Ευρωπαϊκή στεγαστική κρίση: 75 συστάσεις για νέα στρατηγική και την εξάλειψη της αστεγίας

Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με τη βαθύτερη στεγαστική κρίση των τελευταίων δεκαετιών, καθώς οι τιμές κατοικιών και ενοικίων έχουν εκτοξευθεί σε δυσθεώρητα επίπεδα. Χθες, το Ευρωπαϊκό Συμβουλευτικό Συμβούλιο Στέγασης κατέθεσε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια έκθεση με 75 συστάσεις, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για μια νέα ευρωπαϊκή στεγαστική στρατηγική.

Στόχος είναι η αντιμετώπιση του προβλήματος και η εξάλειψη της αστεγίας έως το 2030.

Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας παρατεταμένης περιόδου κατά την οποία η κατοικία, από βασικό κοινωνικό αγαθό, μετατράπηκε σε επενδυτικό προϊόν, με σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνική συνοχή και την οικονομική ευημερία των πολιτών. Η ανάγκη για μια συνεκτική ευρωπαϊκή απάντηση στο οξυμένο στεγαστικό πρόβλημα έχει γίνει πλέον επιτακτική, καθώς η κρίση επηρεάζει όλα τα κοινωνικά στρώματα και τις γενεές.

Η έκταση και οι αιτίες της κρίσης

Τα επίσημα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλευτικού Συμβουλίου Στέγασης, τα οποία κατατέθηκαν χθες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποτυπώνουν με εντυπωσιακή καθαρότητα την έκταση του προβλήματος. Την περίοδο 2010–2024, οι τιμές κατοικιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυξήθηκαν κατά 55,4%, ενώ τα ενοίκια σημείωσαν άνοδο 26,7%.

Σε ορισμένα κράτη-μέλη, οι αυξήσεις ξεπέρασαν ακόμη και το 200%, μετατρέποντας τη στέγη από κοινωνικό αγαθό σε επενδυτικό προϊόν και περιορίζοντας δραματικά την πρόσβαση σε αξιοπρεπή, προσιτή κατοικία.

Στο επίκεντρο των αιτιών βρίσκεται η αντιμετώπιση της κατοικίας ως χρηματιστηριακό προϊόν. Η έντονη παρουσία επενδυτικών κεφαλαίων, μεγάλων εταιρειών ακινήτων και πλατφορμών βραχυχρόνιας μίσθωσης έχει αυξήσει τεχνητά τη ζήτηση, οδηγώντας στη συσσώρευση ακινήτων που παραμένουν κενά για τη διατήρηση της αξίας τους.

Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, σημαντικό μέρος του διαθέσιμου αποθέματος ούτε κατοικείται ούτε διατίθεται στην αγορά, περιορίζοντας μοιραία την προσφορά και επιδεινώνοντας την ανισορροπία.

Αριθμοί που σοκάρουν και η γενεακή διάσταση

Η κρίση πλήττει ιδιαίτερα τα φτωχότερα νοικοκυριά, τα οποία σε αρκετές χώρες δαπανούν σχεδόν το 40% του εισοδήματός τους για στεγαστικά έξοδα. Το ποσοστό αυτό είναι σημαντικά υψηλότερο από το διεθνώς αποδεκτό όριο του 25%, σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΗΕ για την οικονομικά προσβάσιμη κατοικία.

Το Συμβούλιο τονίζει ότι η προσιτότητα δεν αφορά αποκλειστικά το οικονομικό ζήτημα, αλλά επεκτείνεται και στην ποιότητα του αστικού ιστού, όπως η πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, τις μεταφορές και τους χώρους πρασίνου.

Έντονη ανησυχία προκαλεί και η γενεακή διάσταση της κρίσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία, σχεδόν το 50% των Ευρωπαίων ηλικίας 18–34 εξακολουθεί να ζει με τους γονείς του, αδυνατώντας να οικονομικά αυτονομηθεί. Όσοι διαμένουν μόνοι αντιμετωπίζουν διπλάσιο κίνδυνο στεγαστικής επισφάλειας σε σχέση με τις μεγαλύτερες ηλικίες.

Σε πολλές αστικές περιοχές, δεν υπάρχει ούτε μία κατοικία που να θεωρείται προσιτή για έναν νέο εργαζόμενο με μέσο εισόδημα.

Ο εξευγενισμός των πόλεων και η γεωγραφική διχοτόμηση

Την ίδια ώρα, το φαινόμενο του εξευγενισμού μεταμορφώνει ολόκληρες συνοικίες. Αν και οι αστικές αναπλάσεις συχνά αυξάνουν τα έσοδα των δήμων, συνοδεύονται από τον εκτοπισμό χαμηλόμισθων κατοίκων και από ραγδαία άνοδο των ενοικίων. Η πίεση έχει πλέον περάσει και στα μεσαία στρώματα, ενώ εργαζόμενοι σε κρίσιμους τομείς, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, δυσκολεύονται να βρουν κατοικία κοντά στον χώρο εργασίας τους.

Ταυτόχρονα, εντείνεται η γεωγραφική διχοτόμηση της ηπείρου. Ενώ τα μεγάλα αστικά κέντρα καθίστανται απλησίαστα, πολλές αγροτικές περιοχές βυθίζονται σε υποτίμηση ακινήτων και πληθυσμιακή συρρίκνωση. Η έλλειψη επενδύσεων σε μεταφορές, ψηφιακές υποδομές και δημόσιες υπηρεσίες διευρύνει το χάσμα, καθώς τα επενδυτικά κεφάλαια κατευθύνονται αποκλειστικά σε περιοχές υψηλής απόδοσης.

Αυτό που ανησυχεί ιδιαίτερα τους αναλυτές είναι η πρόβλεψη της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, η οποία εκτιμά ότι το 2025 η προσφορά κατοικιών θα καλύψει μόλις το 50% της ετήσιας ζήτησης. Αυτό συμβαίνει την ώρα που εκατοντάδες χιλιάδες ακίνητα παραμένουν κενά ή υποαξιοποιημένα, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για άμεση και αποτελεσματική παρέμβαση.

Προτάσεις για μια νέα ευρωπαϊκή στεγαστική στρατηγική

Στην έκθεση περιλαμβάνονται συνολικά 75 συστάσεις, οι οποίες συγκροτούν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο νέας ευρωπαϊκής στεγαστικής στρατηγικής. Κεντρική προτεραιότητα τίθεται η εξάλειψη της αστεγίας έως το 2030, με ενίσχυση του μοντέλου «Στέγαση Πρώτα», θέσπιση ενιαίων προτύπων ποιότητας και ένταξη του ζητήματος στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

Προτείνεται επίσης εισφορά από τις βραχυχρόνιες μισθώσεις και ενίσχυση της κοινωνικής κατοικίας.

Παράλληλα, δίνεται έμφαση στην προστασία ευάλωτων ομάδων, με προτάσεις για ευρωπαϊκή οδηγία κατά των διακρίσεων στη στέγη, ισχυρότερη προστασία των ενοικιαστών και αξιοπρεπείς συνθήκες για πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Στον πολεοδομικό σχεδιασμό προτείνεται η εφαρμογή «ζωνών με κοινωνική ανταπόδοση», η αξιοποίηση δημόσιας γης μέσω τραπεζών γης και αυστηρότερη ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων.

Σχετικά με την πράσινη μετάβαση, η έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη ανακαίνισης υφιστάμενων κατοικιών και ανάπτυξης ανθεκτικών πράσινων γειτονιών. Επισημαίνεται ότι χωρίς τις ενεργειακές βελτιώσεις της περιόδου 2000–2023, η τελική κατανάλωση ενέργειας των νοικοκυριών θα ήταν κατά 29% υψηλότερη και οι λογαριασμοί ενέργειας θα επιβαρύνονταν κατά 540 ευρώ ετησίως.

Η επόμενη μέρα για την κατοικία στην Ευρώπη

Το Συμβούλιο καταλήγει ότι η στεγαστική κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποκλειστικά με νέες κατασκευές, αλλά απαιτείται μια συνολική αλλαγή παραδείγματος. Αυτό περιλαμβάνει τον περιορισμό της κερδοσκοπίας, την προστασία των ευάλωτων, τη βιώσιμη αστική αναζωογόνηση και τη δημιουργία ενός διαφανούς συστήματος παρακολούθησης στεγαστικών δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ.

Μόνο έτσι, τονίζει, η κατοικία μπορεί να επανέλθει στη θέση της ως βασική κοινωνική υποδομή και θεμέλιο ανθεκτικών κοινοτήτων.