Μια εμβληματική βελανιδιά, η οποία στέκεται επί τέσσερις αιώνες στον ιστορικό οικισμό των Κάτω Αμπελοκήπων του Δήμου Πύλου Νέστορος στη Νότια Μεσσηνία, βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση, απειλούμενη με αφανισμό. Το αιωνόβιο αυτό δέντρο, που έχει καταγραφεί ως μέρος του δικτύου μνημειακών δέντρων της Ελληνικής Επανάστασης, αποτελεί ζωντανό σύμβολο ιστορίας και πολιτισμού για την περιοχή.
Ο κίνδυνος που διατρέχει η «Βελανιδιά της Επανάστασης», όπως είναι γνωστή στους ντόπιους, έχει κινητοποιήσει φορείς και επιστήμονες. Ο Δημοσθένης Κορδός, υποψήφιος διδάκτωρ πολιτισμικών σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ανέδειξε το ζήτημα στην εκπομπή «Περίμετρος» της ΕΡΤ3, τονίζοντας την ανάγκη για άμεση και εξειδικευμένη παρέμβαση.
Ο Κίνδυνος που Απειλεί ένα Ζωντανό Μνημείο
Η περιπέτεια της ιστορικής βελανιδιάς ξεκίνησε πριν από πέντε περίπου χρόνια, όταν ένας ισχυρός σεισμός προκάλεσε σημαντικές φθορές στον φλοιό της. Παρά τις αρχικές προσπάθειες για ενημέρωση των αρμόδιων δασικών υπηρεσιών, η εξέλιξη της κατάστασης πήρε αρνητική τροπή.
Το Ινστιτούτο Δασικών Οικοσυστημάτων στην Αθήνα, μετά από εξέταση, διαπίστωσε ότι το δέντρο είχε προσβληθεί από ένα επιθετικό εντομοφάγο.
Δυστυχώς, η συνιστώμενη διαδικασία αντιμετώπισης δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Ως αποτέλεσμα αυτής της πενταετούς αδράνειας, μεγάλο μέρος του δέντρου έχει νεκρώσει, φτάνοντας σήμερα σε ένα σημείο όπου η ύπαρξή του απειλείται άμεσα. Πρόσφατα, ένας σημαντικός μεγάλος βραχίονας κατέρρευσε, καθιστώντας την κατάσταση ακόμη πιο επείγουσα και ορατό τον κίνδυνο της ολικής απώλειας.
Η Ιστορία της «Βελανιδιάς της Επανάστασης»
Η συγκεκριμένη βελανιδιά δεν είναι απλώς ένα γηραιό δέντρο, αλλά ένα μνημείο φυσικής κληρονομιάς με βαθιά σύνδεση με την εθνική ιστορία. Ο χαρακτηρισμός της ως «Βελανιδιά της Επανάστασης» υπογραμμίζει τον ρόλο της ως σιωπηλού μάρτυρα γεγονότων που διαμόρφωσαν το νεοελληνικό κράτος.
Η καταγραφή της στο δίκτυο αιωνόβιων μνημειακών δέντρων της Ελληνικής Επανάστασης επιβεβαιώνει την υψηλή ιστορική της αξία.
Ο Δημοσθένης Κορδός, πρωτεργάτης ενός ερευνητικού προγράμματος που ξεκίνησε το επετειακό έτος 2021, στο πλαίσιο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, εξηγεί τη σημασία αυτών των δέντρων. Υπό την αιγίδα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», το πρόγραμμα είχε ως στόχο τον εντοπισμό, καταγραφή και προστασία δένδρων που σχετίζονται με ιστορίες και γεγονότα της εποχής εκείνης, γεωγραφικά σε ολόκληρη την Πελοπόννησο.
Μέχρι σήμερα, έχουν εντοπιστεί 71 μνημειακά δένδρα, το καθένα με τη δική του ξεχωριστή σύνδεση με την Επανάσταση των Ελλήνων.
Οι Προσπάθειες Διάσωσης και οι Προκλήσεις
Αντιμέτωποι με την άμεση απειλή, οι ενδιαφερόμενοι έχουν απευθυνθεί εκ νέου στο Ινστιτούτο Δασικών Οικοσυστημάτων της Αθήνας, καθώς και στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών της Θεσσαλονίκης. Ζητείται επιστημονική βοήθεια για την άμεση κλάδευση του δέντρου και την εφαρμογή φαρμακευτικών αγωγών, με την ελπίδα να ανακοπεί η περαιτέρω νέκρωση και να διασωθεί.
Τόσο τα δύο ερευνητικά κέντρα όσο και ο Δήμος Πύλου Νέστορος έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους, δημιουργώντας αισιοδοξία για μια σύντομη και αποτελεσματική παρέμβαση. Ωστόσο, το περιστατικό αναδεικνύει ένα ευρύτερο πρόβλημα: την έλλειψη εθνικής πρόνοιας για τα αιωνόβια δέντρα σε όλη την Ελλάδα.
Πολλές δασικές υπηρεσίες στερούνται των απαραίτητων εξειδικευμένων οχημάτων, όπως τα γερανοφόρα, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την τακτική παρακολούθηση και συντήρηση αυτών των ζωντανών μνημείων από ειδικούς επιστήμονες. Η περίπτωση της βελανιδιάς των Κάτω Αμπελοκήπων αποτελεί ηχηρή υπενθύμιση της ανάγκης για ένα συστηματικό πλαίσιο προστασίας της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
