης αρχιτεκτονικής διαμάχης βρίσκονται τα διατηρητέα κτίρια της Αθήνας, καθώς η αυξανόμενη τάση για προσθήκη ορόφων καθ’ ύψος προκαλεί σφοδρές αντιδράσεις για την αλλοίωση της ιστορικής μνήμης. Ενώ οι ιδιοκτήτες αναζητούν οικονομική βιωσιμότητα μέσω της τουριστικής αξιοποίησης, φορείς όπως η ΕΛΛΕΤ προσφεύγουν στη δικαιοσύνη για να σταματήσουν παρεμβάσεις που μετατρέπουν τα μνημεία σε απλά «σκηνικά».
Η συζήτηση για τη διάσωση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στην Ελλάδα δεν είναι νέα, ωστόσο η αποτυχία του συστήματος μεταφοράς συντελεστή δόμησης εδώ και δεκαετίες έχει οδηγήσει σε ένα επικίνδυνο αδιέξοδο. Παλαιότερα, οι ιδιοκτήτες μπορούσαν να «πουλήσουν» το δικαίωμα δόμησης που δεν χρησιμοποιούσαν, όμως σήμερα η εγκατάλειψη των κτιρίων φαντάζει ως ο μοναδικός κίνδυνος αν δεν επιτραπούν ανταποδοτικές παρεμβάσεις που καθιστούν τη συντήρησή τους οικονομικά εφικτή.
Η «ανταποδοτική» λογική και το τέλος της θέας
Πρόσφατα, οι κάτοικοι στου Ψυρρή και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Αρτέμιδος και Ερμού, ήρθαν αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα όταν είδαν σκαλωσιές να υψώνονται πάνω από ήδη αποκατασταμένα διατηρητέα κτίρια. Η άδεια που δόθηκε προβλέπει την προσθήκη δύο και τριών ορόφων αντίστοιχα, με σκοπό τη μετατροπή του συγκροτήματος σε ξενοδοχειακή μονάδα. Για πολλούς περιοίκους, αυτή η εξέλιξη δεν σημαίνει μόνο την απώλεια της θέας προς την Ακρόπολη, αλλά και μια ριζική αλλαγή των πολεοδομικών συνθηκών της γειτονιάς τους.
Οι υποστηρικτές αυτών των παρεμβάσεων επισημαίνουν ότι το κόστος αποκατάστασης ενός νεοκλασικού είναι συχνά δυσβάσταχτο. Η προσθήκη νέων ορόφων, συχνά με σύγχρονα υλικά όπως το γυαλί, επιτρέπει τη δημιουργία επαρκούς χώρου για νέες χρήσεις, διασφαλίζοντας ότι το κτίριο δεν θα καταρρεύσει από την αδιαφορία. Ωστόσο, η αντίθεση ανάμεσα στο παλιό και το νέο παραμένει ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα στο ντιμπέιτ για την κλασική αρχιτεκτονική και την αστική αισθητική.
Το νομικό πλαίσιο και οι παρεκκλίσεις του ΥΠΕΝ
Υπό κανονικές συνθήκες, τα κτίρια που έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα από το Υπουργείο Περιβάλλοντος ή ως μνημεία από το Υπουργείο Πολιτισμού, έχουν «παγωμένο» συντελεστή δόμησης. Παρόλα αυτά, η νομοθεσία επιτρέπει τον καθορισμό συμπληρωματικών όρων δόμησης κατά παρέκκλιση, μετά από εγκρίσεις από το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής και την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων. Μόνο τον τελευταίο χρόνο, έχουν υπογραφεί 12 τέτοιες αποφάσεις, γεγονός που δείχνει μια συστηματική στροφή προς αυτή τη λύση.
Προτεινόμενο ΣΤΑΣΥ: Ριζική ανακαίνιση για τον ιστορικό σταθμό στο Μοναστηράκι
Η δικαστική διαμάχη στου Μακρυγιάννη
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση σύγκρουσης αφορά ένα διατηρητέο στην οδό Καρυάτιδων στου Μακρυγιάννη, όπου εγκρίθηκε η προσθήκη πέντε ορόφων. Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) έχει ήδη προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας, υποστηρίζοντας ότι η μετατροπή των όψεων σε «σκηνικό» αποτελεί προσβολή της αρχιτεκτονικής ιστορίας. Η Ελένη Μαΐστρου, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ, τονίζει ότι η πολιτεία «παγιδεύει» τους ιδιοκτήτες αντί να προσφέρει ουσιαστικά οικονομικά εργαλεία για τη διατήρηση της ανθρώπινης κλίμακας των πόλεων.
Νομικοί κύκλοι και αναλυτές της αγοράς ακινήτων επισημαίνουν ότι η έλλειψη ενός σταθερού πλαισίου για τη μεταφορά συντελεστή δόμησης αναγκάζει το κράτος να καταφεύγει σε αποσπασματικές λύσεις. Αυτό που ανησυχεί τους ειδικούς είναι ότι η σταδιακή αλλοίωση των λιγοστών διατηρητέων που έχουν απομείνει δεν εξυπηρετεί την ανάγκη για μόνιμη κατοικία, αλλά κυρίως την τουριστική υπερεκμετάλλευση του κέντρου της Αθήνας.
Η επόμενη μέρα για την αρχιτεκτονική κληρονομιά
Παρά τις διαφωνίες, υπάρχουν παραδείγματα που θεωρούνται επιτυχημένα, όπως η παρέμβαση σε διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο στα Πατήσια, όπου η τεχνικά απαιτητική λύση της προσθήκης λειτούργησε αρμονικά. Ο Κωνσταντίνος Τσιαμπάος, αναπληρωτής καθηγητής του ΕΜΠ, σημειώνει ότι το αποτέλεσμα εξαρτάται πάντα από την ποιότητα της αρχιτεκτονικής μελέτης και τον σεβασμό στο αρχικό κτίσμα. Η ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στη διάσωση από την κατάρρευση και την αισθητική αλλοίωση θα παραμείνει το μεγάλο στοίχημα για την πολεοδομική εξέλιξη της πρωτεύουσας τα επόμενα χρόνια.
Οδηγός για ιδιοκτήτες διατηρητέων κτιρίων
- Ελέγξτε αν το κτίριο είναι χαρακτηρισμένο από το ΥΠΕΝ ή το ΥΠΠΟ, καθώς οι περιορισμοί διαφέρουν.
- Αναζητήστε χρηματοδοτικά εργαλεία και προγράμματα τύπου 'Διατηρώ' για την επιδότηση της αποκατάστασης.
- Συμβουλευτείτε εξειδικευμένο αρχιτέκτονα με εμπειρία σε νεώτερα μνημεία πριν καταθέσετε φάκελο στο Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής.
- Ενημερωθείτε για τις φορολογικές ελαφρύνσεις που ισχύουν για τα διατηρητέα ακίνητα.
