Μείζον πλήγμα για την εικόνα του κράτους δικαίου στην Ευρώπη καταγράφει η τελευταία μελέτη του World Justice Project, που κατατάσσει την Ουγγαρία στην κατώτατη θέση ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Η έρευνα αναδεικνύει υποχώρηση σε μεγάλο μέρος της ηπείρου, με προβλήματα τόσο στη λειτουργία των δικαστηρίων όσο και στην εφαρμογή των κανονισμών.
Πού βρέθηκαν τα μεγαλύτερα προβλήματα
Στην κλίμακα που χρησιμοποιήθηκε για τη μέτρηση, η Ουγγαρία έλαβε χαμηλή βαθμολογία, με μείωση σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο. Το αποτέλεσμα τοποθετεί τη χώρα στην πιο προβληματική θέση της ΕΕ όσον αφορά το κράτος δικαίου, και παράλληλα επισημαίνει την επίμονη φθορά που παρατηρήθηκε στο τελευταίο έτος.
Μια επίσης αξιοσημείωτη μεταβολή εντοπίζεται στη Σλοβακία, όπου ο δείκτης σημείωσε σημαντική πτώση, υποδεικνύοντας πως η επιδείνωση δεν περιορίζεται σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Η αναφορά του World Justice Project περιλαμβάνει συγκριτικά στοιχεία που δείχνουν την κλίση προς το χειρότερο για πολλές χώρες.
Στο ανώτατο άκρο της κλίμακας, χώρες της Βόρειας Ευρώπης διατηρούν υψηλές επιδόσεις· η Δανία εμφανίζεται πρώτη μεταξύ των κρατών της ΕΕ και της EFTA με ισχυρή αξιοπιστία θεσμών, ενώ ακολουθούν Νορβηγία, Φινλανδία και Σουηδία.
Τάσεις μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Η έρευνα επισημαίνει ότι περίπου τα δύο τρίτα των κρατών-μελών σημείωσαν υποχώρηση σε δείκτες που αφορούν τη διαφάνεια και τη δικαιοσύνη. Συγκεκριμένα, το ποσοστό πτώσης αφορά τόσο την πρόσβαση σε ανοικτή διακυβέρνηση όσο και την ποιότητα των δικαστικών διαδικασιών.
Σε πολλές χώρες παρατηρήθηκε μια αυξανόμενη τάση όπου οι δικαστικές αποφάσεις γίνονται πιο ευάλωτες σε εξωτερικές επιρροές, με επιπτώσεις στην εμπιστοσύνη των πολιτών στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Αυτή η τάση έρχεται σε συνδυασμό με τη μείωση της αμεροληψίας σε ποινικά ζητήματα.
Παράλληλα, η μελέτη εντόπισε ότι σε πάνω από το ήμισυ των κρατών-μελών οι δικαστικές αρχές δέχονται ακατάλληλη επιρροή, γεγονός που επιτείνει τις ανησυχίες για τη διάβρωση της ανεξαρτησίας των θεσμών.
Προβλήματα σε διοίκηση και εφαρμογή κανόνων
Ένα από τα πιο ανησυχητικά ευρήματα αφορά την εφαρμογή των κανόνων: σε μεγάλο μέρος της ΕΕ οι ρυθμιστικές διατάξεις δεν υλοποιούνται με συνέπεια. Το φαινόμενο των καθυστερήσεων στις διοικητικές διαδικασίες έγινε πιο διαδεδομένο, με αρνητική επίπτωση στην εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των πολιτών.
Η μελέτη καταγράφει πως σε περίπου 63% των κρατών η ακατάλληλη επιρροή στη διαμόρφωση και εφαρμογή κανονισμών χειροτέρευσε, ενώ σε 70% των κρατών αυξήθηκαν οι καθυστερήσεις στις διοικητικές διαδικασίες. Αυτό έχει συνέπειες στην ποιότητα υπηρεσιών και στη διαφάνεια της δημόσιας διοίκησης.
Οι παραπάνω τάσεις συνδέονται άμεσα με ερωτήματα για την ικανότητα των κρατών να εφαρμόζουν εθνικούς κανονισμούς με αντικειμενικότητα και συνέπεια, ιδίως σε περιβάλλοντα με πολιτικές εντάσεις.
Το παγκόσμιο πλαίσιο και συγκρίσεις
Η έρευνα δεν περιορίστηκε στην Ευρώπη: σε διεθνές επίπεδο καταγράφηκε υποχώρηση του κράτους δικαίου σε αρκετές χώρες, με τη Ρωσία να εμφανίζει τη μεγαλύτερη πτώση ανάμεσα στις χώρες που μελετήθηκαν. Η συνολική εικόνα δείχνει διευρυμένες τάσεις αποδρομής της δικαιοσύνης στο παγκόσμιο σκηνικό.
Οι ΗΠΑ βρέθηκαν σε χαμηλότερη θέση σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, σε σημείο που η βαθμολογία τους τοποθετείται κοντά σε ευρωπαϊκά κράτη με μέτριες επιδόσεις. Το διεθνές δείγμα καθιστά σαφές ότι η υποχώρηση δεν είναι περιορισμένη γεωγραφικά.
Συνολικά, η έρευνα αναδεικνύει ότι οι προκλήσεις αφορούν τόσο ευρωπαϊκά όσο και μη ευρωπαϊκά κράτη, με τις διαφορές να εντοπίζονται στην ένταση και στις συγκεκριμένες μορφές υπέρβασης των κανόνων.
Συνέπειες για πολιτικές και δημόσιο χώρο
Η υποβάθμιση των θεσμών έχει άμεσο αντίκτυπο στη λειτουργία της πολιτικής ζωής και στις σχέσεις προς την κοινωνία. Η παρουσία ισχυρών πολιτικών ομάδων και οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε κεντρικό επίπεδο αναφέρονται συχνά ως παράγοντες που μεταβάλλουν την ισορροπία μεταξύ εξουσιών.
Στην περίπτωση της Ουγγαρίας υπάρχει αναφορά στον ηγετικό ρόλο του Viktor Orbán και στη σχέση της κυβέρνησης με τους θεσμούς, ενώ παράλληλα εγείρονται ερωτήματα για τον βαθμό στον οποίο οι πολιτικές επιλογές επηρεάζουν δημόσιες δομές και την καθημερινή λειτουργία της δικαιοσύνης.
Οι προεκτάσεις στο δημόσιο βίο και στην οικονομία γίνονται εμφανείς όταν διοικητικές αποφάσεις καθυστερούν ή όταν η νομική προστασία δεν θεωρείται αξιόπιστη από επιχειρήσεις και πολίτες.
Τι αναδεικνύει η έκθεση του World Justice Project
Η έκθεση του World Justice Project παρέχει ποσοτικές αξιολογήσεις και ποιοτικά σχόλια που δείχνουν πού η νομοθεσία, η εφαρμογή της και οι θεσμοί παρουσιάζουν αδυναμίες. Τα στοιχεία χρησιμοποιούνται για συγκρίσεις μεταξύ χωρών και την παρακολούθηση τάσεων με την πάροδο του χρόνου.
Στα βασικά της συμπεράσματα συμπεριλαμβάνονται η μείωση της αμεροληψίας στο ποινικό σύστημα, η αύξηση διακρίσεων σε αστικές διαδικασίες και ο αυξανόμενος βαθμός επιρροής στους θεσμούς από εξωθεσμικές δυνάμεις. Αυτές οι παρατηρήσεις λειτουργούν ως δείκτες προειδοποίησης για τη σταθερότητα των συστημάτων.
Ενώ κάποιοι κορυφαίοι ευρωπαϊκοί προορισμοί διατηρούν υψηλά επίπεδα λειτουργίας, το γενικότερο μήνυμα της μελέτης είναι ότι απαιτείται προσοχή και επαγρύπνηση για τη διασφάλιση της δικαστικής ανεξαρτησίας και της έγκαιρης εφαρμογής κανόνων.
Η εικόνα που προκύπτει είναι πολλαπλή: από τη σταθερότητα σε βόρειες χώρες μέχρι την έντονη φθορά σε άλλες, το αποτέλεσμα της έρευνας υπογραμμίζει την ανάγκη επανεξέτασης πολιτικών και διαδικασιών προκειμένου να διατηρηθεί η αξιοπιστία των θεσμών σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
