Αθήνα: Οι άγνωστες αρχαίες κατακόμβες κάτω από την οδό Φιλελλήνων ανοίγουν για το κοινό

Ένας εντυπωσιακός υπόγειος κόσμος με ρωμαϊκά λουτρά, βυζαντινές τοιχογραφίες και αρχαίες στοές αποκαλύπτεται κάτω από τον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος στην οδό Φιλελλήνων. Οι κατακόμβες, που παρέμεναν άγνωστες για αιώνες, έγιναν επισκέψιμες το 2025 στο πλαίσιο της χιλιετηρίδας του ναού, προσφέροντας μια σπάνια περιήγηση στην ιστορία της Αθήνας από την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού έως σήμερα.

Η αποκάλυψη αυτού του υπόγειου δικτύου έρχεται να επιβεβαιώσει τη διαστρωμάτωση της αθηναϊκής ιστορίας, όπου κάθε εποχή οικοδομείται πάνω στα ερείπια της προηγούμενης. Η περιοχή γύρω από το Σύνταγμα και τον Εθνικό Κήπο αποτελούσε ανέκαθεν κομβικό σημείο της πόλης, με τις πρόσφατες ανακαλύψεις να αναδεικνύουν τη συνέχεια από την κλασική αρχαιότητα στη ρωμαϊκή κυριαρχία και τη βυζαντινή πνευματικότητα.

Η τυχαία ανακάλυψη και η ιστορία του ναού

Η ύπαρξη των στοών ήρθε στο φως με εντελώς τυχαίο τρόπο το 1852, κατά τη διάρκεια εργασιών επισκευής. Όπως αναφέρει το ρεπορτάζ της εφημερίδας Η Καθημερινή, οι τεχνικοί, αναζητώντας την πηγή υγρασίας στο δάπεδο του 1044, βρέθηκαν μπροστά στα ύδατα του Ηριδανού ποταμού και σε μαρμάρινες σαρκοφάγους. Ο ναός, που χτίστηκε αρχικά την εποχή της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας, υπέστη σοβαρές ζημιές το 1687 από τους Ενετούς, πριν παραχωρηθεί από τον βασιλιά Όθωνα στη ρωσική πρεσβεία, αποκτώντας τη σημερινή του ταυτότητα.

Στο εσωτερικό του ναού, η αγιογράφηση παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς περιλαμβάνει έργα του Νικηφόρου Λύτρα και του Λουδοβίκου Θείρσιου. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η απεικόνιση του Αποστόλου Παύλου, η οποία φέρει τα χαρακτηριστικά του Όθωνα, ενώ διασώζεται και μια σπάνια τοιχογραφία του 11ου αιώνα που απεικονίζει τον Άγιο Στέφανο. Η διαχείριση του μνημείου πέρασε στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών το 1924, διατηρώντας όμως τους ιστορικούς δεσμούς με τη ρωσική παροικία.

Ένα μωσαϊκό τριών εποχών κάτω από τη γη

Κατεβαίνοντας στις κατακόμβες, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με μια κρύπτη όπου φυλάσσονται τα οστά 100 μοναχών που σφαγιάστηκαν κατά την Τουρκοκρατία. Τα ευρήματα αυτά, που εντοπίστηκαν το 1950, αποτελούν τραγικό τεκμήριο της νεότερης ιστορίας. Παράλληλα, στους τοίχους διακρίνονται αρχαιοελληνικές επιτύμβιες στήλες και στοιχεία από το Λύκειο του Απόλλωνα, τα οποία ενσωματώθηκαν στις μεταγενέστερες κατασκευές.

Αρχαιολογικοί κύκλοι επισημαίνουν ότι η διατήρηση τέτοιων μνημείων σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή όπου ο Δήμος Αθηναίων υλοποιεί συνεχώς έργα υποδομής, αποτελεί πρόκληση. Η ανάδειξη των κατακομβών ενισχύει την πολιτιστική ταυτότητα του κέντρου, ενώ παράλληλα απαιτεί αυστηρά μέτρα για την ασφάλεια των κτιρίων από τη φυσική φθορά και την υγρασία. Η αγορά φαίνεται να προεξοφλεί μια αύξηση του τουριστικού ενδιαφέροντος για την περιοχή γύρω από το κέντρο της Αθήνας, καθώς τέτοια μνημεία είναι σπάνια προσβάσιμα.

Το δίκτυο των στοών και τα ρωμαϊκά λουτρά

Η καρδιά του υπόγειου χώρου φιλοξενεί τα ρωμαϊκά λουτρά του 1ου αιώνα μ.Χ., τα οποία εξυπηρετούσαν την αριστοκρατία της εποχής του Αδριανού. Στον κεντρικό θάλαμο σώζονται 260 μικρές κολόνες που στήριζαν το δάπεδο του υποκαυστήρα, το σύστημα δηλαδή που επέτρεπε στον ζεστό αέρα να θερμαίνει τον χώρο. Το δίκτυο των στοών είναι τεράστιο, καθώς εκτείνεται κάτω από τη Βουλή και το Ζάππειο, αν και το μεγαλύτερο μέρος του παραμένει σφραγισμένο για λόγους ασφαλείας.

Πληροφορίες για τους επισκέπτες και η επόμενη μέρα

Οι κατακόμβες είναι πλέον ανοικτές για το κοινό από Τρίτη έως Σάββατο, με τις ξεναγήσεις να οργανώνονται από τους Φίλους Βυζαντινών Μνημείων. Η εμπειρία ολοκληρώνεται στο εσωτερικό του ναού, όπου φυλάσσονται αυτοκρατορικά στέμματα των Ρομανόφ και σπάνια κειμήλια της βασίλισσας Όλγας. Η ανάδειξη αυτού του υπόγειου θησαυρού αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την κατανόηση της πολυπολιτισμικής κληρονομιάς της Αθήνας, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν με τρόπο μοναδικό.