Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινείται με επιτάχυνση για να μειώσει την εξάρτηση της Ευρώπης από την Κίνα σε πρώτες ύλες που θεωρούνται κρίσιμες για τεχνολογία, ενέργεια και άμυνα. Η πρωτοβουλία που ανακοινώθηκε αυτόν τον μήνα στοχεύει στην ενίσχυση της προμήθειας, της ανακύκλωσης και της συνεργασίας με τρίτες χώρες, αλλά αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια, κυρίως στη χρηματοδότηση.
Γιατί το θέμα είναι κρίσιμο τώρα
Η ανάγκη για εναλλακτικές πηγές προκύπτει ύστερα από πρόσφατες κινήσεις ελέγχου εξαγωγών από την Κίνα και την αύξηση των εντάσεων στο διεθνές εμπόριο. Η συγκέντρωση παραγωγής σε μία χώρα έχει δημιουργήσει ευάλωτες αλυσίδες που επηρεάζουν την προμήθεια θεμελιωδών μετάλλων για πολλούς τομείς.
Σε ορισμένα κρίσιμα προϊόντα η εξάρτηση είναι σχεδόν ολοκληρωτική: για παράδειγμα, μεγάλα ποσοστά της εφοδιαστικής αλυσίδας για σπάνιες γαίες και μαγνήτες προέρχονται από την Κίνα. Αυτό το μονοπώλιο καθιστά την Ευρώπη ευάλωτη σε πολιτικές κινήσεις εξαγωγικού ελέγχου και σε διακυμάνσεις της αγοράς, με συνέπειες στην βιομηχανική παραγωγή και στην εθνική ασφάλεια.
Τι προτείνει η νέα πρωτοβουλία
Η Επιτροπή έχει προαναγγείλει ένα ολοκληρωμένο πακέτο μέτρων που περιλαμβάνει κοινές αγορές, αποθεματοποίηση, ενίσχυση της ανακύκλωσης και σύναψη στρατηγικών συνεργασιών με τρίτες χώρες. Το σχέδιο RESourceEU θα επιχειρήσει να συντονίσει αυτές τις παρεμβάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Παράλληλα, βασικό νομικό υπόβαθρο αποτέλεσε ο νόμος κρίσιμων πρώτων υλών, που έχει ήδη θέσει στόχους για την αύξηση της εγχώριας παραγωγής και τη μείωση της εξάρτησης από έναν μόνο προμηθευτή. Ωστόσο, η εφαρμογή του απαιτεί επιπλέον χρηματοδοτικά εργαλεία και συνέργειες με τη βιομηχανία.
Στοχευμένα μέτρα και χρονοδιάγραμμα
Μεταξύ των εργαλείων που αναφέρονται είναι η επιτάχυνση αδειοδοτήσεων για επιλεγμένα έργα, η δημιουργία αποθεμάτων και η στήριξη της βιομηχανικής αλυσίδας από τη εξόρυξη έως την τελική επεξεργασία. Ο στόχος είναι να υπάρξουν απτά αποτελέσματα εντός της δεκαετίας, αλλά ο ακριβής ρυθμός εξαρτάται από επενδύσεις και συντονισμό.
Η Επιτροπή προσανατολίζεται στη χρήση μοντέλων που μοιάζουν με εκείνα του πρόσφατου ενεργειακού σχεδίου REPowerEU, με σκοπό να κινητοποιηθούν κεφάλαια και να μειωθεί ο χρόνος υλοποίησης μεγάλων έργων.
Το χρηματοδοτικό κενό που απειλεί τα σχέδια
Προτεινόμενο Η στρατηγική επαναπατρισμού εργοστασίων του Τραμπ: Δεσμεύσεις και απρόσμενα εμπόδια
Ειδικοί και εκπρόσωποι της βιομηχανίας επαναλαμβάνουν ότι η έλλειψη χρηματοδότησης αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο. Η ανάπτυξη νέων μεταλλευτικών και μεταποιητικών υποδομών απαιτεί μακροπρόθεσμες επενδύσεις και μηχανισμούς μείωσης ρίσκου, αλλιώς πολλά έργα θα παραμείνουν στα χαρτιά.
Η συζήτηση περιλαμβάνει προτάσεις για ένα Ευρωπαϊκός προϋπολογισμός με ειδικά κονδύλια και για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου που θα στηρίξει στρατηγικά έργα σε όλο το φάσμα της αξιακής αλυσίδας.
Εμπειρογνώμονες τονίζουν ότι η προηγούμενη ενεργειακή κινητοποίηση χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από ποσά που προέκυψαν μετά την πανδημία. Αν παρόμοια στρατηγική θέλουν να ακολουθήσουν, θα χρειαστεί πολιτική βούληση για την ανακατανομή πόρων σε σημαντική κλίμακα.
Περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις
Η αύξηση της εξορυκτικής δραστηριότητας στην ήπειρο και στα γειτονικά κράτη συχνά συγκρούεται με τοπικές αντιστάσεις λόγω περιβαλλοντικών και κοινωνικών ανησυχιών. Οι επενδυτές διστάζουν όταν υπάρχει πιθανότητα ακύρωσης έργου μετά από έντονες κινητοποιήσεις.
Μη κυβερνητικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι μια στρατηγική βασισμένη αποκλειστικά στην ταχεία ανάπτυξη εξορύξεων θα μπορούσε να θυσιάσει περιβαλλοντική δικαιοσύνη και τα δικαιώματα των κοινοτήτων. Άλλες φωνές προτείνουν μεγαλύτερη έμφαση στην κυκλική οικονομία και στην ανακύκλωση ως συμπλήρωμα της εγχώριας παραγωγής.
Διεθνείς πρωτοβουλίες και συνεργασίες
Σε διεθνές επίπεδο, οι χώρες που μοιράζονται ανησυχίες για την ασφάλεια προμήθειας κινητοποιούνται επίσης: οι υπουργοί του G7 σχεδιάζουν νέες συμμαχίες για την παραγωγή υπεύθυνων πρώτων υλών και για την αντιστάθμιση χειρισμών της αγοράς.
Εργασίες όπως η δημιουργία ενός εγχειρήματος για διαφάνεια και πρότυπα ποιότητας αποσκοπούν στη δημιουργία μιας προστατευμένης αγορά κρίσιμων μετάλλων με κανόνες για περιβαλλοντικά και εργασιακά πρότυπα. Τέτοιες πρωτοβουλίες προσπαθούν να συνδυάσουν οικονομικά κίνητρα με υψηλά πρότυπα παραγωγής.
Η πρόκληση μπροστά στην Ευρώπη είναι διπλή: να εξασφαλίσει επάρκεια στρατηγικών πόρων χωρίς να υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή και το περιβάλλον. Η τελική επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη διαθεσιμότητα κεφαλαίων, το πολιτικό θάρρος και την ικανότητα να συνδυαστούν βιομηχανική ανάπτυξη με κοινωνική αποδοχή.
Το επόμενο διάστημα θα δείξει εάν οι δηλώσεις προθέσεων θα μετατραπούν σε πράξεις με ουσιαστικά αποτελέσματα.
