Μάικλ Σαντέλ: Το μέτρο της αξίας είναι το κοινό καλό, όχι η αξιοκρατία

Ο διεθνούς φήμης φιλόσοφος του Χάρβαρντ, Μάικλ Σαντέλ, προσέλκυσε πλήθος κόσμου στη Μεγάλη Αίθουσα εκδηλώσεων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το μεσημέρι της Πέμπτης. Κατά τη διάλεξή του, που συνέπεσε με την Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας, ο Σαντέλ τόνισε ότι το πραγματικό μέτρο της ανθρώπινης αξίας είναι η προσφορά στο κοινό καλό, αποδομώντας την έννοια της αξιοκρατίας.

Η προσέλευση εκατοντάδων ανθρώπων όλων των ηλικιών σε μια διάλεξη φιλοσοφίας, ειδικά κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Ημέρας Φιλοσοφίας που καθιερώθηκε από την UNESCO το 2002, υπογραμμίζει τη διαχρονική ανάγκη της κοινωνίας για βαθύτερες απαντήσεις στα σύγχρονα ηθικά και πολιτικά διλήμματα.

Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια της αυξανόμενης τάσης για εκλαΐκευση της φιλοσοφίας και την ανάδειξη της σημασίας της για την κατανόηση των κοινωνικών προβλημάτων, τάση στην οποία ο Μάικλ Σαντέλ έχει συμβάλει καθοριστικά.

Ο «σταρ» φιλόσοφος που αποδομεί την αξιοκρατία

Ο 72χρονος Μάικλ Σαντέλ, καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, θεωρείται ένας από τους πιο επιφανείς και επιδραστικούς σύγχρονους στοχαστές. Η ικανότητά του να θέτει ηθικά διλήμματα από την καθημερινότητα και την πολιτική ζωή, αντί να προσφέρει έτοιμες απαντήσεις, έχει εκλαϊκεύσει τη φιλοσοφία, καθιστώντας την προσιτή σε ένα ευρύ κοινό.

Το μάθημά του «Justice» υπήρξε το πρώτο του Χάρβαρντ που διατέθηκε δωρεάν και ανοιχτά στο διαδίκτυο και την τηλεόραση, συγκεντρώνοντας εκατομμύρια θεάσεις παγκοσμίως.

Η «τυραννία της αξιοκρατίας» και η ρίζα της πόλωσης

Στο επίκεντρο της ομιλίας του στην Αθήνα βρέθηκε η αποδόμηση της έννοιας της αξιοκρατίας, την οποία ο Σαντέλ χαρακτήρισε ως τη «ρίζα της πολιτικής πόλωσης και της λαϊκής αντίδρασης». Εξήγησε ότι η κυρίαρχη ιδεολογία των τελευταίων δεκαετιών, που προωθεί την αξιοκρατία, οδηγεί στην «αλαζονεία» των επιτυχημένων και στην «περιφρόνηση» όσων δεν τα καταφέρνουν εξίσου καλά.

Οι «νικητές», πιστεύοντας πως η επιτυχία τους οφείλεται αποκλειστικά στους ίδιους, «ξεχνούν την τύχη, τη συγκυρία και ότι χρωστούν πολλά σε άλλους», όπως τόνισε ο φιλόσοφος.

Η ρητορική των ελίτ, η οποία καλλιέργησε την εντύπωση ότι η αποτυχία είναι προσωπική ευθύνη όσων δεν έχουν πτυχία, έχει υποτιμήσει την αξιοπρέπεια της εργασίας των μη πτυχιούχων. Αυτή η υποτίμηση, σύμφωνα με τον Σαντέλ, γέννησε τον έντονο θυμό της εργατικής τάξης απέναντι στον τεχνοκρατικό ελιτισμό.

Η προσέγγιση του Σαντέλ, που θέτει στο κοινό ηθικά διλήμματα και το κινητοποιεί να εξετάσει κριτικά τις αρχικές του απαντήσεις, αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα των εννοιών της δικαιοσύνης και της ηθικής.

Το μέτρο της αξίας: Προσφορά στο κοινό καλό

«Το πραγματικό μέτρο της αξίας», υπογράμμισε ο Σαντέλ, «δεν πρέπει να είναι το πόσο πλούτο ή κύρος κερδίζουμε, αλλά το τι προσφέρουμε στην κοινότητά μας και στο κοινό καλό». Αυτή η θέση αποτελεί έναν πυρήνα της φιλοσοφίας του, ο οποίος προσφέρει μια εναλλακτική οπτική στην επικρατούσα αντίληψη της ατομικής επιτυχίας.

Η αγορά φαίνεται να προεξοφλεί την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των κοινωνικών αξιών, με ολοένα και περισσότερους αναλυτές να επισημαίνουν την ανάγκη για ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και την αντιμετώπιση των ανισοτήτων, κάτι που ο Σαντέλ προσεγγίζει από φιλοσοφική σκοπιά.

Η επόμενη μέρα για την πολιτική και την κοινωνία

Μόνο μέσω της εστίασης στην προσφορά στο κοινό καλό, υποστήριξε ο Μάικλ Σαντέλ, η πολιτική και η κοινωνία μπορούν να ξαναβρούν νόημα και να αντιμετωπίσουν τον έντονο θυμό που έχει συσσωρευτεί. Η διάλεξη του Σαντέλ στην Αθήνα, όπως φάνηκε και από τις αντιδράσεις του κοινού, αναδεικνύει την ανάγκη για περισσότερο φιλοσοφικές απαντήσεις στα σύνθετα ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας.

Η προσέγγισή του ανοίγει τον δρόμο για έναν επαναπροσδιορισμό των αξιών, με στόχο μια πιο δίκαιη και συνεκτική κοινωνία.