ΟΗΕ: Η διαδικασία εκλογής του επόμενου γενικού γραμματέα και οι υποψήφιοι

Η κούρσα για την ανάδειξη του επόμενου Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών έχει ξεκινήσει επισήμως, με την εκλογή να αναμένεται το 2026 για μια πενταετή θητεία που θα αρχίσει την 1η Ιανουαρίου 2027. Η διαδικασία, γνωστή για την πολυπλοκότητά της, περιλαμβάνει μυστικές ψηφοφορίες στο Συμβούλιο Ασφαλείας και την ανάγκη συναίνεσης των πέντε μόνιμων μελών με δικαίωμα βέτο. Ήδη, τρεις υποψηφιότητες έχουν ανακοινωθεί δημόσια, ενώ υπάρχει μια ισχυρή ώθηση για την εκλογή της πρώτης γυναίκας στο τιμόνι του οργανισμού.

Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια της μακράς παράδοσης επιλογής του επικεφαλής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, μιας θέσης που συνδυάζει τον ρόλο του διπλωμάτη, του συνηγόρου, του δημόσιου λειτουργού και του διευθύνοντος συμβούλου. Η διαδικασία, η οποία ιστορικά χαρακτηριζόταν από αδιαφάνεια, έχει δεχθεί πιέσεις για μεταρρύθμιση, με στόχο την αύξηση της διαφάνειας και την ενίσχυση της λογοδοσίας, καθώς ο επόμενος Γενικός Γραμματέας θα κληθεί να διαχειριστεί ένα τεράστιο διοικητικό μηχανισμό και κρίσιμα παγκόσμια ζητήματα.

Η έναρξη της κούρσας και οι υποψηφιότητες

Η κούρσα για τη διαδοχή του νυν Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, ξεκίνησε επίσημα πρόσφατα την Τρίτη, όταν το 15μελές Συμβούλιο Ασφαλείας και ο πρόεδρος της 193μελούς Γενικής Συνέλευσης απέστειλαν κοινή επιστολή ζητώντας υποψηφιότητες. Κάθε υποψήφιος πρέπει να προταθεί από ένα κράτος μέλος του ΟΗΕ. Παραδοσιακά, η θέση περιστρέφεται μεταξύ των περιφερειών, και ενώ το 2016, όταν εξελέγη ο Πορτογάλος Γκουτέρες, ήταν η σειρά της Ανατολικής Ευρώπης, τώρα αναμένεται να είναι η σειρά της Λατινικής Αμερικής. Ωστόσο, διπλωμάτες εκτιμούν ότι ενδέχεται να υπάρξουν υποψήφιοι και από άλλες περιοχές.

Μέχρι στιγμής, έχουν ανακοινωθεί δημόσια τρεις υποψηφιότητες:

• Μισέλ Μπατσελέτ – Χιλή: Η πρώην Πρόεδρος της Χιλής, Μισέλ Μπατσελέτ, θα προταθεί από τη χώρα της, όπως δήλωσε ο Πρόεδρος Γκάμπριελ Μπόριτς στις 23 Σεπτεμβρίου. Η Μπατσελέτ υπήρξε η πρώτη γυναίκα αρχηγός κράτους της Χιλής, υπηρετώντας δύο φορές, και διετέλεσε Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (2018-2022) και Εκτελεστική Διευθύντρια της UN Women (2010-2013).
• Ρεμπέκα Γκρίνσπαν – Κόστα Ρίκα: Η Κόστα Ρίκα θα προτείνει την πρώην Αντιπρόεδρο Ρεμπέκα Γκρίνσπαν, όπως ανακοίνωσε ο Πρόεδρος Ροντρίγκο Τσάβες στις 8 Οκτωβρίου. Η 69χρονη πολιτικός και οικονομολόγος υπηρετεί επί του παρόντος ως Γενική Γραμματέας της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD).
• Ραφαέλ Γκρόσι – Αργεντινή: Ο Ραφαέλ Γκρόσι έχει δηλώσει εδώ και καιρό ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να θέσει υποψηφιότητα. Ερωτηθείς από το Reuters στις 3 Σεπτεμβρίου, επιβεβαίωσε την πρόθεσή του να συμμετάσχει στην κούρσα. Ο βετεράνος Αργεντινός διπλωμάτης είναι Γενικός Διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) από το 2019.

Η πολύπλοκη διαδικασία επιλογής

Το 15μελές Συμβούλιο Ασφαλείας θα προτείνει επίσημα έναν υποψήφιο στην 193μελή Γενική Συνέλευση για την εκλογή του 10ου Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ αργότερα το επόμενο έτος. Το Συμβούλιο Ασφαλείας θα διεξάγει μυστικές ψηφοφορίες – γνωστές ως «ανεπίσημες δημοσκοπήσεις» (straw polls) – μέχρι να επιτευχθεί συναίνεση για έναν υποψήφιο. Οι επιλογές που δίνονται στα μέλη του Συμβουλίου για κάθε υποψήφιο είναι: ενθαρρύνω, αποθαρρύνω ή καμία άποψη.

Τελικά, τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου που διαθέτουν δικαίωμα βέτο – οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Βρετανία, η Κίνα και η Γαλλία – πρέπει να συμφωνήσουν σε έναν υποψήφιο. Τα ψηφοδέλτια για τις δυνάμεις του βέτο στις ανεπίσημες δημοσκοπήσεις έχουν παραδοσιακά διαφορετικό χρώμα από αυτά των 10 εκλεγμένων μελών. Όταν ο Γκουτέρες επελέγη το 2016 για να προταθεί στη Γενική Συνέλευση, χρειάστηκαν έξι ανεπίσημες δημοσκοπήσεις για να επιτευχθεί συμφωνία στο Συμβούλιο Ασφαλείας.

Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές και τους διπλωμάτες είναι η διαχρονική προτίμηση των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας για έναν «γραμματέα» παρά για έναν «στρατηγό», δηλαδή έναν επικεφαλής που θα είναι περισσότερο διαχειριστής και λιγότερο διεκδικητικός σε θέματα που άπτονται των γεωπολιτικών τους συμφερόντων. Η δυναμική αυτή, σε συνδυασμό με την πιεστική ανάγκη για αναμόρφωση των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου Ασφαλείας, όπως έχει τονιστεί και από διεθνείς παράγοντες, καθιστά την επιλογή του επόμενου Γενικού Γραμματέα κρίσιμη για την αποτελεσματικότητα του οργανισμού.

Προς μεγαλύτερη διαφάνεια και ισότητα

Τα Ηνωμένα Έθνη καταβάλλουν προσπάθειες για τη βελτίωση της διαφάνειας της ιστορικά αδιαφανούς διαδικασίας επιλογής. Η Γενική Συνέλευση, σε ψήφισμα που υιοθετήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2025, δήλωσε ότι κάθε υποψήφιος πρέπει να παρέχει μια δήλωση οράματος όταν υποβάλλεται επίσημα η υποψηφιότητά του και να του δίνεται η ευκαιρία να την παρουσιάσει. Επιπλέον, η δήλωση οράματος πρέπει να δημοσιοποιείται σε ειδική ιστοσελίδα των Ηνωμένων Εθνών.

Το ψήφισμα ανέφερε επίσης ότι κάθε υποψήφιος πρέπει να αποκαλύπτει τις πηγές χρηματοδότησής του και ότι τυχόν υποψήφιοι που κατέχουν ήδη θέση στον ΟΗΕ «πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να αναστείλουν το έργο τους στο σύστημα των Ηνωμένων Εθνών κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, με σκοπό την αποφυγή τυχόν σύγκρουσης συμφερόντων που μπορεί να προκύψει από τις λειτουργίες τους». Παράλληλα, υπάρχει μια αυξανόμενη ώθηση για την επιλογή της πρώτης γυναίκας Γενικού Γραμματέα στην 80χρονη ιστορία του οργανισμού. Το ψήφισμα του Σεπτεμβρίου του 2025 σημείωσε «με λύπη ότι καμία γυναίκα δεν έχει αναλάβει ποτέ τη θέση του Γενικού Γραμματέα» και ενθάρρυνε τις χώρες να «εξετάσουν σοβαρά την υποψηφιότητα γυναικών».

Ο ρόλος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ

Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών αναφέρει τον Γενικό Γραμματέα ως τον «κύριο διοικητικό λειτουργό» του παγκόσμιου οργανισμού. Η ιστοσελίδα του ΟΗΕ περιγράφει τον ρόλο ως «εξίσου διπλωμάτη και συνήγορο, δημόσιο λειτουργό και διευθύνοντα σύμβουλο». Ο Γκουτέρες επιβλέπει επί του παρόντος περισσότερους από 30.000 πολιτικούς υπαλλήλους και 11 ειρηνευτικές επιχειρήσεις με περίπου 60.000 στρατιώτες και αστυνομικούς. Ο βασικός ετήσιος προϋπολογισμός των Ηνωμένων Εθνών ανέρχεται σε 3,7 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ ο προϋπολογισμός των ειρηνευτικών επιχειρήσεων είναι 5,6 δισεκατομμύρια δολάρια.

Δεδομένου ότι η εξουσία για την έγκριση στρατιωτικής δύναμης ή κυρώσεων ανήκει στο Συμβούλιο Ασφαλείας, ο επικεφαλής του ΟΗΕ έχει λίγο περισσότερο από ένα «βήμα για να εκφωνεί λόγους» (bully pulpit), δηλαδή περιορισμένη πραγματική εξουσία πέραν της ηθικής επιρροής. Πολλοί διπλωμάτες επισημαίνουν ότι οι πέντε δυνάμεις του βέτο στο Συμβούλιο προτιμούν έναν «γραμματέα» παρά έναν «στρατηγό», υποδηλώνοντας την επιθυμία για έναν λιγότερο παρεμβατικό ηγέτη.

Τι αναμένεται στη συνέχεια

Η διαδικασία επιλογής του επόμενου Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών θα συνεχιστεί με εντατικούς ρυθμούς το επόμενο έτος, καθώς οι υποψηφιότητες θα πληθαίνουν και οι μυστικές ψηφοφορίες στο Συμβούλιο Ασφαλείας θα αρχίσουν. Η έκβαση θα καθορίσει όχι μόνο τον επόμενο ηγέτη του οργανισμού αλλά και την κατεύθυνση των παγκόσμιων διπλωματικών προσπαθειών σε μια περίοδο αυξανόμενων γεωπολιτικών προκλήσεων. Η πίεση για διαφάνεια και η επιθυμία για μια γυναίκα Γενική Γραμματέα θα αποτελέσουν κεντρικούς άξονες της συζήτησης μέχρι την τελική επιλογή.