- Η ισχύς μετατοπίστηκε από τους εκδότες στους αλγορίθμους των social media.
- Ο πολιτικός λόγος μετατρέπεται σε σύντομα «σφηνάκια» για το TikTok.
- Η οικονομία της προσοχής τροφοδοτεί τον τοξικό και ακραίο λόγο.
- Παρατηρείται έντονη νοσταλγία για την υλικότητα της παλιάς τηλεόρασης.
- Η τηλεόραση και τα κοινωνικά δίκτυα πλέον αλληλοτροφοδοτούνται συνεχώς.
Η μετάβαση από το παραδοσιακό τηλεκοντρόλ στην εποχή της ψηφιακής αφθονίας σηματοδοτεί μια ριζική μετατόπιση ισχύος από τους εκδοτικούς οργανισμούς προς τους τεχνολογικούς κολοσσούς. Παρά την τεχνολογική εξέλιξη, ο κατακερματισμός του θεάματος και η κυριαρχία των αλγορίθμων δημιουργούν ένα τοπίο όπου η πληροφορία μετατρέπεται σε «οπτικοακουστικό σφηνάκι», τροφοδοτώντας μια απρόσμενη νοσταλγία για την υλικότητα του παρελθόντος.
| Περίοδος | Κυρίαρχο Μέσο | Χαρακτηριστικό |
|---|---|---|
Περίοδος 2000-2010 | Κυρίαρχο Μέσο Γραμμική Τηλεόραση | Χαρακτηριστικό Συλλογική καθήλωση και ριάλιτι (Big Brother) |
Περίοδος 2010-2015 | Κυρίαρχο Μέσο Social Media (Facebook/Blogs) | Χαρακτηριστικό Αμφισβήτηση παραδοσιακών ΜΜΕ και κρίση |
Περίοδος 2015-2020 | Κυρίαρχο Μέσο Streaming & YouTube | Χαρακτηριστικό Διεθνοποίηση αναφορών και επαγγελματικό Influencing |
Περίοδος 2020-2025 | Κυρίαρχο Μέσο TikTok & Αλγόριθμοι | Χαρακτηριστικό Πολιτική σε σφηνάκια και οικονομία της προσοχής |
Η εξέλιξη των μέσων ενημέρωσης δεν αποτελεί απλώς μια τεχνική μετάβαση, αλλά μια βαθιά κοινωνιολογική μεταβολή που επαναπροσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε την πραγματικότητα. Στο παρελθόν, η τηλεόραση λειτουργούσε ως ρυθμιστής των κοινών αναφορών ενός νοικοκυριού, με το τηλεκοντρόλ να αποτελεί το σύμβολο μιας ιεραρχημένης, έμφυλης οργάνωσης του χρόνου και του χώρου. Σήμερα, η έννοια της γραμμικής ροής έχει δώσει τη θέση της στον κατακερματισμό, όπου ο χρήστης αποκτά μια ψευδαίσθηση ελέγχου μέσω της αφής, ενώ στην πραγματικότητα η προσοχή του αποτελεί το βασικό νόμισμα της ψηφιακής οικονομίας.
Η ροή ειδήσεων δεν ελέγχεται πλέον από τα Μέσα αλλά από τα αλγοριθμικά ιεραρχημένα news feeds των πλατφορμών.
Μαρίνα Ρήγου, Επίκουρη Καθηγήτρια ΕΚΠΑ
Η μετατόπιση της ισχύος: Από τον «πυλωρό» στον αλγόριθμο
Η εμφάνιση των νέων μέσων κατήργησε τον παραδοσιακό ρόλο του «πυλωρού» (gatekeeper) στη ροή της πληροφορίας. Όπως επισημαίνει η Μαρίνα Ρήγου, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, η ροή των ειδήσεων δεν ελέγχεται πλέον από τους εκδοτικούς οργανισμούς αλλά από τα αλγοριθμικά ιεραρχημένα news feeds των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η μετατόπιση ισχύος προς τους τεχνολογικούς κολοσσούς έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου η ελευθερία της έκφρασης συχνά διολισθαίνει στην ασυδοσία, εκθέτοντας το κοινό σε φαινόμενα παραπληροφόρησης και deepfakes.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις έμπειρων ακαδημαϊκών αναλυτών, η αλγοριθμική ηγεμονία ευνοεί συστηματικά τον ακραίο και τοξικό λόγο. Αυτό συμβαίνει διότι τέτοιου είδους περιεχόμενο τροφοδοτεί την «οικονομία της προσοχής», η οποία αποτελεί τον πυρήνα του σύγχρονου ψηφιακού μάρκετινγκ. Η ανάγκη για viral περιεχόμενο αναδιαμορφώνει την ταξινόμηση της ειδησεογραφίας, με αποτέλεσμα οι ειδήσεις να κατακερματίζονται και να ιεραρχούνται με βάση την εμπορευσιμότητα και όχι την κοινωνική τους σημασία.
Η κουλτούρα του viral και η πολιτική των «σφηνακίων»
Η τάση του κατακερματισμού έχει επηρεάσει καθοριστικά και την πολιτική επικοινωνία. Τα παραδοσιακά τηλεοπτικά πάνελ έχουν δώσει τη θέση τους σε μονταρισμένα short videos στο TikTok, όπου ο πολιτικός λόγος τεμαχίζεται σε μερικά δευτερόλεπτα. Το μήνυμα πρέπει να είναι σύντομο και μελετημένο ώστε να μην προκαλεί πλήξη στον χρήστη, ο οποίος είναι έτοιμος να καταναλώσει το επόμενο οπτικοακουστικό «σφηνάκι». Αυτή η προσέγγιση μετατρέπει την πολιτική σε μια μορφή ψηφιακού μάρκετινγκ, όπου οι υποψήφιοι απευθύνονται στους ψηφοφόρους ως καταναλωτές σε μια «πολιτική αγορά».
Παράλληλα, η Ιωάννα Βώβου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, παρατηρεί ότι οι διαδικτυακές περσόνες συχνά υιοθετούν τις συνήθειες των παλιών ιερειών του τηλεμάρκετινγκ. Η αυτοαναφορικότητα έχει γίνει μια επικερδής επιχείρηση στον ωκεανό των social media, όπου το προσωπικό ριάλιτι κυριαρχεί. Ωστόσο, αυτή η εξέλιξη συνοδεύεται από την εμφάνιση κακοποιητικών τάσεων, όπως το rage-baiting και η δημόσια έκθεση ευάλωτων ανθρώπων μέσω livestreaming, γεγονός που αναδεικνύει τη σκοτεινή πλευρά της ψηφιακής αρένας.
Η επιστροφή στο ρετρό ως απάντηση στην ψηφιακή κόπωση
Είναι αξιοσημείωτο ότι, εν μέσω αυτής της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης, παρατηρείται μια ισχυρή τάση νοσταλγίας. Ακόμη και οι νεότερες γενιές, οι zoomers, αναζητούν ρετρό τεχνολογικά αντικείμενα και αναβιώνουν τηλεοπτικές στιγμές των ’90s. Αυτό το φαινόμενο, σύμφωνα με τη θεωρία του Mark Fisher για τη «ρετρομανία» — η αναζήτηση οικείας ικανοποίησης μέσα από παραλλαγές του παρελθόντος λόγω της αδυναμίας φαντασίας ενός νέου μέλλοντος — εξηγεί γιατί το παλιό τηλεκοντρόλ του παππού παραμένει ένα ισχυρό πολιτισμικό σύμβολο.
Στους διαδρόμους των αρμόδιων τμημάτων επικοινωνίας, επισημαίνεται ότι η τηλεόραση και τα social media πλέον αλληλοτροφοδοτούνται. Η τηλεόραση δεν πέθανε, αλλά μετασχηματίστηκε σε μια συσκευή που μπορεί να επιλεγεί από οποιαδήποτε οθόνη. Η επόμενη μέρα της οικιακής ψυχαγωγίας φαίνεται πως θα χαρακτηρίζεται από αυτή την αντιφατική συνύπαρξη: από τη μία η ταχύτατη αλγοριθμική εξέλιξη και από την άλλη η ανάγκη για την υλικότητα και την οικειότητα που προσέφερε το παλιό, αναλογικό καθεστώς.
