TotalEnergies: Γαλλική μήνυση για συνενοχή σε εγκλήματα πολέμου στη Μοζαμβίκη

Μια ευρωπαϊκή ΜΚΟ ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατέθεσε στις 17 Νοεμβρίου 2025 ποινική μήνυση κατά της TotalEnergies στο Παρίσι, κατηγορώντας την για συνενοχή σε εγκλήματα πολέμου, βασανιστήρια και αναγκαστικές εξαφανίσεις στη βόρεια Μοζαμβίκη. Οι καταγγελίες, που υποβλήθηκαν από το European Centre for Constitutional and Human Rights (ECCHR), αφορούν τη σφαγή περίπου 200 ανδρών, οι οποίοι φέρεται να κρατήθηκαν και να εκτελέστηκαν από Μοζαμβικανούς στρατιώτες σε εγκαταστάσεις υγροποίησης φυσικού αερίου της εταιρείας μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου του 2021.

Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας σειράς προβλημάτων που αντιμετωπίζει η γαλλική ενεργειακή εταιρεία TotalEnergies, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί στο επίκεντρο επικρίσεων για τις δραστηριότητές της σε ευαίσθητες περιοχές. Η απόφαση του CEO, Patrick Pouyanné, το 2019 να επενδύσει δισεκατομμύρια σε ένα τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου σε μια εμπόλεμη ζώνη της Μοζαμβίκης, παρά τις προειδοποιήσεις για την αυξανόμενη ισλαμιστική εξέγερση, θεωρείται από πολλούς ως η αρχή μιας σειράς λανθασμένων χειρισμών που οδήγησαν στην τρέχουσα κατάσταση.

Οι κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου και η απάντηση της TotalEnergies

Η μήνυση, που κατατέθηκε από το μη κερδοσκοπικό European Centre for Constitutional and Human Rights (ECCHR), κατηγορεί την TotalEnergies για συνενοχή στη «σφαγή των κοντέινερ», υποστηρίζοντας ότι η εταιρεία «χρηματοδότησε άμεσα και υποστήριξε υλικά» τους Μοζαμβικανούς στρατιώτες που διέπραξαν τις εκτελέσεις.

Όπως μεταδίδει το POLITICO, οι στρατιώτες φέρεται να στρίμωξαν περίπου 200 άνδρες σε κοντέινερ στην πύλη μιας μονάδας υγροποίησης φυσικού αερίου που κατασκευάζει η TotalEnergies, και στη συνέχεια τους σκότωσαν τους επόμενους τρεις μήνες. Η Clara Gonzales, συνδιευθύντρια του προγράμματος επιχειρήσεων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ECCHR, δήλωσε ότι η TotalEnergies γνώριζε τις κατηγορίες για συστηματικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις ένοπλες δυνάμεις της Μοζαμβίκης, αλλά συνέχισε να τις υποστηρίζει με μοναδικό στόχο την εξασφάλιση των εγκαταστάσεών της.

Σε απάντηση, εκπρόσωπος της εταιρείας στο Παρίσι δήλωσε ότι η TotalEnergies «λαμβάνει πολύ σοβαρά αυτές τις καταγγελίες» και θα «συμμορφωθεί με τις νόμιμες αρμοδιότητες έρευνας των γαλλικών αρχών». Ωστόσο, ο CEO Patrick Pouyanné απέρριψε τις κατηγορίες ως «ψευδείς» και ως «εκστρατεία δυσφήμισης» που υποκινείται από την παραγωγή ορυκτών καυσίμων της εταιρείας.

Η εταιρεία είχε δηλώσει και πέρυσι ότι δεν είχε γνώση των δολοφονιών στα κοντέινερ, προσθέτοντας ότι η «εκτεταμένη έρευνά» της δεν είχε εντοπίσει πληροφορίες ή στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τις καταγγελίες για σοβαρές καταχρήσεις και βασανιστήρια.

Το παρασκήνιο της απόφασης του Patrick Pouyanné

Η ιστορία ξεκινά τον Απρίλιο του 2019, όταν ο Patrick Pouyanné, τότε CEO της Total, αποφάσισε να επενδύσει 8,8 δισεκατομμύρια δολάρια για την απόκτηση τεσσάρων αφρικανικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου της Anadarko, συμπεριλαμβανομένου ενός τεράστιου υπεράκτιου αποθέματος στα ανοικτά της βόρειας Μοζαμβίκης.

Η απόφαση λήφθηκε μόνος του, σε ένα δείπνο, με την Vicki Hollub, CEO της Occidental Petroleum. Ο Pouyanné δικαιολόγησε την κίνηση αυτή, τονίζοντας τις δυνάμεις της Total στο LNG και την παρουσία της σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή και η Αφρική, όπου δραστηριοποιείται από την αποικιακή εποχή.

Η στρατηγική του Pouyanné περιελάμβανε τη μετατόπιση από το πετρέλαιο σε φυσικό αέριο με χαμηλότερες εκπομπές, το οποίο εξάγεται από λιγότερο ρυθμιζόμενες ξένες χώρες. Ο ίδιος είχε δηλώσει ότι η TotalEnergies είναι σε θέση να αναλάβει ρίσκα, καθώς μια πιθανή κατάρρευση ενός έργου δεν θα έθετε σε κίνδυνο την εταιρεία.

Το 2017, είχε εκφράσει την ανησυχία του για τους υπερβολικούς «νομικούς κινδύνους» που συνδέονται με την ανάπτυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Δύση, μετά τα υπέρογκα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στην BP λόγω της καταστροφής του Deepwater Horizon. Αντίθετα, εκτίμησε το κόστος αποτυχίας ενός έργου εκτός Δύσης σε ένα πιο διαχειρίσιμο ποσό 2 έως 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Η επιδείνωση της ασφάλειας και οι συνέπειες

Το κοίτασμα Rovuma Basin Area 1 στη Μοζαμβίκη, με εκτιμώμενα 75 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, αποτελούσε μια τεράστια επένδυση. Ωστόσο, το 2017, μια ισλαμιστική εξέγερση άρχισε να απειλεί αυτές τις φιλοδοξίες. Οι αντάρτες κατέλαβαν όλο και περισσότερα εδάφη, εκτοπίζοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και διαπράττοντας μαζικούς αποκεφαλισμούς.

Παρά τους κινδύνους, ο Pouyanné φάνηκε αρχικά απτόητος, δηλώνοντας ότι η Total «αγαπάει το ρίσκο».

Ωστόσο, η κατάσταση επιδεινώθηκε. Τον Ιούνιο του 2020, οι αντάρτες κατέλαβαν την Mocimboa da Praia, και στα τέλη Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, έφτασαν στις πύλες της Total. Τον Φεβρουάριο του 2021, ο Pouyanné πέταξε στη Μαπούτο για να διαπραγματευτεί μια νέα συμφωνία ασφαλείας με τον τότε πρόεδρο της Μοζαμβίκης, Filipe Nyusi, οδηγώντας στη δημιουργία μιας Κοινής Δύναμης Κρούσης (Joint Task Force) 1.000 ανδρών.

Παρόλα αυτά, οι σύμβουλοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων της εταιρείας προειδοποίησαν ότι η TotalEnergies γινόταν ουσιαστικά μέρος της σύγκρουσης και εμπλεκόταν σε τυχόν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους στρατιώτες.

Νομικοί κύκλοι επισημαίνουν ότι η υπόθεση αυτή αποτελεί ένα δραματικό παράδειγμα της επέκτασης της διεθνούς δικαιοσύνης, όπου εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε μία χώρα μπορούν να διωχθούν σε άλλη, ειδικά όταν τα τοπικά δικαστικά συστήματα θεωρούνται αδύναμα.

Η έκβαση της υπόθεσης θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικό προηγούμενο για την εταιρική ευθύνη σε ζώνες συγκρούσεων, επηρεάζοντας τον τρόπο λειτουργίας των πολυεθνικών σε παρόμοια περιβάλλοντα.

Την 24η Μαρτίου 2021, οι ισλαμιστές επιτέθηκαν στην Πάλμα, με την TotalEnergies να αρνείται να προμηθεύσει καύσιμα στην ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία Dyck Advisory Group (DAG), η οποία πραγματοποιούσε ανθρωπιστικές διασώσεις. Επιπλέον, οι φύλακες στην πύλη του εργοστασίου δεν επέτρεψαν την είσοδο σε χιλιάδες αμάχους που προσπαθούσαν να διαφύγουν, με αποτέλεσμα να παραμείνουν δεκάδες χιλιάδες εγκλωβισμένοι στις πύλες της.

Η TotalEnergies δήλωσε ότι η ανταπόκρισή της στην επίθεση «μετρίασε όσο το δυνατόν περισσότερο τις συνέπειες».

Οι αντιδράσεις και τα επόμενα βήματα

Η κατηγορία για εγκλήματα πολέμου προσθέτει νέα αβεβαιότητα στην 20ετή προσπάθεια ανάπτυξης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της Μοζαμβίκης. Μετά τη σφαγή της Πάλμα το 2021, η TotalEnergies κήρυξε «ανωτέρα βία», αναστέλλοντας όλες τις εργασίες. Το τετραετές κλείσιμο έχει κοστίσει στην εταιρεία 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια, επιπλέον των 3,9 δισεκατομμυρίων που είχε πληρώσει αρχικά.

Η εταιρεία προβλέπει ότι η παραγωγή φυσικού αερίου θα ξεκινήσει το 2029.

Η υπόθεση ανθρωποκτονίας εξ αμελείας, η οποία ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2025, και η νέα μήνυση για εγκλήματα πολέμου, μπορούν να προκαλέσουν περαιτέρω καθυστερήσεις, ενεργοποιώντας υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας από τους δανειστές της TotalEnergies και εμποδίζοντάς τους να χορηγήσουν δάνεια ύψους 14,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων, χωρίς τα οποία το έργο, σύμφωνα με τον Pouyanné, θα καταρρεύσει.

Η εταιρεία υποστηρίζει ότι το έργο μπορεί να «πληροί τις απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας από τους δανειστές».

Παράλληλα, η TotalEnergies έχει αντιμετωπίσει και άλλες νομικές προκλήσεις, όπως την καταδίκη από γαλλικό δικαστήριο τον Οκτώβριο του 2025 για παραπλανητική διαφήμιση σχετικά με τον ρόλο της στην ενεργειακή μετάβαση, καθώς και πέντε άλλες αγωγές που την κατηγορούν για παραβίαση της γαλλικής νομοθεσίας για την κλιματική προστασία και την εταιρική συμπεριφορά.

Ο Patrick Pouyanné, του οποίου η θητεία λήγει το 2030, περίπου την ίδια περίοδο που αναμένεται να ξεκινήσει η παραγωγή φυσικού αερίου στη Μοζαμβίκη, αντιμετωπίζει επίσης αυξανόμενη αντίθεση από τους μετόχους και έντονη κριτική για την αμοιβή του.

Τι αναμένεται στη συνέχεια

Η μήνυση για εγκλήματα πολέμου κατατέθηκε στην εισαγγελία κατά της τρομοκρατίας στο Παρίσι, η οποία θα αποφασίσει εάν θα ανοίξει επίσημη έρευνα. Εάν η υπόθεση προχωρήσει, η TotalEnergies θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την προοπτική μιας δίκης για εγκλήματα πολέμου.

Μια τέτοια εξέλιξη θα αποτελούσε θεαματική πτώση για μια εταιρεία που κάποτε κατείχε κεντρική θέση στη γαλλική εθνική ταυτότητα. Η απόφαση για την έναρξη επίσημης έρευνας δεν αναμένεται πριν από το 2026 το νωρίτερο, ενώ μια καταδίκη για συνενοχή σε εγκλήματα πολέμου θα μπορούσε να επισύρει ποινές φυλάκισης από πέντε χρόνια έως ισόβια.