Μία από τις πλέον τολμηρές και αινιγματικές κλοπές έργων τέχνης στην ελληνική ιστορία διαδραματίστηκε το 2012, όταν η Εθνική Πινακοθήκη στην καρδιά της Αθήνας βρέθηκε στο επίκεντρο ενός πρωτοφανούς «ριφιφί». Η ληστεία, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια ανεκτίμητων έργων τέχνης από παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο και ο Μοντριάν, συγκλόνισε την κοινή γνώμη και έθεσε επί τάπητος ζητήματα ασφάλειας και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.
Το περιστατικό αυτό, που έμεινε στην ιστορία ως «το ριφιφί του αιώνα», ανασύρθηκε πρόσφατα στη μνήμη του κοινού, καθώς η τηλεοπτική εκπομπή «Happy Day», με αφορμή ένα παρόμοιο συμβάν στο Μουσείο του Λούβρου, αναφέρθηκε εκ νέου στα γεγονότα του 2012, τονίζοντας τη διαχρονική ευπάθεια των πολιτιστικών ιδρυμάτων σε τέτοιου είδους εγκλήματα.
Η νύχτα του «ριφιφί» στην Εθνική Πινακοθήκη
Η λήξη του Γενάρη του 2012 σηματοδότησε μια μαύρη σελίδα για την ελληνική τέχνη και τους θεσμούς της. Μέσα σε συνθήκες που παρέπεμπαν σε σενάριο κινηματογραφικής ταινίας, άγνωστοι δράστες κατάφεραν να εισβάλουν στο κτήριο της Εθνικής Πινακοθήκης, η οποία τότε βρισκόταν σε περίοδο εργασιών και παρουσίαζε κενά στην φύλαξη.
Το γεγονός αυτό ανέδειξε με τον πιο εμφατικό τρόπο την ανάγκη για ενίσχυση των μέτρων ασφαλείας σε χώρους που φιλοξενούν ανεκτίμητους θησαυρούς.
Η τόλμη των δραστών, σε συνδυασμό με την επιτυχία τους να διαφύγουν, προκάλεσε σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την επάρκεια των συστημάτων συναγερμού και τη συνολική προστασία των εκθεμάτων. Η Ελλάδα, ως χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, βρέθηκε αντιμέτωπη με την οδυνηρή διαπίστωση ότι τα έργα τέχνης δεν είναι απρόσβλητα από τέτοιου είδους επιθέσεις, ακόμα και σε κορυφαία μουσεία της.
Τα ανεκτίμητα έργα τέχνης που χάθηκαν
Ανάμεσα στα έργα που εκλάπησαν, ξεχώριζαν δύο αριστουργήματα με τεράστια καλλιτεχνική και χρηματική αξία. Το ένα ήταν το έργο του Πάμπλο Πικάσο, «Γυναικείο Κεφάλι», ένα λάδι σε καμβά που ο ίδιος ο δημιουργός είχε δωρίσει στην ελληνική κυβέρνηση το 1949, ως φόρο τιμής για την αντίσταση του ελληνικού λαού κατά του Άξονα.
Η συναισθηματική του αξία ήταν επομένως εξίσου μεγάλη με την καλλιτεχνική.
Το δεύτερο κεντρικό έκθεμα που έκανε φτερά ήταν ο πίνακας «Μύλος» του Πιέτ Μοντριάν, ένα έργο που αντιπροσώπευε την πρώιμη περίοδο του μεγάλου Ολλανδού ζωγράφου, πριν στραφεί στην αφηρημένη τέχνη για την οποία έγινε παγκοσμίως γνωστός. Η απώλεια αυτών των έργων άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και της χώρας γενικότερα.
Η διαχρονική σημασία της προστασίας των μουσείων
Η ανάμνηση της ληστείας του 2012 αναβιώνει συχνά, ιδιαίτερα όταν συμβαίνουν παρόμοια περιστατικά σε άλλα μουσεία ανά τον κόσμο, όπως η πρόσφατη αναφορά σε κλοπή στο Λούβρο. Αυτά τα γεγονότα λειτουργούν ως υπενθύμιση της συνεχούς απειλής που αντιμετωπίζουν οι πολιτιστικοί θησαυροί και της αναγκαιότητας για αδιάλειπτη επαγρύπνηση και επενδύσεις σε σύγχρονα συστήματα ασφαλείας.
Η συζήτηση γύρω από την κλοπή της Εθνικής Πινακοθήκης αναδεικνύει την ευθύνη που φέρουν οι αρχές και οι πολιτιστικοί φορείς για τη διαφύλαξη της τέχνης και της ιστορίας. Πέρα από την αξία των ίδιων των έργων, διακυβεύεται και η εθνική ταυτότητα και η σχέση των μελλοντικών γενεών με το παρελθόν τους.
Η ιστορία της ληστείας παραμένει ένα σημαντικό κεφάλαιο στις προσπάθειες για την ενίσχυση της ασφάλειας των μουσείων παγκοσμίως.
