Η εύθραυστη ισορροπία σε κάθε σχέδιο ειρήνης κρέμεται συχνά από μια κλωστή, και στην περίπτωση του σχεδίου για τη Γάζα, ο αφοπλισμός των ενόπλων ομάδων φαντάζει ως το πιο δυσεπίλυτο ζήτημα. Η ιστορική εμπειρία από άλλες περιπτώσεις συγκρούσεων, όπως αυτή της Βόρειας Ιρλανδίας, προσφέρει πολύτιμα διδάγματα αλλά και αποκαλύπτει το μέγεθος των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα.
Η πρόταση ειρήνης για τη Γάζα, η οποία παρουσιάστηκε από τον τέως Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και στην οποία συνέβαλε σημαντικά ο πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Τόνι Μπλερ, παρουσιάζει αξιοσημείωτες ομοιότητες με τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του 1998, που έβαλε τέλος σε τρεις δεκαετίες βίας στη Βόρεια Ιρλανδία.
Οι παραλληλισμοί αυτοί δεν είναι τυχαίοι, καθώς ο ίδιος ο Μπλερ, βασικός αρχιτέκτονας της ιρλανδικής ειρήνης, συμμετείχε ενεργά στη σύνταξη του σχεδίου για τη Γάζα.
Τα διδάγματα από τη Βόρεια Ιρλανδία: Ένας μακρύς δρόμος
Η διαδικασία αφοπλισμού του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού (IRA) αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο περίπλοκος και χρονοβόρος μπορεί να αποδειχθεί ο αφοπλισμός μιας ένοπλης οργάνωσης. Χρειάστηκαν σχεδόν εννέα χρόνια μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής για να παραδώσει πλήρως τα όπλα ο IRA, ένα διάστημα γεμάτο εντάσεις, αμφισβητήσεις και κινδύνους ολικής κατάρρευσης της ειρηνευτικής διαδικασίας.
Ο ακαδημαϊκός David Mitchell από το Trinity College, ειδικός στις μελέτες συμφιλίωσης, επισημαίνει ότι η έννοια της «αποστρατικοποίησης» και της «θέσης των όπλων μόνιμα εκτός χρήσης» ήταν κεντρική και στις δύο συμφωνίες, με τον όρο «αποσυναρμολόγηση» (decommissioning) να χρησιμοποιείται για να μετριάσει την αίσθηση της ήττας για τους παραστρατιωτικούς.
Ο Μίτσελ τονίζει τη συμβολική βαρύτητα του αφοπλισμού. «Ως μια ένοπλη ομάδα, τα όπλα σου είναι απολύτως απαραίτητα για την ταυτότητά σου, κάτι που υποθέτω ισχύει και για τη Χαμάς. Επομένως, δεν θέλεις να τα παραδώσεις εύκολα», αναφέρει. Πράγματι, η ταυτότητα μιας οργάνωσης όπως η Χαμάς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ένοπλη παρουσία της, καθιστώντας κάθε απόπειρα αφοπλισμού μια ύψιστη πρόκληση.
Η πρόκληση του αφοπλισμού της Χαμάς
Η κατάσταση στη Γάζα φαντάζει ακόμη πιο περίπλοκη. Ενώ η πρώτη φάση του σχεδίου ειρήνης αφορά ανταλλαγές ομήρων-κρατουμένων και κατάπαυση των εχθροπραξιών, η δεύτερη φάση, που προβλέπει την παράδοση των όπλων από τη Χαμάς και τις συμμαχικές παλαιστινιακές μαχητικές ομάδες, είναι το πραγματικό αγκάθι.
Ήδη, η Χαμάς έχει εκδώσει ασαφείς δηλώσεις σχετικά με την πρόθεσή της για αφοπλισμό, με εκπρόσωπό της να δηλώνει ότι δεν μπορεί να δεσμευτεί. Η ερώτηση «Σε ποιους θα παραδοθούν τα όπλα;» παραμένει αναπάντητη, υπογραμμίζοντας την έλλειψη σαφούς μηχανισμού.
Στη Βόρεια Ιρλανδία, ο αφοπλισμός του IRA παρακολουθήθηκε από δύο κληρικούς, έναν Μεθοδιστή και έναν Καθολικό, σε μια μυστικοπαθή διαδικασία. Ωστόσο, στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής, φαντάζει δύσκολο να συμφωνήσουν Ισραηλινοί αξιωματούχοι σε μια τέτοια προσέγγιση.
Η ιδέα μιας διεθνούς σταθεροποιητικής δύναμης, η οποία βρίσκεται ακόμη σε πρώιμα στάδια σχεδιασμού, θα μπορούσε να προσφέρει μια λύση, αν και ο ρόλος της στον άμεσο αφοπλισμό παραμένει αδιευκρίνιστος.
Βασικές διαφορές και το κρίσιμο στοιχείο της πολιτικής λύσης
Μία από τις ουσιαστικές διαφορές μεταξύ της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής και του σχεδίου για τη Γάζα εντοπίζεται στον πολιτικό ορίζοντα. Στη Βόρεια Ιρλανδία, η ειρηνευτική διαδικασία συνδέθηκε άμεσα με μια πολιτική διευθέτηση και την προοπτική αυτοδιάθεσης.
Αντίθετα, το σχέδιο Τραμπ δεν παρέχει έναν σαφή οδικό χάρτη προς μια λύση των δύο κρατών, γεγονός που ο David Mitchell χαρακτηρίζει ως το «μοιραίο ελάττωμα». Χωρίς ένα σαφές πολιτικό «καρότο», η Χαμάς έχει λιγότερα κίνητρα να εγκαταλείψει την ένοπλη δράση.
Η έλλειψη ενιαίας διοίκησης εντός της Χαμάς και η πιθανότητα εμφάνισης εσωτερικών διαιρέσεων προσθέτουν στην πολυπλοκότητα. Ο πρώην διπλωμάτης των ΗΠΑ, Ned Price, θέτει το ερώτημα κατά πόσο η Χαμάς έχει επιχειρησιακό έλεγχο σε όλα τα μαχητικά στοιχεία, μια κρίσιμη παράμετρο για κάθε σχέδιο αφοπλισμού.
Η υπομονή ως απαραίτητο συστατικό
Το κύριο μάθημα από την ειρηνευτική διαδικασία της Βόρειας Ιρλανδίας είναι ότι η υπομονή είναι ζωτικής σημασίας. Ακόμα και με την ισχυρότερη πολιτική βούληση, ο αφοπλισμός απαιτεί σημαντικό χρόνο, κάτι που δίνει ευκαιρίες στους αντιπάλους της συμφωνίας να την υπονομεύσουν.
Ο Αμερικανός Αντιπρόεδρος JD Vance, ενώ προειδοποίησε για τις συνέπειες σε περίπτωση μη συνεργασίας της Χαμάς, τόνισε επίσης ότι η εφαρμογή του σχεδίου θα απαιτήσει «πολύ, πολύ χρόνο».
Ο Τόνι Μπλερ, αναλογιζόμενος την 25η επέτειο της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, υπογράμμισε την ανάγκη για ηγέτες που είναι πρόθυμοι να αναλάβουν προσωπικό πολιτικό ρίσκο και να αντιμετωπίσουν τα δυσμενή στοιχεία των κομμάτων τους. Αυτό το μήνυμα είναι πιο επίκαιρο από ποτέ για την επίτευξη μιας βιώσιμης ειρήνης στη Γάζα, όπου ο αφοπλισμός αποτελεί ένα δύσβατο μονοπάτι προς την ανασυγκρότηση και την αποκατάσταση της ομαλότητας.
