Νέα στοιχεία δείχνουν αύξηση βίαιων περιστατικών στη κεντρική Μεσόγειο που σχετίζονται με δυνάμεις στη Λιβύη, ενώ στο επίκεντρο έχει μπει η σχέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το Τρίπολη. Η έκθεση Sea-Watch τεκμηριώνει δεκάδες επιθέσεις από λιβυκές ομάδες, περιλαμβανομένων περιστατικών εντός διεθνών υδάτων και ζωνών έρευνας-διάσωσης, γεγονός που πυροδοτεί πολιτικές και ηθικές συζητήσεις στις Βρυξέλλες ενόψει επαφών με λιβυκές αντιπροσωπείες.
Αριθμητική αύξηση και γεωγραφική κατανομή των περιστατικών
Η καταγραφή της οργάνωσης Sea-Watch αναφέρει συνολικά 60 βίαια επεισόδια από το 2016 μέχρι σήμερα, με τουλάχιστον 54 εξ αυτών να λαμβάνουν χώρα εντός διεθνών υδάτων που καλύπτονται από ζώνες έρευνας και διάσωσης της Μάλτας ή της Λιβύης. Σημαντική αύξηση στις καταγεγραμμένες επιθέσεις παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, με μόλις τρία περιστατικά το 2016 και έντεκα το 2023, αλλά και ανάλογο αριθμό το 2024.
Στους πρώτους εννέα μήνες του 2025 έχουν τεκμηριωθεί επιπλέον εννέα περιστατικά, ενώ η NGO τονίζει ότι ο πραγματικός αριθμός πιθανότατα υπερβαίνει κατά πολύ τις αναφορές. Το πρόβλημα της υποκαταγραφής οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην περιορισμένη πρόσβαση οργανώσεων διάσωσης και στις δυσκολίες τεκμηρίωσης περιστατικών σε απομακρυσμένες θαλάσσιες περιοχές.
Συγκεκριμένα περιστατικά και καταγγελίες για επιθέσεις
Τα τελευταία περιστατικά που έχουν καταγραφεί περιλαμβάνουν επιθέσεις κατά πλοίων διάσωσης και βάρκων με πρόσφυγες, με σοβαρές υλικές ζημιές και αναφορές για θύματα. Παραδείγματα περιστατικών είναι το πλήγμα στη γέφυρα και στον εξοπλισμό του πλοίου Ocean Viking μετά από 20λεπτη πυρκαγιά από λιβυκό περιπολικό και η πυροδότηση εναντίον του Sea-Watch 5 σε επιχείρηση διάσωσης.
Επιπλέον, η οργάνωση Alarmphone ανέφερε περιστατικό σε ζώνη έρευνας-διάσωσης της Μάλτας όπου επιβάτες αναφέρουν πυροβολισμούς και δύο θανάτους, ενώ οι μαλτέζικες ένοπλες δυνάμεις δήλωσαν αδυναμία επιβεβαίωσης αυτών των ισχυρισμών. Παράλληλες καταγραφές και μαρτυρίες δημιουργούν ένα σύνθετο πλαίσιο που δυσχεραίνει τη βεβαιότητα για κάθε μεμονωμένο επεισόδιο.
Εξοπλισμός, χρηματοδότηση και πολιτική ευθύνη
Μια επιπλέον διάσταση αφορά την προέλευση μέσων που χρησιμοποιούνται στις επιχειρήσεις στο κέντρο της Μεσογείου: ορισμένα περιπολικά που εμπλέκονται σε περιστατικά έχουν δοθεί από την Ιταλία μέσω του προγράμματος SIBMMIL, το οποίο χρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο διαχείρισης μεταναστευτικών ροών. Η χρήση δωρεών για επιχειρήσεις που συνδέονται με καταγγελίες για κατάχρηση έχει προκαλέσει πολιτικές εντάσεις.
Η σχέση αυτή έχει φέρει στο προσκήνιο αιτήματα ευρωβουλευτών προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει ή και να διακόψει χρηματοδοτήσεις σε λιβυκές δυνάμεις ασφαλείας. Στο επίκεντρο βρίσκεται η ευθύνη της ΕΕ ως φορέας που συνεισφέρει τόσο σε τεχνική όσο και σε υλική υποστήριξη.
Προτεινόμενο Α, άρα γι’ αυτό είναι εκεί η μικρή τρύπα στην παραμάνα — γιατί δεν το ήξερα νωρίτερα;
Πιέσεις από ευρωβουλευτές και οργανώσεις
Ομάδα ευρωβουλευτών απέστειλε επιστολή προς τους αρμόδιους επιτρόπους, με την οποία ζητούν να σταματήσει η χρηματοδότηση των λιβυκών δυνάμεων, επικαλούμενοι «σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων» όπως περιγράφονται στην επιστολή που έγινε προσβάσιμη στο POLITICO. Η κριτική επικεντρώνεται σε καταγγελίες για εμπορία ανθρώπων, εξαναγκαστική εργασία και βασανιστήρια.
Παράλληλα, μη κυβερνητικές οργανώσεις είχαν απευθύνει κοινό κάλεσμα προς τις Βρυξέλλες τον Σεπτέμβριο, ζητώντας αναστολή συνεργασιών μετά από σειρά επιθέσεων στη θάλασσα. Οι NGO επισημαίνουν ότι η συνεχιζόμενη στήριξη ενδέχεται να ενθαρρύνει επιθετικές πρακτικές στο θαλάσσιο χώρο.
Αντιπαράθεση εντός των ευρωπαϊκών θεσμών
Αντιθέτως, εκπρόσωποι της ΕΕ έχουν υπερασπιστεί τη συνεργασία με λιβυκές αρχές ως μέτρο που θεωρείται «αναγκαίο» για τη διάσωση ζωών στη θάλασσα, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέρριψε τις προτάσεις περί ολικής διακοπής της εμπλοκής της. Το ζήτημα παραμένει διχαστικό στις Βρυξέλλες, ειδικά καθώς αναμένονται συναντήσεις με αντιπροσωπείες από τις ανατολικές και δυτικές φατρίες της Λιβύης στην Βαρσοβία και στις Βρυξέλλες.
Η πολιτική ισορροπία μεταξύ ανθρωπιστικής προστασίας και ελέγχου μεταναστευτικών ροών αποτελεί κεντρικό σημείο διαπραγμάτευσης, με ευρύτερες συνέπειες για τη στρατηγική της ΕΕ στη Μεσόγειο.
Πολιτική διάσπαση στη Λιβύη και οι ανθρώπινες συνέπειες
Η Λιβύη παραμένει διαιρεμένη μεταξύ κυβέρνησης αναγνωρισμένης από τον Ο.Η.Ε. στο Τρίπολη και μιας ανταγωνιστικής εξουσίας στην ανατολική χώρα, με αποτέλεσμα το λιμενικό να λειτουργεί συχνά μέσα από ένα δίκτυο τοπικών πολιτοφυλακών. Η διακυβέρνηση αυτή περιορίζει τον κεντρικό έλεγχο και καθιστά δυσδιάκριτες τις γραμμές ευθύνης.
Από το 2016, πάνω από 169.000 άνθρωποι έχουν αναχαιτιστεί στη θάλασσα και επιστραφεί στη Λιβύη, όπου ο Ο.Η.Ε. έχει καταγράψει συστηματικές πρακτικές κράτησης, κακομεταχείρισης και βασανιστηρίων. Η έκθεση Sea-Watch υπογραμμίζει ότι κάθε ανακοπή συνιστά παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων και εντάσσεται, σύμφωνα με την οργάνωση, σε ένα σύστημα που μπορεί να θεωρηθεί ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Τελικές παρατηρήσεις πριν τις διπλωματικές επαφές
Καθώς οι συνομιλίες ανάμεσα σε ευρωπαϊκούς θεσμούς και λιβυκές πλευρές πλησιάζουν, οι καταγραφές βίας στη θάλασσα και οι διαφωνίες για το περιεχόμενο της συνεργασίας δημιουργούν ένα τεταμένο πλαίσιο. Η πίεση για διαφάνεια στις χρηματοδοτήσεις και έλεγχο της χρήσης του εξοπλισμού αναμένεται να αποτελέσουν κεντρικά σημεία των διαπραγματεύσεων.
Η αντιπαράθεση θα κριθεί στην πράξη από το πώς οι εταίροι θα ισορροπήσουν την ανάγκη προστασίας ανθρώπινων ζωών στη θάλασσα με την υποχρέωση τήρησης διεθνών κανόνων και σεβασμού των δικαιωμάτων των μεταναστών. Στο πεδίο, οι μαρτυρίες και οι μηχανισμοί τεκμηρίωσης θα συνεχίσουν να παίζουν καθοριστικό ρόλο.
