Πενήντα χρόνια μετά τον θάνατο του δικτάτορα Φρανθίσκο Φράνκο, η Ισπανία βιώνει μια ανησυχητική άνοδο της ακροδεξιάς υποστήριξης, αναζωπυρώνοντας τη μνήμη του και ενισχύοντας την κληρονομιά του μεταξύ των απογοητευμένων νέων Ισπανών. Αυτή η εξέλιξη σημειώνεται παρά τις συνεχείς προσπάθειες της αριστερής κυβέρνησης να εξαλείψει τα σύμβολα του φασιστικού παρελθόντος από τον δημόσιο χώρο.
Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς περιόδου σιωπής και απροθυμίας της Ισπανίας να αντιμετωπίσει πλήρως το τραυματικό της παρελθόν, σε αντίθεση με άλλες χώρες που έχουν προβεί σε διαδικασίες συμφιλίωσης. Η απουσία ενός συστηματικού διαλόγου για τη δικτατορία των τεσσάρων δεκαετιών έχει αφήσει ένα κενό, το οποίο πλέον φαίνεται να εκμεταλλεύονται αναθεωρητικές αφηγήσεις.
Η αναβίωση του φρανκισμού στην Ισπανία
Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον Φρανθίσκο Φράνκο είναι ιδιαίτερα εμφανής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου κυκλοφορούν κλιπ τεχνητής νοημοσύνης με τον δικτάτορα να καταγγέλλει σύγχρονα δεινά, μαζί με αναθεωρητικά μαθήματα ιστορίας. Νυχτερινά κέντρα διασκέδασης παίζουν πλέον techno remixes του φασιστικού ύμνου της Ισπανίας, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα που θυμίζει έντονα το παρελθόν.
Ο ιστορικός του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, Steven Forti, επιβεβαιώνει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τροφοδοτούν την τάση προς τον αυταρχισμό, ενισχύοντας αντι-κατεστημένες και αναθεωρητικές αφηγήσεις, κάτι που διευκολύνεται από το πέρασμα του χρόνου.
Αυξανόμενη υποστήριξη και δημοσκοπικά στοιχεία
Μια δημοσκόπηση του κρατικού οργανισμού CIS τον περασμένο μήνα έδειξε ότι περισσότεροι από ένας στους πέντε Ισπανούς (21,3%) θεωρούν την εποχή του Φράνκο «καλή» ή «πολύ καλή» για τη χώρα, ποσοστό σημαντικά αυξημένο σε σχέση με το 11,2% του 2000. Επιπλέον, σε άλλη δημοσκόπηση του CIS τον Ιούλιο, το 17,3% των Ισπανών ηλικίας 18-24 ετών δήλωσε ότι προτιμά μια αυταρχική κυβέρνηση από μια δημοκρατική, σημειώνοντας αύξηση 10 ποσοστιαίων μονάδων από το 2009.
Η πρόθεση ψήφου για το ακροδεξιό κόμμα Vox ανήλθε σε ρεκόρ 18,9% τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους, ενώ η υποστήριξή του μεταξύ των νέων, ειδικά των ανδρών, έχει αυξηθεί από μονοψήφια ποσοστά το 2019 σε διψήφια.
Ο βουλευτής του Vox, Manuel Mariscal, δήλωσε ότι χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, «πολλοί νέοι ανακαλύπτουν ότι τα χρόνια μετά τον εμφύλιο πόλεμο δεν ήταν μια σκοτεινή περίοδος, αλλά μάλλον μια περίοδος ανασυγκρότησης, προόδου και συμφιλίωσης για την επίτευξη της εθνικής ενότητας».
Οι υποστηρικτές του δικτάτορα αναφέρουν επίσης ότι η ζωή ήταν πιο προσιτή επί Φράνκο, σε σύγκριση με τις τρέχουσες κρίσεις στέγασης και κόστους ζωής που επηρεάζουν δυσανάλογα τους νέους Ισπανούς. Ωστόσο, όλοι οι οικονομικοί δείκτες έχουν βελτιωθεί σημαντικά από τον θάνατο του Φράνκο.
Ιστορικοί επισημαίνουν ότι το καθεστώς του Φράνκο εκτέλεσε δεκάδες χιλιάδες αντιφρονούντες, λειτούργησε ένα τεράστιο δίκτυο φυλακών και στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας, και βασάνιζε κρατούμενους. Πολιτικά κόμματα, συνδικάτα και περιφερειακά αυτονομιστικά κινήματα είχαν απαγορευτεί, ενώ η λογοκρισία και η μυστική αστυνομία επέβαλαν το μίγμα ισπανικού εθνικισμού και υπερ-καθολικισμού του Φράνκο.
Οι προσπάθειες της κυβέρνησης και οι αντιδράσεις
Από την ανάληψη των καθηκόντων της το 2018, η σοσιαλιστική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Pedro Sanchez έχει εντείνει τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κληρονομιάς του Φράνκο. Έχει προχωρήσει στην εκταφή των λειψάνων θυμάτων του φρανκισμού, έχει χαρακτηρίσει τόπους καταστολής ως μέρη «δημοκρατικής μνήμης», έχει αφαιρέσει σύμβολα της εποχής του Φράνκο από δημόσιους χώρους και έχει πραγματοποιήσει διαφημιστικές καμπάνιες για τα οφέλη της δημοκρατίας, όπως αναφέρει και σχετικό άρθρο για το πώς η Ισπανία τιμά τα θύματα.
Το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα (PP) και το ακροδεξιό Vox αμφισβητούν αυτά τα μέτρα στα δικαστήρια, χαρακτηρίζοντάς τα διχαστικά και κομματικά, καθώς εστιάζουν μόνο στα θύματα της μιας πλευράς.
Εν μέσω ενός κύματος οργής για τις παραχωρήσεις σε αυτονομιστικά κινήματα, όπως η αμνηστία για τους Καταλανούς, και την αυξημένη μετανάστευση, το ακροδεξιό Vox έχει σχεδόν διπλασιάσει το προβλεπόμενο ποσοστό ψήφων του από το 2023. Η ρήξη με τους Καταλανούς έχει επηρεάσει σημαντικά την κυβέρνηση του Pedro Sánchez, όπως αναφέρεται και σε προηγούμενο άρθρο (Η ρήξη με τους Καταλανούς αποδυναμώνει τον πρωθυπουργό της Ισπανίας).
Η κυβέρνηση της Μαδρίτης έχει ορκιστεί να διαλύσει το Ίδρυμα Φράνκο, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε από τους συμπαθούντες του αείμνηστου δικτάτορα, αλλά η διαδικασία αναμένεται να είναι χρονοβόρα και να επιλυθεί τελικά στα δικαστήρια. Ο πρόεδρος του ιδρύματος, Juan Chicharro, δήλωσε στο Reuters ότι «μπορούν να το σβήσουν και να το θέσουν εκτός νόμου, αλλά δεν θα σβήσουν ποτέ τις ιδέες.
Θα συνεχίσουν να ρέουν με τον χρόνο, οπότε είναι ένα ολοκληρωτικό μέτρο που δεν θα μας οδηγήσει πουθενά». Ο Emilio Silva, επικεφαλής μιας ομάδας που αγωνίζεται για τα θύματα του φρανκισμού, δήλωσε ότι «ο φρανκισμός παραμένει στην Ισπανία. Υπάρχουν εκατοντάδες ίχνη.
Ο Φράνκο είναι ακόμα θαμμένος σε έναν τάφο που πληρώνεται με τους φόρους μου».
Νομικοί κύκλοι επισημαίνουν ότι η διαδικασία διάλυσης του Ιδρύματος Φράνκο αναμένεται να είναι χρονοβόρα και να καταλήξει σε δικαστική διαμάχη, υπογραμμίζοντας την βαθιά θεσμική και κοινωνική διάσταση του ζητήματος. Η νομική αυτή μάχη αντικατοπτρίζει την ευρύτερη πολιτική πόλωση της χώρας γύρω από την κληρονομιά της δικτατορίας, με τις δύο πλευρές να επιδιώκουν την επικράτηση της δικής τους ιστορικής αφήγησης.
Το μέλλον της μνήμης και η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης
Η Carmina Gustran, ιστορικός που ηγείται των κυβερνητικών εκδηλώσεων μνήμης με τίτλο «Ισπανία: 50 Χρόνια Ελευθερίας», δήλωσε στο Reuters ότι η κυβέρνηση πρέπει να αντιμετωπίσει την παραπληροφόρηση και τις αναθεωρητικές αφηγήσεις με ενισχυμένα προγράμματα εκπαίδευσης και ψηφιακού γραμματισμού.
Η Ισπανία πρέπει να εγκαταλείψει την ιδέα ότι η ταφή του παρελθόντος θα γεννήσει μια υγιή δημοκρατία, πρόσθεσε, χρησιμοποιώντας τη μεταφορά: «Δεν μπορείς να κλείσεις μια πληγή που δεν έχει επουλωθεί. Αν δεν καθαριστεί, θα μολυνθεί».
