Η νέα κυβέρνηση του Ντόναλντ Τους επιχειρεί να αντιστρέψει αλλαγές στη δικαιοσύνη που υλοποιήθηκαν επί της διακυβέρνησης του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), αλλά αντιμετωπίζει ισχυρές πολιτικές αντιστάσεις. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Waldemar Żurek κατέθεσε νομοθετική πρόταση για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των δικαστών που τοποθετήθηκαν με αμφισβητούμενους τρόπους, ενώ ο νέος πρόεδρος Karol Nawrocki δηλώνει αποφασισμένος να μπλοκάρει μεταρρυθμίσεις που θεωρεί ανατρέποντας το προηγούμενο νομικό πλαίσιο.
Οι ρίζες της κρίσης στη δικαιοσύνη
Η αντιπαράθεση έχει τις ρίζες της στην αναδιοργάνωση του Εθνικού Συμβουλίου Δικαιοσύνης (KRS) το 2018, όταν το σώμα επανασχηματίστηκε με τρόπο που επέτρεψε στην εκλογοκεντρική πλειοψηφία να επηρεάσει τις επιλογές των δικαστών. Αποτέλεσμα της διαδικασίας ήταν να αμφισβητηθεί η ανεξαρτησία του θεσμού από τα ανώτατα δικαστήρια της χώρας και τα ευρωπαϊκά δικαστήρια.
Δικαστικές αποφάσεις της Πολωνίας έχουν κριθεί ελλιπείς λόγω αυτών των διορισμών, με περίπου 2.500 θέσεις δικαστών να θεωρούνται σε κίνδυνο ακύρωσης. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει αναστείλει την εκδίκαση εκατοντάδων υποθέσεων και έδωσε προθεσμία στην Πολωνία ως τον Νοέμβριο για να παρουσιάσει λύση.
Το σχέδιο της κυβέρνησης για την αποκατάσταση
Η πρόταση του υπουργείου Δικαιοσύνης προβλέπει μια μέση λύση: όσοι πρωτοδιορίστηκαν με τη μεσολάβηση του KRS να διατηρήσουν τις θέσεις τους, αλλά δικαστές που «ανέβηκαν» στην ιεραρχία μέσω του νέου συστήματος να επιστρέψουν στα προηγούμενα αξιώματά τους και να διεκδικήσουν εκ νέου προαγωγές μέσω διαγωνισμών. Στόχος της ρύθμισης είναι να επιταχυνθούν οι υποθέσεις χωρίς να προκαλέσουν μαζικές προσφυγές σε ευρωπαϊκά δικαστήρια.
Επιπλέον, προτείνεται ο αποκλεισμός των KRS-διορισμένων δικαστών από το Ανώτατο Δικαστήριο, όπου σήμερα καλύπτουν περίπου το 60% των εδρών, και η αντικατάσταση της προεδρίας της έδρας. Το ίδιο το KRS αναμένεται να ανανεωθεί όταν λήξουν οι θητείες των μελών του τον Απρίλιο, με λίστες υποψηφίων που θα προτείνουν δικαστές και όχι απευθείας το κοινοβούλιο.
Πολιτικές αντιπαραθέσεις και προεδρικά βέτο
Παρά το ότι η κοινοβουλευτική πλειοψηφία του Τους έχει την ικανότητα να ψηφίσει τις αλλαγές, δεν διαθέτει τους ψήφους για να υπερβεί ενδεχόμενο βέτο από τον πρόεδρο Karol Nawrocki. Ο νέος πρόεδρος έχει εμφανιστεί επικριτικός προς τις κινήσεις του υπουργείου Δικαιοσύνης, κάνοντας λόγο για παραβιάσεις του συντάγματος και προαναγγέλλοντας προσεκτική εξέταση των νομοθετημάτων.
Προτεινόμενο Το Αβγό που Επιλέγεις Καθορίζει αν Είσαι Ναρκισσιστής
Η αντιπολίτευση από πλευράς PiS είναι έντονη: ο ηγέτης του κόμματος Jarosław Kaczyński έχει εξαπολύσει σφοδρές επιθέσεις κατά του Żurek, ενώ ομάδες προσκείμενες στο προηγούμενο κόμμα ασκούν και νομική πίεση, με μια ασυνήθιστη ποινική αναφορά εναντίον του υπουργού για ιδιόρρυθμη υπόθεση με ένα κροκόδειλο στο σπίτι του. Η πολιτική ένταση θέτει τον κυβερνητικό σχεδιασμό υπό δοκιμασία.
Οικονομικές συνέπειες και ευρωπαϊκό πλαίσιο
Η κρίση στο δικαστικό σύστημα είχε και οικονομικές επιπτώσεις: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά το παρελθόν πάγωσε πληρωμές προς την Πολωνία, ενώ στη συνέχεια δόθηκε η εκταμίευση κεφαλαίων ύψους περίπου €137 δισεκατομμυρίων με την προϋπόθεση ότι η νέα κυβέρνηση θα εναρμονίσει το σύστημα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές.
Παράλληλα, το Δικαστήριο της ΕΕ επέβαλε πρόστιμα που φτάνουν τα 3 δισεκατομμύρια ζλότυ και η Πολωνία έχει ήδη καταβάλει αποζημιώσεις ύψους 5,5 εκατομμυρίων ζλότυ για αποφάσεις που θεωρήθηκαν ελαττωματικές.
Η κυβέρνηση θέλει να αποφύγει νέες καταδικαστικές αποφάσεις σε ευρωπαϊκά δικαστήρια που θα οδηγούσαν σε αυξημένα οικονομικά βάρη και να διασφαλίσει την επαναφορά της συνέπειας μεταξύ εθνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Ένας από τους βασικούς προβληματισμούς είναι η ανάγκη για νόμιμες και ανθεκτικές λύσεις που θα σταματήσουν την εκροή χρηματοδοτήσεων.
Δυνατότητες νομικής και πολιτικής διαχείρισης
Αναλυτές του χώρου επισημαίνουν ότι η Πολωνία είναι μια χώρα με ισχυρό σεβασμό στη νομοτυπία, επομένως κάθε αλλαγή πρέπει να είναι προσεκτικά τεκμηριωμένη μέσα στο εθνικό νομικό πλαίσιο. Όπως παρατηρεί ο Jakub Jaraczewski του Reporting for Democracy, η προσκόλληση στο γράμμα του νόμου είναι απαραίτητη αλλά δεν αρκεί όταν το σύστημα έχει «σπάσει» και χρειάζεται ανασύνταξη.
Ο υπουργός Żurek έχει δηλώσει ότι διαθέτει και «Plan B» σε περίπτωση προεδρικών βετών, χωρίς όμως να αποκαλύψει λεπτομέρειες. Η κυβέρνηση φαίνεται να παίζει ένα σφιχτό παιχνίδι μεταξύ νομικών ρυθμίσεων και πολιτικής διαπραγμάτευσης, αναζητώντας λύσεις που θα αντέξουν σε δικαστικούς και ευρωπαϊκούς ελέγχους.
Το μέλλον της μεταρρύθμισης εξαρτάται από το αν θα βρεθεί ένας τρόπος συμφωνίας ανάμεσα στο κοινοβούλιο και το προεδρικό γραφείο, καθώς και από τη δυνατότητα της κυβέρνησης να παρουσιάσει μέτρα που θα κερδίσουν την εμπιστοσύνη των ευρωπαϊκών θεσμών και της πολωνικής κοινωνίας.
Η διαδικασία θα παρακολουθείται στενά μέχρι τον Νοέμβριο, όταν λήγει και η προθεσμία που έχει τεθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
