- Η Αθήνα μετατράπηκε από σχεδόν άδεια το '70 σε κυκλοφοριακό χάος το 2025.
- Ο κακός πολεοδομικός σχεδιασμός και η απουσία πλάνου είναι κύριες αιτίες.
- Προτείνεται επέκταση λωρίδων στον Κηφισό και νέα οδικά έργα στην Αττική.
- Η ανανέωση του γερασμένου στόλου ΙΧ είναι επιτακτική ανάγκη.
- Απαιτείται ταυτόχρονη υλοποίηση έργων και αναβάθμιση ΜΜΜ για λύση.
Οι δρόμοι της Αθήνας έχουν μεταμορφωθεί ριζικά τα τελευταία 55 χρόνια, από τις σχετικά άδειες λεωφόρους της δεκαετίας του ’70 στο σημερινό κυκλοφοριακό κομφούζιο. Ο πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, Θανάσης Τσιάνος, αναλύει τις αιτίες αυτής της εξέλιξης και προτείνει συγκεκριμένες λύσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος, από τον πολεοδομικό σχεδιασμό μέχρι την ανανέωση του στόλου οχημάτων.
Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς πορείας αστικής ανάπτυξης και απουσίας ολοκληρωμένου σχεδιασμού, που έχει μετατρέψει την καθημερινή μετακίνηση σε πηγή άγχους και εκνευρισμού για χιλιάδες οδηγούς στην Αθήνα. Η αναζήτηση λύσεων για το χρόνιο αυτό πρόβλημα αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη, καθώς επηρεάζει την ποιότητα ζωής και την οικονομική δραστηριότητα της πρωτεύουσας.
Η ιστορική εξέλιξη του κυκλοφοριακού προβλήματος
Όπως αναφέρει ο Θανάσης Τσιάνος, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, σε συνέντευξή του στους 4Τροχούς, ήδη από τη δεκαετία του ’70, οι μετακινήσεις στην Αθήνα γίνονταν κυρίως με λεωφορεία, καθώς τα ιδιωτικά αυτοκίνητα ήταν περιορισμένα. Ωστόσο, προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης αναφέρονταν ήδη από το 1949, όταν ο Ηλίας Κριμπάς, γενικός διευθυντής Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Αθηναίων, περιέγραφε μια χαοτική κατάσταση. Αυτό δεν οφειλόταν στον αριθμό των οχημάτων, αλλά σε ένα μείγμα ακατάλληλου πολεοδομικού σχεδιασμού, ανεπαρκούς νομοθετικού πλαισίου και ελλιπούς κυκλοφοριακής παιδείας, όπως υπογραμμίζουν τα κείμενα της εποχής.
Παρά τα προβλήματα, τα τελευταία 55 χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος σε ορισμένους τομείς. Ο κ. Τσιάνος επισημαίνει τη δραστική μείωση των θανατηφόρων ατυχημάτων στους δρόμους. Ενώ το 2000 οι νεκροί ξεπερνούσαν τους 2.000, εκτιμάται ότι στο τέλος του 2025 οι θάνατοι θα είναι λιγότεροι από 500. Αυτό αποδίδεται στην κατασκευή νέων αυτοκινητοδρόμων από το 1990, τη νέα τεχνολογία των αυτοκινήτων και την αλλαγή της οδηγικής κουλτούρας, με τους πολίτες να σέβονται περισσότερο τους κανόνες, όπως τη χρήση ζώνης ασφαλείας. Σημαντική βελτίωση καταγράφηκε και στο σύστημα μεταφορών, με την κατασκευή γεφυρών, σηράγγων, αεροδρομίων και λιμανιών, καθώς και την έκρηξη έργων του Μετρό πριν και μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
Οι παράγοντες που οδήγησαν στο σημερινό αδιέξοδο
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός αποτελεί μια ανεπούλωτη πληγή και καταλυτικό παράγοντα για την κυκλοφοριακή συμφόρηση, καθώς η Αθήνα αναπτύχθηκε χωρίς ένα συντονισμένο κυκλοφοριακό πλάνο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Λεωφόρος Κηφισίας, όπου η έντονη εμπορική και επιχειρηματική δραστηριότητα δεν εξυπηρετείται επαρκώς από το οδικό δίκτυο. Η πόλη συνεχίζει να επεκτείνεται, δημιουργώντας νέα κέντρα χωρίς επαρκή υποδομή.
Η κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας το 2010 έβαλε τέλος στην ανάπτυξη του συστήματος μεταφορών, οδηγώντας σε υποβάθμιση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και αδυναμία συντήρησης του οδικού δικτύου. Η πανδημία του κορωνοϊού ενίσχυσε περαιτέρω την κουλτούρα του ιδιωτικού ΙΧ. Παρότι ο δείκτης ιδιοκτησίας ΙΧ είναι χαμηλός σε σχέση με την Ευρώπη, το πρόβλημα έγκειται στην υπερβολική χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου, καθώς η αστική τάξη στο εξωτερικό προτιμά τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.
Ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας είναι η παλαιότητα του στόλου κυκλοφορούντων οχημάτων. Τα μεγάλης ηλικίας οχήματα οδηγούν σε συχνές βλάβες, οι οποίες προκαλούν καθυστερήσεις και επιβαρύνουν το περιβάλλον και την οδική ασφάλεια. Στον Κηφισό, εκτιμάται ότι σημειώνονται 10-15 βλάβες ημερησίως, με τη διαχείριση να πάσχει, σε αντίθεση με την Αττική Οδό όπου η επέμβαση είναι άμεση. Οι χώρες με τους παλαιότερους στόλους στην Ευρώπη συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με αυτές που έχουν τα περισσότερα ατυχήματα.
Προτεινόμενο Είναι εφικτός ένας Κηφισός χωρίς φορτηγά; Το σχέδιο απαγόρευσης κυκλοφορίας
Προτάσεις για την ομαλοποίηση της κυκλοφορίας
Για την αντιμετώπιση του κυκλοφοριακού χάους, ο κ. Τσιάνος προτείνει μια σειρά από παρεμβάσεις. Αρχικά, στον Κηφισό, είναι απαραίτητες τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας σε όλο το μήκος του, ώστε να λυθεί το «φαινόμενο του μπουκαλιού» που προκαλείται από τη μείωση των λωρίδων. Η κατασκευή διπλού ή τριπλού πατώματος, όπως το Flyover της Θεσσαλονίκης, απορρίφθηκε λόγω των δυσμενών κυκλοφοριακών επιπτώσεων κατά τη διάρκεια των εργασιών.
Τα κεφάλαια που θα εξοικονομούνταν θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για τη Μεγάλη Παράκαμψη της Αττικής (οδικός άξονας Ελευσίνα-Θήβα) και την επέκταση της Λεωφόρου Κύμης, έργα που κρίνονται αναγκαία για την αποσυμφόρηση του κέντρου. Επιπλέον, είναι ζωτικής σημασίας οι επεκτάσεις της Αττικής Οδού, ο Τριπλός Κόμβος του Σκαραμαγκά και οι επεμβάσεις στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης, ιδίως πριν την πλήρη λειτουργία του Ελληνικού, ώστε να διπλασιαστεί η χωρητικότητά της και να συνδεθεί με την Αττική Οδό μέσω της αστικής σήραγγας Ηλιουπόλεως. Η υπογειοποίηση της Ποσειδώνος, που ήδη υλοποιείται, κρίνεται επίσης ορθή.
Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές και τους συγκοινωνιολόγους είναι η διακοπή της αναβάθμισης του συστήματος μεταφορών μετά το 2010, μια περίοδο που συνέπεσε με την οικονομική κρίση και την πανδημία, εδραιώνοντας περαιτέρω την κουλτούρα του ιδιωτικού ΙΧ. Η απουσία συντονισμένου σχεδιασμού και η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων αποτελούν, κατά κοινή ομολογία, τα μεγαλύτερα εμπόδια στην υλοποίηση των απαραίτητων έργων.
Η επόμενη μέρα για τις μεταφορές στην Αθήνα
Ο κ. Τσιάνος υπογραμμίζει την ανάγκη για ανανέωση του στόλου κυκλοφορούντων ΙΧ. Παρότι το κράτος αντλεί πάνω από 8 δισ. ευρώ ετησίως από τον Έλληνα οδηγό, ο στόλος παραμένει ο παλαιότερος στην Ευρώπη. Προτείνεται μείωση των εσόδων από την αγορά και την κατοχή ΙΧ και αύξηση αυτών από τη χρήση, καθώς και σημαντικές επιδοτήσεις για την απόσυρση παλαιών οχημάτων και κίνητρα για φιλικά προς το περιβάλλον αυτοκίνητα, ακόμα και μη ηλεκτρικά. Η ανανέωση του στόλου συνέβαλε σημαντικά στη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων την περίοδο 2200-2010.
Βασικός πυλώνας είναι και η αναβάθμιση των συγκοινωνιών, με αιχμή του δόρατος την κατασκευή της Γραμμής 4 του Μετρό, μια επένδυση που αποσβένεται και επιστρέφει έσοδα στο κράτος. Επιπλέον, πρέπει να εφαρμοστούν περιοριστικά μέτρα στο κέντρο της Αθήνας, όπως η ελεγχόμενη στάθμευση, για να αποθαρρυνθεί η χρήση ΙΧ και να ενθαρρυνθεί η επιλογή των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Όλες αυτές οι ενέργειες πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα και συντονισμένα, καθώς οποιαδήποτε αυτόνομη παρέμβαση δεν θα επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο συγκοινωνιολόγος καταλήγει ότι όσο δίνεται χώρος στο αυτοκίνητο, αυτό θα τον καταλαμβάνει, αλλά είναι απαραίτητο να δημιουργούνται νέοι χώροι και να περιορίζεται η άσκοπη χρήση του ΙΧ για να εξομαλυνθούν οι μετακινήσεις.
