Σε μια κρίσιμη καμπή για την ύπαρξή του βρίσκεται ένα εμβληματικό φυσικό μνημείο της Ελλάδας: μια βελανιδιά 400 ετών που δεσπόζει στον ιστορικό οικισμό των Κάτω Αμπελοκήπων του Δήμου Πύλου Νέστορος, στη νότια Μεσσηνία. Αυτό το αιωνόβιο δέντρο, άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, αντιμετωπίζει πλέον τον άμεσο κίνδυνο της εξαφάνισης, αποτέλεσμα μιας πενταετούς αδιαφορίας και της έλλειψης εξειδικευμένης φροντίδας.
Η μοίρα της «βελανιδιάς της Επανάστασης», όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, αναδεικνύει ένα ευρύτερο πρόβλημα στην προστασία των αιωνόβιων δέντρων στη χώρα, καθώς οι αρμόδιες υπηρεσίες συχνά στερούνται τα μέσα και την υποδομή για την παρακολούθηση και την έγκαιρη παρέμβαση.
Ο Φρουρός της Ιστορίας που Λυγίζει
Η συγκεκριμένη βελανιδιά δεν είναι απλώς ένα παλιό δέντρο. Έχει καταγραφεί στο δίκτυο αιωνόβιων μνημειακών δέντρων της Ελληνικής Επανάστασης, φέροντας στις ρυτίδες του φλοιού του αιώνες ιστορίας. Η σημασία του αναδείχθηκε ιδιαίτερα κατά το επετειακό έτος 2021, όταν στο πλαίσιο των 200 ετών από την απελευθέρωση, ξεκίνησε ένα φιλόδοξο ερευνητικό πρόγραμμα.
Ο Δημοσθένης Κορδός, υποψήφιος διδάκτωρ πολιτισμικών σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, αποτελεί έναν από τους πρωτεργάτες αυτής της προσπάθειας. Μιλώντας στην εκπομπή «Περίμετρος» της ΕΡΤ3, εξήγησε ότι στόχος ήταν η εντόπιση, καταγραφή και προστασία δένδρων που συνδέονται άμεσα με ιστορίες και γεγονότα της εποχής του ’21, σε όλη την έκταση της Πελοποννήσου.
Μέχρι σήμερα, η ομάδα του έχει καταφέρει να εντοπίσει 71 μνημειακά δένδρα, καθένα εκ των οποίων κουβαλάει τη δική του ξεχωριστή αφήγηση από τους αγώνες των Ελλήνων.
Η Οδύσσεια της Φθοράς και της Αδιαφορίας
Η περιπέτεια της ιστορικής βελανιδιάς ξεκίνησε πριν από πέντε χρόνια, όταν ένας ισχυρός σεισμός προκάλεσε σημαντική φθορά στον φλοιό της. Η κινητοποίηση ήταν άμεση, με αιτήματα για βοήθεια να απευθύνονται στις κατά τόπους δασικές υπηρεσίες. Το πόρισμα που εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Δασικών Οικοσυστημάτων της Αθήνας ήταν σαφές: το δέντρο είχε προσβληθεί από εντομοφάγο και απαιτούνταν συγκεκριμένη διαδικασία αντιμετώπισης.
Δυστυχώς, παρά τις συστάσεις, καμία ουσιαστική ενέργεια δεν πραγματοποιήθηκε για μια ολόκληρη πενταετία. Η έλλειψη άμεσης και εξειδικευμένης παρέμβασης οδήγησε σε δραματική επιδείνωση της κατάστασης. Σήμερα, μεγάλο μέρος του δέντρου έχει νεκρώσει, και πρόσφατα, ένας σημαντικός βραχίονας κατέρρευσε, θέτοντας πλέον την ύπαρξή του σε άμεσο κίνδυνο.
Η ορατή ζημιά υπογραμμίζει την κρίσιμη στιγμή στην οποία βρίσκεται το μνημειακό αυτό δέντρο, απαιτώντας άμεσες και στοχευμένες ενέργειες.
Επιστημονική Κινητοποίηση και Ελπίδα
Αντιμέτωποι με την επικείμενη απώλεια, οι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν εντείνει τις προσπάθειες. Έχουν πραγματοποιηθεί εκ νέου επαφές με το Ινστιτούτο Δασικών Οικοσυστημάτων στην Αθήνα, αλλά και με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών στη Θεσσαλονίκη. Στόχος είναι η άμεση παροχή επιστημονικής βοήθειας και η εφαρμογή ενός σχεδίου δράσης.
Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν επείγουσα κλάδευση των νεκρών και επικίνδυνων τμημάτων, καθώς και ειδικές φαρμακευτικές αγωγές που θα ενισχύσουν την αντοχή του δέντρου απέναντι στην προσβολή. Τόσο τα δύο επιστημονικά κέντρα όσο και ο Δήμος Πύλου Νέστορος έχουν δείξει έντονο ενδιαφέρον, γεγονός που δημιουργεί ελπίδες για σύντομη υλοποίηση των αναγκαίων εργασιών.
Η επιστημονική γνώση και η τοπική αυτοδιοικητική στήριξη κρίνονται απαραίτητες για την αναστροφή της κατάστασης.
Ένα Εθνικό Κενό στην Προστασία των Μνημείων της Φύσης
Πέρα από την ειδική περίπτωση της βελανιδιάς στη Μεσσηνία, αναδεικνύεται ένα μεγαλύτερο θεσμικό κενό στην Ελλάδα αναφορικά με την προστασία των αιωνόβιων δέντρων. Σύμφωνα με τις επισημάνσεις του Δημοσθένη Κορδού, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή επαρκής πρόνοια ή συγκεκριμένο σχέδιο για τη συστηματική παρακολούθηση και διατήρηση αυτών των ζωντανών μνημείων.
Επιπλέον, στις περισσότερες δασικές υπηρεσίες παρατηρείται έλλειψη ειδικά εξειδικευμένων οχημάτων, όπως τα γερανοφόρα, τα οποία θα επέτρεπαν σε ειδικούς επιστήμονες να διενεργούν ετήσιους ελέγχους και να παρακολουθούν την κατάσταση της υγείας των δέντρων αυτών.
Αυτή η θεσμική και υλικοτεχνική ανεπάρκεια καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την έγκαιρη παρέμβαση, αφήνοντας πολύτιμα φυσικά μνημεία εκτεθειμένα στην φθορά του χρόνου και την αδιαφορία.
Η υπόθεση της βελανιδιάς των Κάτω Αμπελοκήπων αποτελεί μια ηχηρή υπενθύμιση της ανάγκης για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου προστασίας των αιωνόβιων δένδρων στην Ελλάδα, καθώς η διάσωσή τους δεν είναι απλώς ένα περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά και ένα ζήτημα διατήρησης της πολιτιστικής και ιστορικής μας κληρονομιάς.
