Η ευρωπαϊκή παραγωγή τροφίμων βρίσκεται αντιμέτωπη με μια διαρκώς επιδεινούμενη κρίση: την ταχεία γήρανση του αγροτικού της πληθυσμού. Χιλιάδες αγρότες αποσύρονται κάθε χρόνο, με ελάχιστους νέους να είναι πρόθυμοι ή ικανοί να αναλάβουν τη σκυτάλη. Το αποτέλεσμα είναι ερημωμένα αγροκτήματα, συγκέντρωση της γης σε όλο και μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις και ένα επάγγελμα που βαίνει προς εξαφάνιση.
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου, οι Βρυξέλλες παρουσιάζουν μια νέα στρατηγική, όμως οι ανησυχίες για την επάρκεια της χρηματοδότησης είναι ήδη έντονες, απειλώντας την επιτυχία των φιλόδοξων στόχων της.
Η Ευρώπη απέναντι στην κρίση του αγροτικού μέλλοντος
Ο αγροτικός τομέας της Ευρώπης, θεμελιώδης για την επισιτιστική της ασφάλεια, αντιμετωπίζει μια σιωπηλή αλλά βαθιά κρίση. Περισσότερο από το ένα τρίτο των διαχειριστών αγροκτημάτων είναι άνω των 65 ετών, ενώ λιγότερο από το ένα όγδοο είναι κάτω των 40.
Αυτή η δημογραφική ανισορροπία έχει άμεσες συνέπειες: μειώνεται ο αριθμός των ανθρώπων που καλλιεργούν τη γη, αυξάνονται οι εισαγωγές για την κάλυψη των αναγκών των σούπερ μάρκετ, και η αγροτική ζωή στις αγροτικές περιοχές αργοσβήνει, με σχολεία να κλείνουν και κοινότητες να συρρικνώνονται.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναγνωρίζοντας την κρισιμότητα της κατάστασης, επιχειρεί να δώσει λύση μέσω μιας νέας στρατηγικής.
Ο Επίτροπος Γεωργίας, Christophe Hansen, παρουσίασε την «Στρατηγική της ΕΕ για τη Γενεακή Ανανέωση στη Γεωργία», με στόχο να παρακινήσει τη νέα γενιά να ασχοληθεί με τον πρωτογενή τομέα. Οι οργανώσεις νέων αγροτών, όπως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Νέων Αγροτών (CEJA), εκφράζουν επί μακρόν την ανάγκη για άμεση δράση.
Ο πρόεδρος του CEJA, Peter Meedendorp, τονίζει τη σημασία αυτής της πρωτοβουλίας, αλλά παράλληλα εκφράζει έντονο σκεπτικισμό σχετικά με το αν οι «ωραίες συστάσεις» μπορούν να γίνουν πραγματικότητα χωρίς επαρκή χρηματοδότηση.
Τα ανυπέρβλητα εμπόδια για τους νέους στον αγροτικό τομέα
Για πολλούς νέους, το όνειρο να γίνουν αγρότες προσκρούει σε ανυπέρβλητα εμπόδια. «Δεν είναι ότι οι νέοι δεν θέλουν να ασχοληθούν με τη γεωργία, είναι ότι είναι σχεδόν αδύνατο να ξεκινήσεις», δηλώνει η Sara Thill, αντιπρόεδρος της ομάδας νέων αγροτών του Λουξεμβούργου.
Το κυριότερο πρόβλημα είναι η πρόσβαση σε διαθέσιμη και οικονομικά προσιτή γη. Η τιμή ενός εκταρίου καλλιεργήσιμης γης στην ΕΕ αγγίζει κατά μέσο όρο τα 12.000 ευρώ, ενώ σε χώρες όπως η Ολλανδία ξεπερνά τις 90.000 ευρώ, από 56.000 ευρώ μια δεκαετία πριν.
Πέρα από το κόστος της γης, οι νέοι αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες στην εξασφάλιση κεφαλαίου. Οι τράπεζες θεωρούν τους νέους αγρότες ως υψηλό ρίσκο, απαιτώντας εγγυήσεις που συχνά οι οικογένειές τους δεν μπορούν να προσφέρουν. «Όταν ξεκινάς, οι τράπεζες ζητούν εγγυήσεις που οι γονείς σου δεν μπορούν να δώσουν — είναι ένας φαύλος κύκλος», εξηγεί ο Florian Poncelet, ένας 29χρονος Βέλγος αγρότης.
Ο Roy Meijer, πρόεδρος της ολλανδικής ομάδας νέων αγροτών NAJK, το θέτει πιο ωμά: «Οι τράπεζες βλέπουν τους νέους αγρότες ως ρίσκο. Αν είσαι 25 και θέλεις να αγοράσεις γη, ξέχασε το».
Οι νέοι αγρότες σε όλη την Ευρώπη δεν αναζητούν απλώς επιδοτήσεις, αλλά σταθερότητα και αναγνώριση. Επιθυμούν κανόνες που δεν αλλάζουν με κάθε νέα μεταρρύθμιση και αναγνώριση του ρόλου τους ως επιχειρηματίες. Είναι ανοιχτοί στην καινοτομία, επιθυμώντας να ενσωματώσουν τεχνολογίες όπως drones, δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη στην εργασία τους.
Προτεινόμενο Πριν πάτε για ύπνο, υπάρχει μια συσκευή κουζίνας που πρέπει να αποσυνδέσετε πάση θυσία για να αποφύγετε πυρκαγιά
Ωστόσο, για να επενδύσουν, χρειάζονται σαφείς, μακροπρόθεσμους κανόνες. «Δεν μπορείς να χτίσεις μια επιχείρηση σε μεταβαλλόμενο έδαφος», τονίζει ο Meijer.
Η νέα στρατηγική της ΕΕ: Φιλοδοξία έναντι πραγματικότητας
Οι Βρυξέλλες εδώ και δεκαετίες προσπαθούν να προσελκύσουν νέους αγρότες μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), με ανάμεικτα αποτελέσματα. Επί του παρόντος, τα κράτη μέλη διαθέτουν το 3% των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ γεωργικών πληρωμών τους σε προγράμματα για νέους αγρότες, ποσό που ανέρχεται περίπου στα 6,8 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2023-2027.
Η νέα στρατηγική του Επιτρόπου Hansen ανεβάζει τον πήχη. Ένα πρόσφατο σχέδιο, που έφερε σε γνώση της η ιστοσελίδα POLITICO, θέτει ως στόχο τον διπλασιασμό του ποσοστού των αγροτών κάτω των 40 ετών, φτάνοντας σχεδόν το ένα τέταρτο του συνόλου έως το 2040.
Για να επιτευχθεί αυτό, η Επιτροπή προτείνει στα κράτη μέλη να διαθέτουν το 6% των προϋπολογισμών τους για την ΚΑΠ σε νέους αγρότες, να περιορίσουν τις πληρωμές στους συνταξιούχους και να προσφέρουν δάνεια έως και 300.000 ευρώ για τους νέους εισερχόμενους στον τομέα.
Επιπλέον, καλεί τις κυβερνήσεις να χρησιμοποιήσουν φορολογικές μεταρρυθμίσεις και πολιτικές χρήσης γης για να καταστήσουν τη γεωργία πιο ελκυστική, ενώ παράλληλα προωθεί το σχέδιο της Επιτροπής να δημοσιεύσει μια στρατηγική βιοοικονομίας τον επόμενο μήνα.
Οι οικονομικές προκλήσεις και οι αμφιβολίες των νέων αγροτών
Παρά τις φιλόδοξες προτάσεις, οι οργανώσεις νέων αγροτών εκφράζουν σοβαρές ανησυχίες ότι η φιλοδοξία μπορεί να υπερβεί τα διαθέσιμα μέσα. Ο στόχος του 6% για τις δαπάνες της ΚΑΠ, σε αντίθεση με το ισχύον ελάχιστο 3%, είναι μόνο φιλοδοξικός και όχι δεσμευτικός.
Αυτό αφήνει το CEJA να φοβάται ότι ορισμένες κυβερνήσεις θα μπορούσαν να δαπανήσουν ακόμη λιγότερα, υπονομεύοντας την αποτελεσματικότητα της στρατηγικής.
Οι νέοι αγρότες ανησυχούν ότι η γενεακή ανανέωση θα δυσκολευτεί να ανταγωνιστεί άλλες προτεραιότητες χρηματοδότησης και ότι η μοίρα της νέας στρατηγικής εξαρτάται λιγότερο από τις καλές προθέσεις και περισσότερο από την ίδια την επόμενη ΚΑΠ, μια μεταρρύθμιση που ήδη δέχεται πυρά τόσο από αγροτικά λόμπι όσο και από νομοθέτες.
Παρόλο που αξιωματούχοι της Επιτροπής υποστηρίζουν ότι υπάρχουν διάφορες ροές χρηματοδότησης για τους νέους αγρότες μέσω του νέου «πακέτου εκκίνησης» στην μελλοντική ΚΑΠ, η απουσία ρητής διάθεσης κονδυλίων ειδικά για τους νέους αγρότες στέλνει ένα ανησυχητικό μήνυμα.
«Το να μην δεσμεύονται χρήματα για μια συγκεκριμένη ομάδα νέων αγροτών είναι ένα μήνυμα», επιμένει ο Meedendorp. «Έχουμε έναν επίτροπο που αυτοαποκαλείται επίτροπος των νέων αγροτών, ο οποίος είναι και αυτός που προτείνει μια ΚΑΠ χωρίς καμία δέσμευση κονδυλίων για τους νέους αγρότες».
Αυτή η αντίφαση υπογραμμίζει την τεράστια πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση στην προσπάθειά της να εξασφαλίσει το μέλλον του αγροτικού της τομέα, αναδεικνύοντας την ανάγκη για πραγματικές δεσμεύσεις και όχι απλές συστάσεις.
