Οι παραγωγοί premium τυριών της Ευρώπης βρίσκονται στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας εμπορικής διαμάχης, καθώς οι ΗΠΑ και η Αυστραλία αντιτίθενται σθεναρά στον τρόπο που η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τις εξαγωγές παραδοσιακών τοπικών προϊόντων. Το σύστημα των προστατευόμενων ονομασιών προέλευσης (ΠΟΠ/PDO) θεωρείται ζωτικής σημασίας από τους Ευρωπαίους, αλλά «εμπόδιο στο εμπόριο» από τους ανταγωνιστές.
Η διαμάχη γύρω από τις γεωγραφικές ενδείξεις (ΓΕ) αποτελεί ένα διαρκές σημείο τριβής στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις, αναδεικνύοντας την ένταση μεταξύ της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και των κανόνων του ελεύθερου εμπορίου. Το σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θεσπίστηκε για την προστασία ονομασιών τοπικών εδεσμάτων από απομιμήσεις, έχει μετατραπεί σε κεντρικό θέμα διαπραγματεύσεων, με τις ΗΠΑ και την Αυστραλία να εκφράζουν έντονες αντιρρήσεις, ενώ άλλοι εμπορικοί εταίροι υιοθετούν παρόμοιες πρακτικές.
Ο μηχανισμός των γεωγραφικών ενδείξεων και η σημασία του
Το σύστημα των γεωγραφικών ενδείξεων της ΕΕ προστατεύει τις ονομασίες προϊόντων που συνδέονται μοναδικά με μια συγκεκριμένη περιοχή, όπως η Fontina PDO από την Valle d’Aosta της Ιταλίας. Για να φέρει ένα τυρί την ετικέτα Fontina, πρέπει να πληροί αυστηρά κριτήρια, από τη διατροφή των αγελάδων μέχρι την παραγωγή εντός των συνόρων της περιοχής.
Η Stéphanie Cuaz, από την κοινοπραξία που προστατεύει το τυρί, τονίζει ότι η ΠΟΠ παρέχει στους καταναλωτές «εγγύηση ποιότητας και μιας σύντομης αλυσίδας εφοδιασμού».
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα προϊόντα με ΓΕ αποφέρουν 75 δισεκατομμύρια ευρώ σε ετήσια έσοδα και πωλούνται σε τιμή 2,23 φορές υψηλότερη από τα αντίστοιχα χωρίς αυτό το καθεστώς, όπως δήλωσε ο Επίτροπος Γεωργίας της ΕΕ, Christophe Hansen, νωρίτερα φέτος, χαρακτηρίζοντας το σύστημα «πραγματική επιτυχία της ΕΕ».
Η Ιταλία, με τις περισσότερες γεωγραφικές ενδείξεις παγκοσμίως, καταγράφει 20 δισεκατομμύρια ευρώ σε κύκλο εργασιών, σύμφωνα με τον Υπουργό Γεωργίας Francesco Lollobrigida, ο οποίος το περιγράφει ως «εξαιρετικό πολλαπλασιαστή αξίας». Αυτή η προστασία είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της γεωργίας και την επαρκή αμοιβή των αγροτών σε περιοχές όπως η Valle d’Aosta, όπου η Fontina αποτελεί «το μικρό λουλούδι της Valle d’Aosta».
Οι αντιδράσεις: Προστασία ή προστατευτισμός;
Ενώ αρκετοί εμπορικοί εταίροι της ΕΕ, από τη Νότια Κορέα έως τον Καναδά, έχουν ενσωματώσει προστασίες ΓΕ στις συμφωνίες τους, οι ΗΠΑ παραμένουν ο πιο ένθερμος επικριτής του συστήματος. Η ετήσια έκθεση της Αμερικανικής Αντιπροσωπείας Εμπορίου για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας το χαρακτηρίζει «ιδιαίτερα ανησυχητικό» και «επιβλαβές», υποστηρίζοντας ότι οι κανόνες υπονομεύουν τα υφιστάμενα εμπορικά σήματα.
Η Ουάσιγκτον θεωρεί ότι ονόματα προϊόντων όπως «fontina», «parmesan» και «feta» είναι κοινά και δεν πρέπει να δεσμεύονται για χρήση από συγκεκριμένες περιοχές.
Αυτή η άποψη αντικατοπτρίζει την δυσαρέσκεια της αμερικανικής γαλακτοβιομηχανίας. Η Krysta Harden, πρόεδρος του U.S. Dairy Export Council, υποστήριξε ότι οι ΓΕ «δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα εμπορικό εμπόδιο μεταμφιεσμένο σε προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας».
Μάλιστα, η National Milk Producers’ Federation αποδίδει εν μέρει στο σύστημα το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ στον αγροδιατροφικό τομέα. Οι συνομιλίες ελεύθερου εμπορίου της ΕΕ με την Αυστραλία το 2023, για παράδειγμα, βρέθηκαν σε αδιέξοδο λόγω των απαιτήσεων της ΕΕ για την απαγόρευση χρήσης ονομάτων όπως «Mozzarella di Bufala Campana» και «Feta» από Αυστραλούς παραγωγούς, με τη Fontina να βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης.
Επίσης, η απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ για το τζιν δείχνει τη σημασία των γεωγραφικών ενδείξεων.
Εμπορικές συμφωνίες και οι προκλήσεις των δασμών
Απαραίτητο για την κατανόηση της κατάστασης είναι το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων. Ο John Clarke, πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής της ΕΕ για τη γεωργία, απέρριψε τις αμερικανικές αντιρρήσεις ως «παραπλανητικά επιχειρήματα που δεν έχουν σχέση με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας».
Παρά την κριτική, ο Επίτροπος Hansen συνεχίζει να προωθεί τις γεωγραφικές ενδείξεις ως ζωτικής σημασίας στις τρέχουσες εμπορικές διαπραγματεύσεις της ΕΕ. Η πολυαναμενόμενη εμπορική συμφωνία της ΕΕ με το μπλοκ της Mercosur, η οποία οδεύει προς επικύρωση, περιλαμβάνει προστασίες ΓΕ και για τις δύο πλευρές.
Τον Οκτώβριο του 2025, ο Hansen επαίνεσε τη Βραζιλία για την προστασία του τυριού canastra και του ποτού cachaça από απομιμήσεις. Από τις ΓΕ που προστατεύονται βάσει της συμφωνίας, οι 58 είναι ιταλικές, όπως δήλωσε ο Lollobrigida, διασφαλίζοντας «ότι οι πολίτες της Mercosur λαμβάνουν προϊόντα κορυφαίας ποιότητας».
Η ΕΕ ολοκλήρωσε πρόσφατα μια συμφωνία με την Ινδονησία που θα προστατεύσει περισσότερα από 200 προϊόντα της ΕΕ, ενώ μια συμφωνία για τις γεωγραφικές ενδείξεις συζητείται ενεργά στις διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Ινδία, την οποία και οι δύο πλευρές ελπίζουν να ολοκληρώσουν εντός του 2025.
Ωστόσο, οι ευρωπαίοι παραγωγοί δεν είναι απρόσβλητοι από τις διακυμάνσεις των δασμών που έχουν κυριαρχήσει στις πρόσφατες εμπορικές διαπραγματεύσεις ΕΕ-ΗΠΑ. Όπως και η συντριπτική πλειονότητα των ευρωπαϊκών προϊόντων που κατευθύνονται στις ΗΠΑ, το τυρί υπόκειται σε έναν γενικό δασμό 15%.
Προβλήματα στην οργάνωση οδήγησαν σε προσωρινό διπλασιασμό των δασμών σε ιταλικά τυριά, προκαλώντας την οργή των μεγάλων παραγωγών. Αυτή η κατάσταση έχει προκαλέσει αβεβαιότητα, όπως δήλωσε ο Ermes Fichet, διοικητικός διευθυντής της Συνεταιριστικής Ένωσης Παραγωγών Γάλακτος και Fontina.
Πολιτισμός και εμπορική αξία: Η περίπτωση της Valle d’Aosta
Για την Valle d’Aosta, το σύστημα ΓΕ «κρατά τους ανθρώπους και ίσως και τους νέους αγρότες συνδεδεμένους με αυτήν την περιοχή», υποστήριξε η Cuaz, επισημαίνοντας ότι η φυγή των νέων από τις αγροτικές περιοχές προς τα αστικά κέντρα είναι ένα πραγματικό πρόβλημα για την περιοχή της.
Από τουρνουά για την εύρεση της «Βασίλισσας» του κοπαδιού, που αποτελούν κορυφαία στιγμή των καλοκαιρινών Σαββατοκύριακων, μέχρι την παρέλαση «Désarpa» που σηματοδοτεί το τέλος της σεζόν καθώς οι αγελάδες επιστρέφουν στην κοιλάδα από τα αλπικά βοσκοτόπια τους, η παραγωγή τυριού Fontina διατηρεί ζωντανές τις παραδόσεις στην μικρή περιοχή κάθε χρόνο.
Η γαλακτοβιομηχανία παίζει ακόμη και ρόλο στην αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων ορυχείων χαλκού, όπου χιλιάδες ρόδες τυριού ωριμάζουν ετησίως. Οι υποστηρικτές του συστήματος ΓΕ επισημαίνουν επίσης τις ευκαιρίες για γαστρονομικό και οινικό τουρισμό που προσφέρει.
Το οινοποιείο Les Cretes, με την αίθουσα γευσιγνωσίας του, αποτελεί μια τέτοια ιστορία επιτυχίας. Οι γεύσεις που προσδίδονται στις παραδοσιακές και αυτόχθονες ποικιλίες σταφυλιών από το έδαφος των αμπελώνων μεγάλου υψομέτρου της Valle d’Aosta δικαιολογούν την ένταξή του ως γεωγραφικά προστατευόμενο προϊόν, εξήγησε η Monique Salerno, υπεύθυνη για τις γευσιγνωσίες και τις εκδηλώσεις.
Η premium τιμή στα τοπικά κρασιά είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των παραγωγών, δεδομένου ότι τα απότομα αμπέλια πρέπει να συλλέγονται με το χέρι.
Η επόμενη μέρα για τα ευρωπαϊκά τυριά
Οι ΗΠΑ αποτελούν τη μεγαλύτερη υπερπόντια αγορά για τη Fontina, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 60% των άμεσων εξαγωγών. Ωστόσο, οι παραγωγοί δεν φοβούνται ακόμη για την επιβίωσή τους, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του τυριού Fontina δεν εξάγεται καθόλου: εκτιμάται ότι το 95% των ροδών αποστέλλεται σε διανομείς στην Ιταλία.
Αντίθετα, ο αντίκτυπος της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ είναι μακροπρόθεσμος. Η αμερικανική αγορά θα μπορούσε θεωρητικά να απορροφήσει όλη την παραγωγή Fontina, εξηγεί ο Fichet, αλλά η πώληση παρόμοιων τυριών σε χαμηλότερες τιμές εκεί καθιστά δύσκολη την επέκταση του μεριδίου αγοράς.
Σύμφωνα με στοιχεία της USDA, πάνω από 5,1 εκατομμύρια κιλά τυριού «fontina» παρήχθησαν μόνο στο Ουισκόνσιν το 2024, έναντι 3,1 εκατομμυρίων κιλών πιστοποιημένης Fontina ΓΕ από την Valle d’Aosta ετησίως. Η αναζήτηση άλλων αγορών δεν είναι εύκολη επιλογή για τους μικρούς παραγωγούς τυριού, ακόμη και αν μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες περιλαμβάνουν αναγνώριση ΓΕ, καθώς αγορές όπως αυτή της Σαουδικής Αραβίας δεν θα μπορούσαν ποτέ να καλύψουν το κενό που θα άφηναν οι ΗΠΑ αν οι εμπορικοί δεσμοί επιδεινωθούν.
