Μία νέα εποχή ανατέλλει για τον κόσμο των ευρωπαϊκών μυστικών υπηρεσιών, καθώς δεκαετίες δυσπιστίας αρχίζουν να υποχωρούν, ανοίγοντας τον δρόμο για στενότερη συνεργασία. Η ανάγκη για κοινή δράση, ιδίως ενάντια στη ρωσική επιθετικότητα, επιταχύνεται δραματικά από τις προσφάτως απρόβλεπτες στάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών απέναντι στους παραδοσιακούς της συμμάχους.
Αυτή η μεταστροφή όχι μόνο φέρνει τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες πιο κοντά, αλλά πυροδοτεί και συζητήσεις για τη δημιουργία ενός ισχυρότερου, κεντρικού ευρωπαϊκού μηχανισμού πληροφοριών.
Η γεωπολιτική αναταραχή και η αφύπνιση της Ευρώπης
Η ρήξη της εμπιστοσύνης στον διατλαντικό άξονα, κυρίως μετά την αιφνίδια διακοπή της ανταλλαγής πληροφοριών από την αμερικανική διοίκηση προς το Κίεβο τον περασμένο Μάρτιο, λειτούργησε ως καταλύτης. Η αμφισβήτηση της αξιοπιστίας των ΗΠΑ, που εντάθηκε κατά την προεδρία Τραμπ, ανάγκασε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αναθεωρήσουν την προσέγγισή τους στην ασφάλεια και τις πληροφορίες.
Ένας ανώτερος δυτικός αξιωματούχος των μυστικών υπηρεσιών, αστειευόμενος αλλά με νόημα, σχολίασε πως ο Ντόναλντ Τραμπ «αξίζει ένα Νόμπελ Ειρήνης» για το γεγονός ότι οδήγησε τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες σε αυτή τη σύγκλιση.
Οι φόβοι πως φόρουμ όπως ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) θα γίνουν λιγότερο αξιόπιστες πλατφόρμες για την ανταλλαγή πληροφοριών είναι πλέον έντονοι. Ο Αντόνιο Μισιρόλι, πρώην Βοηθός Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ για τις Αναδυόμενες Προκλήσεις Ασφαλείας, τόνισε ότι υπάρχει η αίσθηση πως «η δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών στην ανταλλαγή πληροφοριών, τόσο εντός του ΝΑΤΟ όσο και γενικότερα, ενδέχεται να μειωθεί τους επόμενους μήνες».
Από την εθνική απομόνωση στην ενισχυμένη συνεργασία
Η εντατικοποίηση της συνεργασίας είναι ήδη εμφανής. Πολυάριθμες πρωτεύουσες έχουν τοποθετήσει αξιωματούχους πληροφοριών στα γραφεία αντιπροσωπείας τους στις Βρυξέλλες. Η εσωτερική μονάδα πληροφοριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει αρχίσει να ενημερώνει κορυφαίους αξιωματούχους.
Επιπλέον, εξετάζεται η ιδέα για την ανάπτυξη ισχυρότερων δυνατοτήτων, παρόμοιων με αυτές της CIA, κάτι που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αδιανόητο.
Η προθυμία για στενότερη συνεργασία έγινε ακόμη πιο σαφής μετά την απόφαση των ολλανδικών στρατιωτικών και πολιτικών υπηρεσιών πληροφοριών να σταματήσουν την ανταλλαγή ορισμένων πληροφοριών με τις αμερικανικές υπηρεσίες. Η κίνηση αυτή, όπως ανέφεραν οι ίδιες οι υπηρεσίες στην εφημερίδα De Volkskrant, οφείλεται σε ανησυχίες για πολιτικές παρεμβάσεις και θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτά τα γεγονότα υπογραμμίζουν την ολοένα και αυξανόμενη τάση για μεγαλύτερη αυτονομία και ενδο-ευρωπαϊκή στήριξη.
Οι δομές και οι προκλήσεις της ευρωπαϊκής κατασκοπείας
Παραδοσιακά, η ανταλλαγή πληροφοριών στην Ευρώπη γινόταν μέσω ενός άτυπου δικτύου, του Club de Berne. Δημιουργημένο πριν από σχεδόν μισό αιώνα στην ομώνυμη ελβετική πόλη, το κλαμπ λειτουργεί χωρίς έδρα ή γραμματεία και συναντάται δύο φορές τον χρόνο. Ωστόσο, όπως επεσήμανε ο Φίλιπ Ντέιβις, διευθυντής του Κέντρου Πληροφοριών και Ασφάλειας Brunel του Λονδίνου, η λειτουργία του είναι «περιορισμένη» και οι πληροφορίες που ανταλλάσσονται είναι συχνά «ανούσιες», καθώς δεν συνδέεται με ασφαλή συστήματα και περιλαμβάνει εθνικές επιφυλάξεις.
Το Club de Berne δεν αποτελεί πλήρη αντανάκλαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Μάλτα δεν έχει ποτέ ενταχθεί, η Βουλγαρία προσχώρησε πρόσφατα, ενώ η Αυστρία είχε ανασταλεί για ένα διάστημα λόγω ανησυχιών για τη στάση της απέναντι στη Μόσχα, πριν επανενταχθεί το 2022.
Επιπλέον, χώρες εκτός ΕΕ, όπως η Ελβετία, η Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο, είναι επίσης μέλη. Μεγάλες δυνάμεις όπως η Γαλλία, η Ολλανδία, η Γερμανία και, μέχρι το 2019, το Ηνωμένο Βασίλειο, έβλεπαν ελάχιστη αξία στην κοινοποίηση ευαίσθητων πληροφοριών με όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, φοβούμενοι ότι θα μπορούσαν να καταλήξουν σε λάθος χέρια.
Ο Αντόνιο Μισιρόλι ανέφερε μάλιστα ότι οι υπηρεσίες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως της Βουλγαρίας, θεωρούνταν γεμάτες «ρώσους κατασκόπους», αν και ένας Βούλγαρος αξιωματούχος υποστήριξε ότι αυτό δεν ισχύει πλέον, καθώς η παλιά φρουρά έχει σε μεγάλο βαθμό συνταξιοδοτηθεί.
Ωστόσο, ο Φίλιπ Ντέιβις υπογράμμισε τη βασική διάκριση: «Το πρόβλημα με το να μιλάμε για την ευρωπαϊκή ανταλλαγή πληροφοριών είναι ότι η ευρωπαϊκή ανταλλαγή πληροφοριών δεν είναι το ίδιο με την ανταλλαγή πληροφοριών της ΕΕ».
Προτεινόμενο Οι Κορυφαίες Θέσεις στην ΕΕ: Σκηνικό Ανατροπών και Εσωτερικών Ζυμώσεων
Προς ένα ευρωπαϊκό κέντρο πληροφοριών;
Οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν αναγκάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση να επαναπροσδιορίσει την προσέγγισή της. Ο πρώην πρόεδρος της Φινλανδίας, Σάουλι Νιινίστο, πρότεινε πέρυσι τη δημιουργία μιας υπηρεσίας τύπου CIA, συντονιζόμενης από τις Βρυξέλλες, στο πλαίσιο μιας έκθεσης ετοιμότητας που ζήτησε η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Ο Νιινίστο περιέγραψε την ιδέα μιας «πλήρους υπηρεσίας συνεργασίας πληροφοριών σε επίπεδο ΕΕ, ικανής να εξυπηρετεί τόσο τις στρατηγικές όσο και τις επιχειρησιακές ανάγκες», προσθέτοντας την αναγκαιότητα ενός «δικτύου κατά του σαμποτάζ» για την προστασία των υποδομών.
Το πιο κοντινό σε έναν συλλογικό οργανισμό πληροφοριών της ΕΕ είναι το Κέντρο Πληροφοριών και Καταστάσεων (INTCEN) της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ). Το κέντρο διεξάγει αναλύσεις βασισμένες σε εθελοντικές συνεισφορές από τις χώρες της ΕΕ, ενώ κατάσκοποι από τις εθνικές υπηρεσίες στελεχώνουν το κέντρο, χτίζοντας έτσι γέφυρες εμπιστοσύνης.
Τον Σεπτέμβριο του 2024, ο Κροάτης αρχηγός πληροφοριών, Ντάνιελ Μάρκιτς, ανέλαβε τα ηνία του INTCEN με αποστολή την ενίσχυση της κοινοποίησης πληροφοριών και την άμεση παροχή δεδομένων στους ηγέτες της ΕΕ, όπως η φον ντερ Λάιεν και η επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής Κάγια Κάλλας.
Μαζί με το στρατιωτικό του αντίστοιχο, τη Διεύθυνση Πληροφοριών του Στρατιωτικού Επιτελείου της ΕΕ, οι δύο υπηρεσίες σχηματίζουν την Ενιαία Ικανότητα Ανάλυσης Πληροφοριών (SIAC), η οποία παράγει κοινές εκτιμήσεις για τους ιθύνοντες της ΕΕ. Στην ετήσια συνάντηση της SIAC τον Απρίλιο, παρευρέθηκαν κορυφαίοι αξιωματούχοι των ευρωπαϊκών υπηρεσιών, τονίζοντας την αυξανόμενη πίεση για την οικοδόμηση ανεξάρτητων ευρωπαϊκών δυνατοτήτων πληροφοριών.
Το εμπόδιο της εμπιστοσύνης και οι εναλλακτικές
Παρά την πρόοδο, οι προκλήσεις παραμένουν σημαντικές. Η συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ βρίσκεται, σύμφωνα με μια ευρωπαϊκή πηγή πληροφοριών, «στο καλύτερο σημείο της σύγχρονης ιστορίας», αλλά οι υπηρεσίες εξακολουθούν να εργάζονται πρώτα απ’ όλα για τις εθνικές τους κυβερνήσεις.
Αυτή η θεμελιώδης διαφορά αποτελεί βασικό εμπόδιο. Ο Ρόμπερτ Γκόρελικ, ο συνταξιούχος επικεφαλής της αποστολής της CIA στην Ιταλία, υποστήριξε ότι μια πανευρωπαϊκή υπηρεσία πληροφοριών δεν θα μπορούσε να υπάρξει λόγω της «πολύ μεγάλης ποικιλίας στον τρόπο λειτουργίας των εθνικών υπηρεσιών» και της έλλειψης επαρκούς εμπιστοσύνης μεταξύ των 27 κρατών μελών.
Η δυσπιστία εκδηλώνεται ακόμη και εντός της Ένωσης. Τον Οκτώβριο, αποκαλύφθηκε ότι Ούγγροι αξιωματούχοι πληροφοριών, μεταμφιεσμένοι σε διπλωμάτες, προσπάθησαν να διεισδύσουν σε θεσμικά όργανα της ΕΕ ενώ ο Όλιβερ Βάρχελι (νυν Ευρωπαίος Επίτροπος) ήταν πρέσβης της Ουγγαρίας στην Ένωση, με στόχο την τοποθέτηση στενών συνεργατών του Όρμπαν σε καίριες θέσεις.
Αυτό το περιστατικό αναδεικνύει τις εσωτερικές εντάσεις που εξακολουθούν να υφίστανται.
Ως απάντηση σε αυτές τις προκλήσεις, ορισμένες χώρες έχουν στραφεί στη δημιουργία μικρότερων, ad hoc ομάδων. Μετά την παύση της ανταλλαγής πληροφοριών των ΗΠΑ με την Ουκρανία τον Μάρτιο, ένας «Συνασπισμός των Πρόθυμων», με επικεφαλής τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, συναντήθηκε στο Παρίσι και συμφώνησε να επεκτείνει την πρόσβαση του Κιέβου σε ευρωπαϊκά συστήματα πληροφοριών, τεχνολογίες επιτήρησης και δορυφορικά δεδομένα.
Αντίστοιχα, η Ολλανδία επιδιώκει να ενισχύσει τη συνεργασία με υπηρεσίες από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πολωνία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και τις Σκανδιναβικές χώρες, ακόμη και με την ανταλλαγή ακατέργαστων δεδομένων, μια τάση που, όπως δήλωσε ο επικεφαλής της ολλανδικής πολιτικής υπηρεσίας πληροφοριών Έρικ Άκερμπουμ στην De Volkskrant, «έχει κλιμακωθεί τεράστια».
Ο Σάουλι Νιινίστο, ο οποίος συνέταξε την έκθεση ετοιμότητας της ΕΕ πέρυσι, δήλωσε πρόσφατα σε συνέντευξή του στο POLITICO ότι μια πλήρης υπηρεσία πληροφοριών της ΕΕ είναι ακόμα «ζήτημα του μέλλοντος». Τόνισε ότι «όταν μιλάμε για ετοιμότητα, η λέξη κλειδί είναι η εμπιστοσύνη, γιατί χωρίς εμπιστοσύνη δεν μπορούμε να συνεργαστούμε αποτελεσματικά».
Η οικοδόμηση επαρκούς εμπιστοσύνης μεταξύ 27 κρατών μελών, με διαφορετικές εθνικές προτεραιότητες, παραμένει ο μακρύς δρόμος που πρέπει να διανυθεί στην πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στον τομέα των πληροφοριών.
