Ένα φιλόδοξο πενταετές εγχείρημα για τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής τεχνολογικής βάσης, απαλλαγμένης από την επιρροή των ΗΠΑ, κατέρρευσε εν μέσω αντικρουόμενων εθνικών στρατηγικών και ισχυρών εταιρικών πιέσεων. Η πρωτοβουλία Gaia-X, που γεννήθηκε το 2019 με στόχο την «ψηφιακή κυριαρχία στην Ευρώπη», χαρακτηρίστηκε ως «συντριπτική αποτυχία» και «κολοσσιαία σπατάλη χρόνου» από τους ιδρυτές της, αναδεικνύοντας τις προκλήσεις για την απεξάρτηση από τους αμερικανικούς τεχνολογικούς κολοσσούς.
Η Γέννηση και οι Φιλοδοξίες του Gaia-X
Η πρωτοβουλία Gaia-X, που πήρε το όνομά της από την ελληνική θεά της Γης, ξεκίνησε το 2019 ως μια γαλλο-γερμανική προσπάθεια για τη διαμόρφωση μιας «ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής κατάλληλης για τον 21ο αιώνα». Ο βασικός της στόχος ήταν η «εδραίωση της κυριαρχίας δεδομένων στην Ευρώπη» και η «αντιμετώπιση των μονοπωλιακών τάσεων» των αμερικανικών και κινεζικών τεχνολογικών κολοσσών.
Επρόκειτο για ένα φιλόδοξο σχέδιο που συγκέντρωσε γερμανικές και γαλλικές εταιρείες με ισχυρή πολιτική υποστήριξη, με σκοπό τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης υποδομής δεδομένων.
Ωστόσο, η πορεία του Gaia-X δεν ήταν αυτή που αναμενόταν. Ο Yann Lechelle, πρώην CEO της γαλλικής εταιρείας cloud Scaleway και ιδρυτικό μέλος της πρωτοβουλίας, χαρακτήρισε το εγχείρημα ως «συντριπτική αποτυχία, κολοσσιαία σπατάλη χρόνου και τόσα χρόνια κερδισμένα για τους hyperscalers – με άλλα λόγια, μια βιομηχανική καταστροφή».
Η απογοήτευση ήταν τόσο μεγάλη που ο ίδιος αποχώρησε το 2021, χαρακτηρίζοντας την απόφασή του ως «την καλύτερη που πήρε ποτέ».
Η εμπειρία μας στην παρακολούθηση τέτοιων ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών δείχνει ότι η φιλοδοξία συχνά συγκρούεται με την πολυπλοκότητα της ενιαίας αγοράς και τις διαφορετικές εθνικές προτεραιότητες. Αυτό δεν είναι το πρώτο εγχείρημα της Ευρώπης να διεκδικήσει την ψηφιακή της αυτονομία.
Από τις συζητήσεις για τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων μέχρι τις προσπάθειες για ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας, η ανάγκη για μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες είναι σταθερή, αλλά η υλοποίηση παραμένει πρόκληση. Το ιστορικό των προσπαθειών για ψηφιακή κυριαρχία, όπως η περίπτωση της διακοπής λειτουργίας της Amazon Web Services, αναδεικνύει την κρισιμότητα της κατάστασης.
Οι Εσωτερικές Διαφωνίες και η Επίδραση των Κολοσσών
Οι γαλλο-γερμανικές διαφωνίες σχετικά με την αποστολή του Gaia-X έγιναν εμφανείς από νωρίς, αντικατοπτρίζοντας την παραδοσιακή απόκλιση μεταξύ Παρισιού και Βερολίνου στην τεχνολογική κυριαρχία. Η Γαλλία έβλεπε την κυριαρχία ως στήριξη των τοπικών πρωταθλητών και απεξάρτηση από τις ΗΠΑ, ενώ η Γερμανία εστίαζε στην προστασία της Ευρώπης χωρίς να διακόψει σημαντικούς εμπορικούς δεσμούς.
Ο Francesco Bonfiglio, πρώην CEO της πρωτοβουλίας, περιέγραψε πώς αυτό οδήγησε σε συγκρούσεις μεταξύ μιας «ιστορικά πιο προστατευτικής» Γαλλίας και μιας «κυμαινόμενης» Γερμανίας.
Αυτό το χάσμα στην ερμηνεία της «ψηφιακής κυριαρχίας» και η έλλειψη κοινής κατανόησης για το πώς θα επιτευχθεί, κατέστησαν το έργο εξαιρετικά δύσκολο. Ένα άλλο ιδρυτικό μέλος, που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του, σημείωσε ότι «η Γαλλία το μετέτρεψε σε ένα πολύ πολιτικό ζήτημα, ενώ οι Γερμανοί το αντιμετώπισαν περισσότερο ως τεχνικό».
Αυτές οι αντικρουόμενες προσεγγίσεις ήταν ένας από τους λόγους που το εγχείρημα δεν θα μπορούσε ποτέ να προσφέρει «τη φαντασίωση ενός ευρωπαϊκού cloud Airbus». Το χάσμα Γαλλίας-Γερμανίας σε θέματα ψηφιακής αυτονομίας είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ευρωπαϊκή πολιτική.
Επιπλέον, η πρωτοβουλία άνοιξε τις πόρτες της σε βιομηχανικούς συμμετέχοντες εκτός Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των αμερικανικών κολοσσών Amazon, Microsoft και Google, καθώς και των κινεζικών Huawei και Alibaba, οι οποίοι είναι όλοι μέλη του Gaia-X. Αυτό προκάλεσε έντονες ανησυχίες ότι το έργο «υπονομεύεται από τους ίδιους τους παίκτες που επρόκειτο να αντιμετωπίσει».
Ο Lechelle υποστήριξε ότι αυτές οι εταιρείες «καθοδήγησαν ολόκληρο τον οδικό χάρτη», επενδύοντας χρήματα και προσωπικό. «Οι επιτροπές πνίγονταν. Οι Αμερικανοί έχουν μόνιμους λομπίστες και τεράστιους προϋπολογισμούς. Η δουλειά τους είναι βασικά να εκτροχιάζουν οποιαδήποτε πρωτοβουλία δεν τους αρέσει», τόνισε.
Η αυξανόμενη επιρροή των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών στις Βρυξέλλες είναι ένα γνωστό φαινόμενο.
Ο Αντίκτυπος της Αποτυχίας και οι Προκλήσεις του Λόμπι
Η αποτυχία του Gaia-X να δημιουργήσει ένα βιώσιμο ευρωπαϊκό ψηφιακό οικοσύστημα είναι εμφανής. Παρά την ταχεία ανάπτυξη της αγοράς cloud computing, το παγκόσμιο μερίδιο των ευρωπαϊκών παρόχων cloud συνεχίζει να μειώνεται, επισκιασμένο από την κυριαρχία των Amazon, Microsoft και Google.
Ένα από τα αρχικά παραδείγματα επιτυχίας του Gaia-X, το Agdatahub, το οποίο προβλήθηκε ως θρίαμβος για τα αγροτικά δεδομένα, χρεοκόπησε πέρυσι. Αυτό υπογραμμίζει την αδυναμία της Ευρώπης να μετατρέψει τις φιλοδοξίες σε απτά, βιώσιμα αποτελέσματα.
Η εμπειρία μας στην ανάλυση της τεχνολογικής αγοράς μάς έχει δείξει ότι η δύναμη των καθιερωμένων παικτών είναι τεράστια. Το να προσπαθήσει κανείς να τους αμφισβητήσει, ενώ παράλληλα τους επιτρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση των κανόνων, είναι μια σχεδόν αδύνατη αποστολή.
Η στάση του πρώην CEO Bonfiglio, ο οποίος δεν μετάνιωσε για το άνοιγμα της πρωτοβουλίας σε ξένους παίκτες με την ελπίδα μεγαλύτερης διαφάνειας, δείχνει μια ορισμένη αφέλεια απέναντι στην αμείλικτη πραγματικότητα των εταιρικών συμφερόντων. Είναι προφανές ότι «όλοι όσοι συμμετέχουν στο διοικητικό συμβούλιο ενός οργανισμού με τόσο μεγάλο και σημαντικό στόχο προσπαθούν να προστατεύσουν τα συμφέροντα της δικής τους εταιρείας».
Ο σημερινός CEO, Ulrich Ahle, ο οποίος ανέλαβε το 2023, απέρριψε τον χαρακτηρισμό της «αποτυχίας», υποστηρίζοντας ότι το Gaia-X έχει ενώσει τη βιομηχανία γύρω από απτά αποτελέσματα, όπως οι ομοσπονδιακοί χώροι δεδομένων και οι ετικέτες συμμόρφωσης. Ανέφερε ως παράδειγμα τον χώρο δεδομένων που θα χρησιμοποιήσει η γαλλική ενεργειακή εταιρεία EDF για τον συντονισμό της κατασκευής νέων πυρηνικών εγκαταστάσεων.
Ωστόσο, η έντονη κριτική από ιδρυτικά μέλη και η συνεχιζόμενη κυριαρχία των Big Tech υποδηλώνουν ότι οι αρχικοί, μεγαλεπήβολοι στόχοι δεν επιτεύχθηκαν.
Το Μέλλον της Ψηφιακής Κυριαρχίας της Ευρώπης
Καθώς οι ηγέτες ετοιμάζονται να συναντηθούν στην υψηλού επιπέδου σύνοδο κορυφής στο Βερολίνο για να συζητήσουν την απεξάρτηση από τους τεχνολογικούς κολοσσούς, πολλοί προειδοποιούν να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος. Αν και οι ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν ακόμη ευθυγραμμιστεί σε έναν κοινό ορισμό της ψηφιακής κυριαρχίας – κάτι που πολλοί θεωρούν κρίσιμο για την πραγματική πρόοδο – υπάρχουν ενδείξεις ότι το Παρίσι και η Γερμανία βρίσκονται πιο κοντά στις θέσεις τους από ό,τι πριν από πέντε χρόνια.
Ο Γερμανός Καγκελάριος Friedrich Merz δήλωσε πρόσφατα ότι «πρέπει να γίνουμε πιο κυρίαρχοι». Στη σύνοδο κορυφής, ο Merz ανέφερε ότι θα διερευνηθούν όλες οι δυνατότητες, μαζί με εκπροσώπους της βιομηχανίας, για να καταστεί η Ευρώπη λιγότερο εξαρτημένη όχι μόνο από την Κίνα, αλλά και από τις ΗΠΑ και τις Big Tech εταιρείες.
Ωστόσο, η πραγματικότητα των εταιρικών συμφερόντων παραμένει δύσκολη. Η Γερμανία γιόρτασε πρόσφατα την απόφαση της Google να επενδύσει πάνω από 5 δισεκατομμύρια ευρώ στην κατασκευή κέντρων δεδομένων στη χώρα, μια κίνηση που ο Υπουργός Οικονομικών Lars Klingbeil χαρακτήρισε «ακριβώς αυτό που χρειαζόμαστε τώρα».
Αυτή η αντίφαση αναδεικνύει το περίπλοκο δίλημμα της Ευρώπης.
