Κάθε οδηγός που γεμίζει το ρεζερβουάρ του οχήματός του έρχεται αντιμέτωπος με μια απορία που μοιάζει σχεδόν φιλοσοφική: γιατί, ενώ οι διεθνείς τιμές του αργού πετρελαίου μπορεί να παρουσιάζουν κάμψη, η τιμή στην αντλία παραμένει πεισματικά υψηλή ή μειώνεται ελάχιστα;
Η απάντηση κρύβεται σε ένα περίπλοκο ταξίδι με πολλούς σταθμούς, όπου το αρχικό κόστος του «μαύρου χρυσού» αποτελεί απλώς την αφετηρία. Η τελική τιμή που πληρώνει ο καταναλωτής είναι το άθροισμα μιας αλυσίδας επιβαρύνσεων, που περιλαμβάνει από το κόστος διύλισης και μεταφοράς μέχρι τα εμπορικά κέρδη και, κυρίως, τη βαριά κρατική φορολογία.
Η αφετηρία: Το κόστος του αργού πετρελαίου
Η διαδρομή ξεκινά από τις διεθνείς αγορές, όπου διαπραγματεύεται η τιμή του βαρελιού του αργού πετρελαίου. Αυτή η τιμή, που συχνά μονοπωλεί τα δελτία ειδήσεων, αποτελεί τη θεμελιώδη πρώτη ύλη. Ωστόσο, αντιπροσωπεύει μόνο ένα κλάσμα της τελικής αξίας. Η τιμή του αργού είναι εξαιρετικά ευμετάβλητη, καθώς επηρεάζεται από γεωπολιτικές εντάσεις, την παγκόσμια ζήτηση, τις αποφάσεις του ΟΠΕΚ και την ισοτιμία του δολαρίου.
Ακόμη και όταν αυτή η τιμή είναι χαμηλή, το κόστος της πρώτης ύλης είναι μόνο το πρώτο κομμάτι στο παζλ της τιμολόγησης.
Από τη στιγμή που το αργό πετρέλαιο αγοράζεται, ξεκινά μια μακρά και δαπανηρή διαδικασία μετατροπής του σε καύσιμο κατάλληλο για τους κινητήρες μας. Η τιμή του διυλιστηρίου, δηλαδή η τιμή εξόδου του επεξεργασμένου καυσίμου, είναι το επόμενο κρίσιμο στάδιο.
Αυτή η τιμή δεν αντικατοπτρίζει μόνο το κόστος αγοράς του αργού, αλλά ενσωματώνει και το τεράστιο λειτουργικό κόστος των εγκαταστάσεων διύλισης, το οποίο περιλαμβάνει την ενέργεια, το προσωπικό και τη συντήρηση του εξοπλισμού.
Η αλυσίδα των επιβαρύνσεων μέχρι το πρατήριο
Μόλις η βενζίνη παραχθεί, πρέπει να φτάσει στον τελικό προορισμό της: την αντλία του πρατηρίου. Σε αυτό το σημείο προστίθενται νέα κόστη που αυξάνουν περαιτέρω την τιμή. Το πρώτο είναι το κόστος μεταφοράς και αποθήκευσης. Τα καύσιμα μεταφέρονται με πλοία, τρένα και βυτιοφόρα από τα διυλιστήρια στις κεντρικές εγκαταστάσεις αποθήκευσης και από εκεί διανέμονται στα χιλιάδες πρατήρια της χώρας.
Κάθε χιλιόμετρο αυτής της διαδρομής έχει ένα συγκεκριμένο μεταφορικό κόστος, το οποίο τελικά μετακυλίεται στον καταναλωτή.
Παράλληλα, σε κάθε στάδιο της εφοδιαστικής αλυσίδας, από την εταιρεία εμπορίας πετρελαιοειδών μέχρι τον ιδιοκτήτη του πρατηρίου, προστίθεται ένα εμπορικό περιθώριο κέρδους. Αυτό το κέρδος είναι απαραίτητο για την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων των επιχειρήσεων (ενοίκια, μισθοί, λογαριασμοί) και φυσικά για τη βιωσιμότητά τους.
Συνεπώς, το κέρδος των μεσαζόντων αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα που συμβάλλει στην αύξηση της τιμής που βλέπουμε στην ταμπέλα του βενζινάδικου.
Ο καθοριστικός ρόλος της φορολογίας
Ο πιο σημαντικός παράγοντας που εκτοξεύει την τιμή της βενζίνης στην Ελλάδα, και σε πολλές άλλες χώρες, είναι η φορολογία. Πάνω στην τιμή του διυλιστηρίου, στην οποία έχουν ήδη προστεθεί τα κόστη μεταφοράς και τα περιθώρια κέρδους, επιβάλλονται δύο βασικοί φόροι.
Ο πρώτος είναι ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (ΕΦΚ), ο οποίος είναι ένα σταθερό ποσό ανά λίτρο καυσίμου, ανεξάρτητα από την αρχική του αξία. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και αν η τιμή του πετρελαίου πέσει στο μισό, ο ΕΦΚ παραμένει αμετάβλητος, περιορίζοντας σημαντικά την όποια μείωση θα έφτανε στον καταναλωτή.
Σαν να μην έφτανε αυτό, πάνω στο άθροισμα της αρχικής τιμής και του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης, επιβάλλεται και ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ). Αυτό δημιουργεί μια στρέβλωση γνωστή ως «φόρος επί φόρου», καθώς ο καταναλωτής καλείται να πληρώσει ΦΠΑ όχι μόνο για την αξία του καυσίμου, αλλά και για τον ΕΦΚ που έχει ήδη επιβληθεί.
Το αποτέλεσμα είναι η φορολογία να αποτελεί συχνά περισσότερο από το 50-60% της τελικής τιμής στην αντλία, καθιστώντας το κράτος τον μεγαλύτερο «μέτοχο» σε κάθε λίτρο βενζίνης που αγοράζουμε. Έτσι, η διαφορά μεταξύ της τιμής του βαρελιού και της τιμής στην αντλία εξηγείται από αυτή την πολυεπίπεδη και, κυρίως, βαριά φορολογημένη διαδρομή.
