Ένα νέο έργο δημόσιας μνήμης δεσπόζει στη Θεσσαλονίκη, όπου ο καλλιτέχνης Sandman, κατά κόσμον Ορέστης Παπαγεωργίου, φιλοτέχνησε γκράφιτι αφιερωμένο στον Πάνο Ρούτσι και στην τραγωδία των Τεμπών. Η τοιχογραφία, ολοκληρωμένη σε δύο ημέρες, επιχειρεί να μετατρέψει τον δημόσιο χώρο σε τόπο αναστοχασμού και να κρατήσει ζωντανό το αίτημα για αλήθεια και δικαιοσύνη.
Η Θεσσαλονίκη ως καμβάς δημόσιας μνήμης
Το έργο βρίσκεται στο γήπεδο του Απόλλωνα Καλαμαριάς, έναν χώρο με ανοιχτή πρόσβαση, ώστε το κοινό να έρχεται σε άμεση επαφή με το μήνυμα. Η επιλογή της τοποθεσίας ενισχύει τη δυναμική της παρεμβατικής τέχνης, που συναντά τον πολίτη εκεί όπου κινείται και ζει.
Ο Sandman ολοκλήρωσε την τοιχογραφία σε δύο ημέρες, επιδιώκοντας όχι απλώς ένα αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά ένα ερέθισμα συνείδησης. Η δημιουργία αυτή αφιερώνεται στον αγώνα του Πάνου Ρούτσι, ο οποίος βρίσκεται σε απεργία πείνας, και αποσκοπεί στο να αναδείξει το ανθρώπινο κόστος πίσω από τους αριθμούς.
Η τραγωδία των Τεμπών, με 57 καταγεγραμμένα θύματα, παραμένει βαθιά χαραγμένη στη συλλογική μνήμη. Σε αυτό το πλαίσιο, το γκράφιτι λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι η μνήμη δεν είναι στατική εικόνα, αλλά μια διαρκής διεκδίκηση.
Η γλώσσα των συμβόλων στο γκράφιτι
Στο επίκεντρο της σύνθεσης κυριαρχεί ένα χέρι που πασχίζει να βγει από μια πράσινη σφραγισμένη σακούλα, μέσα σε σκηνικό που παραπέμπει σε νεκροτομείο. Η εικόνα συμπυκνώνει μια σιωπηλή κραυγή, όπου το άψυχο επιχειρεί να γίνει φορέας μαρτυρίας.
Όπως αναφέρεται από την πλευρά του καλλιτέχνη, η πράσινη σακούλα δεν είναι μόνο ρεαλιστική αναφορά, αλλά και σύμβολο ορίων που επιβάλλονται και της πίεσης για συγκάλυψη. Το χέρι γίνεται το όχημα με το οποίο οι νεκροί «ζητούν» να ακουστούν μέσω των βιοχημικών εξετάσεων και των ευρημάτων που μπορούν να φωτίσουν πτυχές της υπόθεσης.
Ιδιαίτερη λεπτομέρεια αποτελεί το ταμπελάκι με τον αριθμό 17, που παραπέμπει στον Daniel στη λίστα των 57 θυμάτων. Η κωδικοποίηση αυτή εντάσσει την εικόνα σε ένα ευρύτερο πλέγμα μνήμης, όπου κάθε αριθμός αντιστοιχεί σε μια μοναδική ανθρώπινη ιστορία.
Ο αγώνας του Πάνου Ρούτσι και το αίτημα για δικαιοσύνη
Το έργο συνδέεται με τον αγώνα του Πάνου Ρούτσι, ο οποίος βρίσκεται σε απεργία πείνας, απαιτώντας διαφάνεια και απονομή ευθυνών. Η τοιχογραφία δεν υιοθετεί συνθήματα, αλλά επιλέγει τον δρόμο της εικόνας για να εκφράσει μια ηθική επίμονη υπενθύμιση: η μνήμη θέλει φωνή και δρόμο προς την αλήθεια.
Η εικαστική παρέμβαση λειτουργεί ως «μεταφραστής» συναισθημάτων που δύσκολα χωρούν σε λόγια. Με την αλληγορία του εγκλωβισμένου χεριού, το γκράφιτι ενώνει το προσωπικό βίωμα με το συλλογικό τραύμα, υπενθυμίζοντας ότι η αναζήτηση της δικαιοσύνης δεν λήγει με τον χρόνο.
Χωρίς να επιβάλλει ανάγνωση, η τοιχογραφία προτείνει έναν διάλογο ευθύνης ανάμεσα στην κοινωνία και τους θεσμούς, δίνοντας νοητή υπόσταση σε όσους δεν μπορούν οι ίδιοι να μιλήσουν.
Η τέχνη του δρόμου ως δημόσια παρέμβαση
Η street art, όταν συναντά τραύματα συλλογικής κλίμακας, αποκτά χαρακτήρα δημόσιας παρέμβασης. Το γκράφιτι του Sandman δεν περιορίζεται σε αισθητική καλλιέργεια, αλλά διεκδικεί χώρο στο δημόσιο φαντασιακό, θέτοντας ερωτήματα που παραμένουν επίκαιρα.
Σε αντίθεση με τους κλειστούς χώρους έκθεσης, ο τοίχος της πόλης ενθαρρύνει την απρόσμενη συνάντηση με το έργο. Περαστικοί, κάτοικοι και επισκέπτες γίνονται κοινωνοί μιας εικόνας που εργαλειοποιεί την ένταση και την σιωπή, για να μιλήσει με τρόπο καίριο.
Με αυτόν τον τρόπο, η Θεσσαλονίκη φιλοξενεί ένα έργο που επανεγγράφει τον χώρο ως φορέα μνήμης. Κάθε βλέμμα που στέκεται στην τοιχογραφία προσθέτει έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα της συλλογικής ευθύνης, κρατώντας ζωντανή την αξίωση για διαλεύκανση και σεβασμό προς τα θύματα.
